Tortumkale, Tortum
| Tortumkale | |
|---|---|
 Mahallenin haritadaki yeri | |
 Erzurum'un Türkiye'deki konumu | |
  Tortumkale Tortumkale'nin Erzurum 'daki konumu | |
Koordinatlar: 40°20′35″N 41°28′17″E / 40.3431°K 41.4714°D | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Erzurum |
| İlçe | Tortum |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Yönetici | Muhtar[1] İhtiyar heyeti[1] |
| Rakım | 1788 m |
| Nüfus | 357 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0442 |
| İl plaka kodu | 25 |
| Posta kodu | 25430 |
Tortumkale, Erzurum ilinin Tortum ilçesine bağlı bir kırsal mahalledir.
Tarihçe
Tortumkale'nin eski adı Tortum veya Tortomi (თორთომი) olarak bilinir. Tortum bir akarsu ile bir bölgenin de adıydı. Ancak Tortum adını taşıyan yerleşim bugünkü Tortum kenti değil, Tortumkale köyüydü. Bu yerleşim, buradaki kaleden dolayı Tortumkale olarak adlandırılmıştır. Bugünkü Tortum adını taşıyan yerleşimin eski adı Nihahi (ნიხახი) idi. Nitekim F.R. Mausell'in 1902 tarihli İngilizce "Oltu-Tortum" haritasında Tortumkale "Tortum Kale", Tortum kenti ise "Nikhagh" olarak geçer.[5]
Tortumkale köyü, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Tao'da yer alır. Evliya Çelebi'nin seyahatnamesinde köydeki Tortum Kalesi'nin Memaroz/Mamrel olarak adlandırılan Gürcü hükümdarı tarafından inşa edildiği belirtilmiştir.[6] Nitekim kalenin kesin inşa tarihi bilinmese de Osmanlılar Tao bölgesini ve buradaki kaleyi 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Vezir Ahmed Paşa komutasındaki Gürcistan seferi sırasında 9 Eylül 1549'da kuşatılan Tortum Kalesi, 13 Eylül'de teslim olmasıyla kesin olarak Osmanlı topraklarına katılmıştır.[7] Nitekim Tortum Kalesi'ndeki kilise de bu yapının Osmanlı döneminden önce inşa edildiğini göstermektedir. Osmanlı hakimiyetine girmesiyle Çıldır Eyaleti'ine bağlı Tortum sancağı oluşturuldu ve Tortumkale yerleşimi de bir süre bu sancağın merkeziydi.[8]
Tortumkale, 1574 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adı Osmanlı tahrir defterine "Kilise" ve "Rabat-i Kala-i Tortum" adıyla kaydedilmiştir. Bu tarihte yerleşim Tortum sancağının Tortum nahiyesine bağlıydı ve nüfusu, tamamı Hristiyan olan 168 haneden oluşuyordu.[9]
Tortumkale, 1835 tarihli nüfus defterinde "Tortum" adıyla geçer. Sadece erkek nüfusunun tespit edildiği bu tarihte Tortum, Tortum sancağına bağlı Tortum kazasının köylerinden biriydi. Köydeki 48 hanede 140 erkek kaydedilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 280 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[10]
Tortumkale köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Tortum Kala (تورتوم قلعە) adıyla Erzurum vilayetinin Tortum kazasının merkez nahiyesine bağlı köylerden biriydi.[11] 1940 genel nüfus sayımında bu yerleşim aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 738 kişiden oluşuyordu. Bu tarihte Nihahi'nin adı Tortum olarak değiştirilmiş ve 1.534 kişinin yaşadığı Tortum, Tortum kazasının idari merkezi olmuştu.[12] 1965 genel nüfus sayımında Tortumkale köyünün nüfusu 525 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 158 kişi okuma yazma biliyordu.[13]
1993 yılında Büyükşehir olan Erzurum’da, 2012 yılında 6360 Sayılı Yasa ile, tüm köylerin tüzel kişiliği kaldırılmıştır. Bu köy de Tortum Belediyesi’nin bir mahallesi olmuştur.[14]
Coğrafya
Mahalle, Erzurum il merkezine 68 km, Tortum ilçe merkezine 16 km uzaklıktadır.[15] Mahalle, Tortum'un kuzeybatısında olup, D.950 numaralı Artvin-Erzurum (Uzundere-Tortum) devlet yoluna 4,8 km.lik bir köy yoluyla ulaşmaktadır.[16]
Nüfus
| Yıllara göre mahalle nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 357[2] |
| 2021 | 506[2] |
| 2020 | 900[2] |
| 2019 | 515[2] |
| 2018 | 256[2] |
| 2017 | 193[2] |
| 2016 | 221[2] |
| 2015 | 258[2] |
| 2014 | 351[2] |
| 2013 | 620[2] |
| 2012 | 239[3] |
| 2011 | 264[3] |
| 2010 | 294[3] |
| 2009 | 398[3] |
| 2008 | 550[3] |
| 2007 | 159[3] |
| 2000 | 332[3] |
| 1990 | 465[17] |
| 1985 | 458[18] |
| 1965 | 525[19] |
Kaynakça
- ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024.
Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
- ^ a b c d e f g h i j k "Erzurum Tortum Tortumkale Mahalle Nüfusu". Nufusune.com. 14 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023.
- ^ a b c d e f g h "TÜİK Merkezi Dağıtım Sistemi Nüfus Verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Tortumkale, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 24 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023.
- ^ "F. R. Maunsell – "Olti-Tortum" Haritası, 1902." 21 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2023.
- ^ "Gürcistan Dostluk Derneği". 18 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2017.
- ^ Geçmişten Geleceğe Yusufeli Sempozyumu Bildirileri. İstanbul: Yusufeli Belediyesi Yayınları. 2010. s. 49. ISBN 978-605-88588-0-0.
- ^ Özger, Y., 19. Yüzyılda Tortum'un Nüfus Durumu. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Ciltː8, Sayı: 2, Erzurum 2010. URL:http://e-dergi.atauni.edu.tr/ataunisosbil/article/viewFile/1020000357/1020000351 27 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2017-01-18
- ^ Tao (ტაო), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 92. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
- ^ Tao (ტაო), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 96. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 234.
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 252.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 263.
- ^ "6360 sayılı kanun". Resmî Gazete. 10 Aralık 2012. 19 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2022.
- ^ "Tortumkale Mahallesi". YerelNet.org.tr. 4 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023.
- ^ "Tortumkale to D 950". Tortumkale to D 950. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1968). "1965 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
