İçeriğe atla

Trabzon Vilayeti

طربزون ولایتی
Trabzon Vilâyeti
Osmanlı İmparatorluğu Vilayeti

1867–1922
Trabzon Vilayeti harita üzerinde
Trabzon Vilayeti harita üzerinde
Trabzon Vilayeti (1890)
MerkezTrabzon[1]
Tarih
 - Kuruluş 1867
 - Kaldırılış 1922
Nüfus
 - Müslüman, 1914[2]921.128 
 - Yunan, 1914[2]161.524 
 - Ermeni, 1914[2]38.899 

Trabzon Vilayeti, Osmanlı Devleti'nde, 19. yüzyılın ikinci yarısında girişilen idari reformlar sonucunda kurulan vilayetlerden biridir. 1867 yılında Trabzon Eyaleti'nin kaldırılmasıyla kurulmuştur. İdari merkezi Trabzon olan vilayet, Alaçam'dan Çürüksu'ya kadar Karadeniz kıyı şeridi boyunca uzanıyordu. Dört sancaktan oluşuyordu ve Gümüşhane sancağı dışındaki üç sancağın Karadeniz'e kıyısı bulunuyordu.

Tarihi

1861 yılında Trabzon Vilayeti'nin sancakları: Trabzon, Lazistan, Canik, Gümüşhane

Trabzon Eyaleti 1867 yılında kabul edilen Teşkil-i Vilâyet Nizamnâmesi ile kaldırılmıştır. Yerine Trabzon Vilayeti kurulmuştur. Vilayete bağlı sancaklar Trabzon Sancağı, 1869'dan itibaren Canik Sancağı, Lazistan Sancağı ve Gümüşhane Sancağı'dır.

Trabzon vilayeti, 1869 tarihli salnameye göre Trabzon, Canik, Gümüşhane ve Lazistan sancaklarından oluşuyordu. Trabzon sancağı, bir mutasarrıflık olarak idare edilen merkezin dışında, Bucak, Gireson, Rize, Of ve Tirebolu kazalarını kapsıyordu. Akçaabat, Vakfısagir ile birlikte Yomra, Vakfıkebir ile birlikte Tonya ve Maçka nahiyeleri mutasarrıflığa bağlıydı. Aybastı, Perşembe, Ulubey-Hapsemana Bucak kazasına bağlı birer nahiyeydi. Gireson kazasına Keşap ve Aksu nahiyeleri bağlıydı. Rize kazası Kura-i Seba nahiyesini, Of kazası Sürmene nahiyesini, Tirebolu kazası Görele nahiyesini kapsıyordu. Trabzon sancağının merkezi olan Trabzon kentinde Rum metropolitinin başında bulunduğu Trabzon metropolitliği vardı. Ayrıca Trabzon ve çevresinden sorumlu Ermeni piskoposu, Trabzon ve çevresinden sorumlu Katolik piskoposu görev yapıyordu. Trabzon kentinde Rusya, Belçika, İran, İngiltere, Fransa, Avusturya-Macaristan, Müttefik Kuzey Almanya ve İtalya’nın konsoloslukları vardı.

Canik sancağı, bir mutasarrıflık olarak idare edilen merkez Samsun kazası dışında, Ünye, Bafra ve Çarşamba kazalarından oluşuyordu. Kavak nahiyesine merkez kazaya bağlıydı. Fatsa, Niksar, Çemeş-Bolaman ve Karakuş, Ünye kazasına bağlı nahiyelerdi. Terme nahiyesi Çarşamba kazasına, Alaçam nahiyesi de Bafra kazasına bağlıydı. Canik sancağının merkezi olan Samsun’da Canik ve çevresinden sorumlu Rum metropoliti görev yapıyordu.

Lazistan sancağı, bir mutasarrıflık olarak idare edilen merkez Batum kazası dışında, Arhavi ve Livana sancaklarından oluşuyordu. Acara-yı Ulya, Acara-yı Sufla ve Çürüksu birer nahiye olarak Batum kazasına bağlıydı. Arhavi kazası, Hemşin, Atina, Gönye ve Hopa nahiyelerini kapsıyordu. Livana kazasında ise sadece Maçahel nahiyesi bulunuyordu.

Gümüşhane sancağı, bir mutasarrıflık olarak idare edilen merkez Gümüşhane kazası dışında,Torul ve Kelkit kazalarından oluşuyordu. Kovans ve Yağmurdere Gümüşhane kazasında yer alıyordu. Kürtün nahiyesi Torul kazasına, Şiran nahiyesi de Kelkit kazasına bağlıydı. Sancağın merkezi Gümüşhane kentinde, Gümüşhane ve çevresinden sorumlu Rum metropoliti görev yapıyordu.[3]

Eyalete bağlı sancak sınırlarını gösteren harita.

1869 yılı nüfusu

Trabzon sancağı 1.082 köyden ve 63.365 haneden oluşuyordu. Bunun 52.846 hanesi Müslüman, 10.519 hanesi Hristiyan idi. 1869 tarihli salnamede sadece erkek nüfusu verilmiştir. Buna göre sancakta 210.149 erkek yaşıyordu. Bu erkek nüfusun 175.664 kişi Müslüman, 26.523 kişi Rum, 7.565 kişi Ermeni ve 397 kişi Katolik idi. Bu tespitte vergi yükümlüsü yetişkin erkek nüfusu sayılmış olmalıdır. Bu sayının dört katı alındığında, sancağın yaklaşık toplam nüfusu ortaya çıkar. Buradan hareketle 1869 yılında Trabzon sancağının toplam nüfusunun, 702.656 kişi Müslüman, 106.092 kişi Rum, 30.260 kişi Ermeni ve 1.588 kişi Katolik olmak üzere, 840.596 kişiden oluştuğu söylenebilir.

Canik sancağı 862 köyden ve 37.301 haneden oluşuyordu; 29.167 hanesi Müslüman, 8.134 hanesi Hristiyan idi. 1869 tarihli salnameye göre sancakta, 99.545 kişi Müslüman, 25.119 kişi Rum ve 7.391 kişi Ermeni olmak üzere, 132.055 erkek yaşıyordu. Bu yetişkin erkek nüfusun dört katı alındığında, 98.180 kişi Müslüman, 100.476 kişi Rum ve 29.564 kişi Ermeni olmak üzere, sancağın yaklaşık toplam nüfusunun 528.222 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.

Lazistan sancağı 330 köyden ve 21.926 haneden oluşuyordu; 21.474 hanesi Müslüman, 452 hanesi Hristiyan idi. 1869 tarihli salnameye göre, sancakta 66.232 erkek yaşıyordu. Bu erkek nüfusu içinde 64.534 kişi Müslüman, 41 kişi Rum, 396 kişi Ermeni ve 1.261 kişi Katolik idi. Söz konusu yetişkin erkek nüfusunun dört katı alındığında, 258.136 kişi Müslüman, 88 kişi Rum, 1.584 kişi Ermeni ve 5.044 kişi Katolik olmak üzere, sancağın yaklaşık toplam nüfusunun 264.928 kişiden oluştuğu sonucuna varılabilir.

En az nüfusun yaşadığı Gümüşhane sancağı 366 köyden ve 16.378 haneden oluşuyordu. Bunun 10.307 hanesi Müslüman, 6.071 hanesi Hristiyan idi. Gümüşhane sancağında, 25.517 kişi Müslüman, 11.755 kişi Rum ve 1.047 kişi Ermeni olmak üzere, 38.319 erkek kaydedilmiştir. Benzer biçimde söz konusu erkek nüfusunun dört katı alındığında, 102.068 kişi Müslüman, 47.020 kişi Rum ve 4.188 kişi Ermeni olmak üzere, sancağın toplam nüfusunun 153.276 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[4]

Sancakları

Osmanlı alfabesiyle yazılmış Trabzon Vilayeti'nin 1907 haritası

1909 yılında Trabzon'un sancakları, kazaları ve nahiyeleri:

TRABZON VİLAYETİ
Trabzon Sancağı
KazaNahiye
Trabzon
Akçaabat
Giresun
  • Giresun Merkez
  • Akköy
  • Keşap
  • Kırık
  • Piraziz
Görele
Of
Ordu
Sürmene
Tirebolu
  • Tirebolu Merkez
  • Espiye
Vakfıkebir
  • Vakfıkebir Merkez
  • Şarlı
  • Tonya
Canik Sancağı
KazaNahiye
Samsun (Merkez)
Bafra
  • Bafra Merkez
  • Alaçam
Çarşamba
Fatsa
Terme
Ünye
Gümüşhane Sancağı
KazaNahiye
Gümüşhane
Kelkit
Şiran (Karaca)
Torul
  • Ardasa (Merkez)
  • Kürtün
Lazistan Sancağı
KazaNahiye
Rize (Merkez)
  • Rize Merkez
  • Karadere
  • Kura-i Seba
  • Mapavri
Atina
  • Atina Merkez
  • Ardeşen
  • Hemşin
Hopa
  • Hopa Merkez
  • Arhavi
  • Viçe

1920'de Trabzon sancağına bağlı kaza olan Giresun, Ordu, Tirebolu ve Görele kazalarıyla birleştirilip Giresun sancağına dönüşmüş, 1921'de Giresun sancağına bağlı Ordu kazası Trabzon Vilayeti'nin Canik Sancağı'na bağlı Fatsa ve Ünye kazalarıyla birleşip Ordu Sancağı'nı oluşturmuştur.

Nüfus

Nüfus
Trabzon
YılNüfus
1864938.100
18841.003.300
18901.047.700
18911.051.800
1900948.500
19101.444.100
19201.073.900
Y & G
1914 nüfusu.
Trabzon Vilayeti 1914 Nüfusu [5]
Sancak/KazaMüslümanRumErmeniYahudiDiğerToplam
Trabzon64.72623.80614.8468127104.858
Ordu111.42118.50512.349-1.211143.491
Of75.0501.819---76 869
Akçaabat56.4016.5613.517--66.479
Tirebolu48.99910.530868--60.397
Sürmene57.6989.762323--67.783
Giresun92.30124.1382.275--118.714
Görele42.8231.648312--44.783
Vakfıkebir28.4841351--28.548
Maçka17.95019.575258--37.783
Trabzon sancağı595.853116.35736.14981.338749.705
Lazistan (Rize)122.0551.5075--123.567
Atina50.29717128--50.496
Hopa38.156442--38.202
Lazistan sancağı210.5081.72235--212.265
Gümüşhane29.6399.1791.817--40.635
Şiran22.3123.155392--25.859
Torul29.68630.54724--60.257
Kelkit33.130614482--34.226
Gümüşhane sancağı114.76716.4952.715--160.977
Canik (Samsun)44.99254.7094.79118533105.044
Ünye58.3515.2515.8619-69.472
Bafra44.94423.8381.735-81.517
Fatsa35.6783.0261.250-38540.339
Çarşamba54.3533.94810.820-60969.730
Terme23.6329672.601--27.200
Canik sancağı265.95091.73927.319271.267393.302
Toplam1.187.078253.31366.218352.6051.516.249
Not: Ermenilerden 64.607 Gregoryen, 1.611 Katolik Ermeni.

Galeri

Kaynakça

  1. ^ Google Kitaplar'da Geographical Dictionary of the World, s. 1854,
  2. ^ a b c "1914 Census Statistics" (PDF). Turkish General Staff. ss. 605-606. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2011. 
  3. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 1. cilt, s. 73-127. ISBN 9789157871117.
  4. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 1. cilt, s. 147. ISBN 9789157871117.
  5. ^ Karpat, Kemal (1985). Ottoman Population, 1830-1914: Demographic and Social Characteristics. University of Wisconsin Press. ss. 180-184. ISBN 9780299091606. 14 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2013. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ünye</span> Ordunun ilçesi

Ünye, Ordu iline bağlı bir ilçedir. Ordu'nun merkez ilçesi Altınordu'dan sonra en büyük ilçesidir. Ünye, Osmanlı Döneminde birçok kadı'nın doğum yeri olması sebebiyle "Kadılar Şehri" olarak da anılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Akçaabat</span> Trabzonun ilçesi

Akçaabat, eski ismiyle Polathane, Trabzon ilinin bir ilçesi olup batısında Çarşıbaşı ve Vakfıkebir, güneyinde Düzköy ve Maçka, doğusunda ise merkez ilçe olan Ortahisar ilçeleri ile çevrilidir. Trabzon'un nüfus bakımından en büyük 2. ilçesi olan Akçaabat, köftesiyle ve horonuyla meşhurdur. İlçede 90'lı yılların sonuna kadar tütün oldukça önemli bir yere sahipti.

<span class="mw-page-title-main">Akçay, Terme</span>

Akçay, Samsun ilinin Terme ilçesine bağlı bir mahalledir.Samsun ve Ordu il sınırındadır.

<span class="mw-page-title-main">Arılı, Arhavi</span> Arhavinin köyü

Arılı, Artvin ilinin Arhavi ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Başköy, Arhavi</span>

Başköy, Artvin ilinin Arhavi ilçesine bağlı bir köydür. Ortacalar Bucağına bağlıdır.

<span class="mw-page-title-main">Derecik, Arhavi</span> Artvin ilinin Arhavi ilçesine bağlı köy

Derecik, Artvin ilinin Arhavi ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Dereüstü, Arhavi</span>

Dereüstü, Artvin ilinin Arhavi ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Dülgerli, Arhavi</span> Artvin köyü

Dülgerli, Artvin ilinin Arhavi ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Dikyamaç, Arhavi</span> Artvin köyü

Dikyamaç, Artvin ilinin Arhavi ilçesine bağlı bir köydür. Köyde 2012 yılında kurulan Dikyamaç Köyü ve Çevresi Yaşam Tarzı Müzesi, Artvin ilinin ilk müzesidir.

<span class="mw-page-title-main">Avcılar, Borçka</span>

Avcılar, Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Çıralı, Yusufeli</span> Artvin köyü

Çıralı, Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Narlık, Yusufeli</span> Artvinde bir köy

Narlık, Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Öğdem, Yusufeli</span>

Öğdem, Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Sebzeciler, Yusufeli</span>

Sebzeciler, Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Tarakçılar, Yusufeli</span> Artvin İli, Türkiyedeki köy

Tarakçılar, Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Erenyurt, Ünye</span>

Erenyurt, Ordu'nun ilçesi Ünye'nin kırsal mahallesidir.

<span class="mw-page-title-main">Lazistan Sancağı</span>

Lazistan Sancağı, Osmanlı Devleti'nde önce Trabzon Eyaletine, sonra Trabzon Vilayeti'ne bağlı idari birimlerden biridir. 1920 yılında ise bağımsız hale getirilmiştir. Sancağın idari merkezi önce Batum, 1878 yılında Batum Rusya'ya geçtikten sonra Rize kenti idi.

<span class="mw-page-title-main">Bolaman, Fatsa</span>

Bolaman, Ordu ilinin Fatsa'nın sahil kasabalarından biridir.

<span class="mw-page-title-main">Canik (sancak)</span>

Canik Sancağı, Osmanlı Devleti'nin idari birilmerinden biriydi. Erken dönemde Rum Eyaleti'nin, geç dönemde Trabzon Eyaleti ve Trabzon Vilayeti sınırları içinde bulunuyordu.

Kvirike, Gürcistan'a bağlı Acara Özerk Cumhuriyeti'nde, Kobuleti Belediyesi sınırları içinde bir köydür.