İçeriğe atla

Trans-Yeni Gine dilleri

Trans-yeni Gine dilleri
Coğrafi dağılımYeni Gine, Doğu Timor
SınıflandırmaTemel dil ailelerinden biri
ISO 639-5ngf
Önerilmiş çeşitli Trans-Yeni Gine hipotezlerinin dağılımı:
  Usher'ın kabul ettiği aileler[1]
  Ross'un önerdiği diğer aileler (2005)
  Diğer Papua dilleri
  Avustronezya dilleri
  Yerleşim yok

Trans-Yeni Gine dilleri, Yeni Gine ve komşu adalarda konuşulan, dil sayısına göre dünyadaki üçüncü büyük dil ailesidir. Ailenin temellerinin belirlendiği kabul edilir, ancak sınırları ve üyeleri belirsizdir. Diller yaklaşık 3 milyon insan tarafından konuşulur.[2]

Çoğu TYG dili yalnızca birkaç bin kişi tarafından konuşulmaktadır ve yalnızca beş tanesi (Melpa, Enga, Batı Dani, Makasae ve Ekari) 100.000'den fazla konuşura sahiptir. Anakara Yeni Gine dışındaki en kalabalık dil, Doğu Timor'un doğu kesiminde 100.000 konuşuru bulunan Makasaedir .

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "NewGuineaWorld Trans–New Guinea". 9 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2019. 
  2. ^ "Papuan". www.languagesgulper.com (İngilizce). 24 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2017. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Almanca</span> Batı Cermen dili

Almanca, Hint-Avrupa dil ailesine ait, ağırlıklı olarak Orta ve Batı Avrupa'da konuşulan bir Batı Cermen dili. Avrupa Birliği'nin resmî dillerinden biri ve en çok konuşulanıdır. Özellikle Almanya, Avusturya, Lihtenştayn, Lüksemburg, İsviçre'nin büyük bölümü, İtalya'nın Güney Tirol bölümü, Belçika'nın doğu kantonları, Polonya ve Romanya'nın kimi bölgeleri ve Fransa'nın Alsas-Loren bölgesinde konuşulmaktadır. Dünyanın yaygın lisanlarından biridir. Almanca içinde Fransız kelime kökenli sözcükler taşır.

<span class="mw-page-title-main">Papua Yeni Gine</span> Okyanusyada bulunan bir ada devleti

Papua Yeni Gine, resmî adıyla Papua Yeni Gine Bağımsız Devleti, Okyanusya'da Yeni Gine adasının doğu yarısı ile Melanezya'daki civar adaları kapsayan bir ülkedir. Yeni Gine adasının batı kısmı ise Endonezya'ya aittir ve sadece Endonezya ile kara sınırı bulunur. Güneyinde Avustralya bulunur. 462.840 km²'lik yüzölçümüyle en büyük üçüncü ada ülkesidir. Başkenti adanın güneydoğu kıyısındaki Port Moresby'dir.

<span class="mw-page-title-main">Gine</span> Batı Afrikada bulunan bir ülke

Gine ya da resmî adı ile Gine Cumhuriyeti, Afrika kıtasının batısındaki bir ülkedir. Ülkenin sınır komşularını Senegal, Mali, Fildişi Sahili, Liberya, Sierra Leone ve Gine-Bissau oluşturmakta olup, ülkenin batısında Atlas Okyanusu yer almaktadır. Ülkenin başkenti Conakry'dir.

<span class="mw-page-title-main">Gine-Bissau</span> Batı Afrikada bulunan bir ülke

Gine-Bissau ya da resmî adı ile Gine-Bissau Cumhuriyeti, Afrika kıtasının batı bölümünde bulunan bir ülkedir. Ülkenin sınır komşularını Senegal ve Gine oluşturmakta olup, ülkenin batısında Atlas Okyanusu yer almaktadır. Ülkenin başkenti ve en büyük şehri Bissau'dur.

<span class="mw-page-title-main">Ekvator Ginesi</span> Sahraaltı Afrika ülkesi

Ekvator Ginesi ya da resmî adıyla Ekvator Ginesi Cumhuriyeti, Afrika kıtasında Atlantik Okyanusu kıyısında bulunan bir ülke. Sahraaltı Afrikasında yer alan ülke, kıtanın en küçük ülkelerinden biridir. Ülke anakara ve adalar olmak üzere iki ayrı bölümden oluşmaktadır. Ülkenin Mbini olarak adlandırılan anakarası kuzeyde Kamerun, güneyde ve doğuda Gabon ile komşu konumdayken, batıda Atlas Okyanusu bulunmaktadır. Anakaranın güneybatısında Gabon açıklarında bulunan Annobón adası Ekvator çizgisinin 156 km güneyinde yer alırken, ülkenin başkenti Malabo'nun da bulunduğu Bioko adası anakaranın kuzeybatısında Kamerun açıklarında yer almaktadır. Kıyıya yakın bölgelerde bulunan Corisco, Elobey Grande ve Elobey Chico adaları da ülkeye aittir. Atlas Okyanusu üzerinde bulunan São Tomé ve Príncipe ile de ülkenin deniz sınırı mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">İsveççe</span> İsveç ve Finlandiyada konuşulan Kuzey Cermen dili

İsveççe, İsveç ve Finlandiya'nın güney ve batı sahillerinde 9,6 milyonu aşkın kişi tarafından konuşulan bir Kuzey Cermen dilidir.

Yidiş, Aşkenaz Yahudileri tarafından tarihsel süreçler doğrultusunda, İbranice ve Almancanın karışımından oluşmuş Yüksek-Almanca dil grubunda bulunan bir dildir. Yidiş, Yahudi-Roma savaşlarının sonucu olarak, Romalılar tarafından Avrupa'ya sürülmüş Yahudiler tarafından ilk defa 9. yüzyılda şekillenmeye başladı. İbraniceye çok benzeyen Aramiceden; Latince ve Doğu Avrupa'daki Slav dillerinden de etkilenmiştir. Yazılarında İbrani alfabesi kullanılır. 1990'lardan itibaren çoğunlukla Hasidik ve Haredi Yahudileri olmak üzere, 1,5–2 milyon konuşanı vardır.

<span class="mw-page-title-main">Türk dilleri</span> Çinin batısından, Sibirya ve Doğu Avrupaya dek uzanan bir alana yayılmış dil ailesi

Türk dilleri veya Türkî diller, Doğu Avrupa'dan Sibirya ve Çin'in batısına dek uzanan bir alana yayılmış ve içerisinde 35 yaşayan dil barındıran dil ailesi. Toplamda yaklaşık 180 ile 200 milyon kişi tarafından konuşulan Türk dillerinin en çok konuşulan lehçesi Türkçe olup tüm Türk dili konuşurlarının %40'ı bu dili konuşmaktadır. Bu dili Azerice, Özbekçe, Uygurca, Kazakça, Türkmence ve Tatarca takip etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Frizce</span>

Frizce ya da Friz dilleri, Cermen dillerinin batı grubunun Anglo-Friz dilleri koluna mensup, Batı Frizce, Saterland Frizcesi ve Kuzey Frizce olarak adlandırılan üç farklı dilin ortak adıdır. Hollanda'nın Frizya ili ve Batı Friz Adaları'nda yaklaşık 350.000, Kuzeybatı Almanya'nın bâzı bölgelerinde yaklaşık 3.000 ve diğer başka bölgelerde yaklaşık 16.000 kadar konuşanı vardır. Batı Frizce Hollanda'nın Frizya ilindeki iki resmî dilden biridir, Almanya'nın Aşağı Saksonya ile Schleswig-Holstein eyaletlerinde ise Kuzey Frizce ve Saterland Frizcesi azınlık dili olarak tanınmakta ve korunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Jared Diamond</span> Amerikalı bilim insanı ve yazar

Jared Mason Diamond. Amerikalı bilim insanı ve popüler bilim kitapları yazarı. Pulitzer ödüllü Tüfek, Mikrop ve Çelik adlı kitabıyla tanınmıştır. Diamond, fizyoloji eğitimi almasına rağmen antropoloji, ekoloji, coğrafya ve evrim biyolojisi gibi çeşitli alanlarla da ilgilenmektedir. 2013'ten beri California Üniversitesi'nde coğrafya profesörüdür.

<span class="mw-page-title-main">Gürcistan'daki Yahudilerin tarihi</span>

Gürcü Yahudileri Kafkasya'daki Gürcistan ulusundan olan Yahudiler'e denir. Gürcistan'in en eski cemaatlerinden olan Yahudiler tarihlerini Babil Sürgünü'ne kadar dayandırmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Baltık dilleri</span>

Baltık dilleri, Kuzey Avrupa'da konuşulan Hint-Avrupa dil ailesinin Baltık-Slav dilleri koluna bağlı bir dil grubudur. Bu dil grubu bazen doğu batı olarak bazen de ölü veya hala konuşulan bir dil olarak ayrılmaktadır. Eski Baltık dilleriyle yeni Baltık Dillerinin karşılıklı birbirini anlaması mümkün değildir. Çünkü yeni Baltık slav<<<dillerine çok fazla Slavca sözcük girmiştir. Alfabe olarak Latin alfabesini kullanırlar.

<span class="mw-page-title-main">Avustronezya dilleri</span>

Avustronezya dilleri, Güneydoğu Asya, Tayvan, Okyanusya ve Madagaskar'da konuşulan, yeryüzündeki en büyük temel dil ailelerinden biridir. Avustronezyalılar olarak adlandırılan 386 milyondan çok konuşuru olan aile, bu açıdan dünyanın en büyük beşinci dil ailesidir. Aile 1257 dili içinde barındırmasıyla ise en çok dile sahip ikinci dil ailesi olmaktadır.

Pamir dilleri, Pamir Dağları'nda, özellikle Panç Nehri ve kolları boyunca konuşulan bir Doğu İran dilleri bölgesel grubudur.

Niuece veya Niue dili Avustronezya dillerinin Malezya-Polinezya alt grubuna ait bir Polinezya dilidir. En yakın Tongaca olmak üzere diğer Polinezya diller olan Maorice, Samoaca ve Hawaiice ile yakından ilişkilidir. Tongaca ve Niuece, Polinezya dillerinin Tongik alt grubunu oluştururlar. Niuece, Samoaca ve Doğu Polinezya dillerinden de etkilenmiştir.

Tok Pisin, Papua Yeni Gine'nin en çok kullanılan ve resmi kreol dildir. Ancak, Batı, Körfez, Merkez, Oro Eyaleti ve Milne Körfezi İllerinin bazı bölgelerinde, Tok Pisin kullanımı daha kısa bir tarihe sahiptir ve özellikle yaşlı insanlar arasında daha az yaygındır. Muhtemelen ticaret amaçlı bir pidgin olarak gelişmesine rağmen, Tok Pisin kendi başına ayrı bir dil haline gelmiştir. Dil, genellikle İngilizce konuşurları tarafından "Yeni Gine Pidgini" veya "Pidgin İngilizce" olarak adlandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Çad dilleri</span>

Çad dilleri, Kuzey Nijerya, Güney Nijer, Çad, Güney Orta Afrika Cumhuriyeti ve Kuzey Kamerun'un yer aldığı Sahel’in bazı bölgelerinde konuşulan ve 150 dili içeren Afro-Asyatik dil ailesinin bir koludur. En çok konuşulan Çad dili Hausaca, bir lingua franca olarak Batı Afrika'nın doğusunda kalan iç bölgelerde konuşulmaktadır.

Yeni Gine Şarkıcı Köpeği ya da Yeni Gine Highland köpeği Yeni Gine adasındaki Yeni Gine Yaylalarında bulunan eski (bazal) bir köpek soyudur. Canis hallstromi adı altında kendi başına ayrı bir tür olarak kabul edildiğinde, Avustralya dingo ve Yeni Gine Highland vahşi köpeği ile yakından ilgilidir. Eşsiz ses yeteneğiyle ünlüdür.

<span class="mw-page-title-main">Gine'de LGBT hakları</span>

Gine'de lezbiyen, gey, biseksüel ve trans (LGBT) bireyler, LGBT olmayan bireylerin karşılaşmadığı yasal zorluklara uğramaktadır. Gine'de hem erkekler hem de kadınlar arası hemcins cinsel ilişkileri yasaktır.

2024 Enga heyelanı, 24 Mayıs 2024'te yerel saatle 03.00'te Papua Yeni Gine'nin Mulitaka kentinde gerçekleşen heyelan felaketidir. Bu afetin 2.000'den fazla kişinin ölümüne neden olduğu düşünülüyordu; ancak 1 haftalık çabalar sonunda sadece 11 ceset bulundu. Yalnızca Kaokalam ve Tulipana köylerinde yaşayan yaklaşık 2.500 kişi de dahil olmak üzere pek çok kişinin kaybolduğu tahmin ediliyor. Bu heyelan, 1998 Papua Yeni Gine depreminden bu yana ülkede yaşanan en ölümcül doğal afet ve Vargas trajedisinden bu yana dünya çapındaki en ölümcül toprak kayması oldu.