Toprak eşya
 Boyalı, kazıma ve sırlı seramik. 10. yüzyıl tarihli, İran. New York Metropolitan Sanat Müzesi. |
 |
Toprak eşya veya çanak-çömlek, kırmızı toprak kilden yapılır ve oldukça düşük sıcaklıklarda, tipik olarak 950 ile 1050 °C sıcaklıkları arasında pişirilir.[1] Toprak eşyalar, camlaşma noktasına kadar pişirilmez.[2]
Nispeten, kırmızı veya deve tüyü rengindedir.[1] Toprak eşya, ikinci pişirimden önce slip (ince taneli sıvı kil karışımı) veya kalay veya şeffaf sır karışımlarıyla kaplanır. Bu işlem, toprak eşyaya su geçirmezlik sağlar. Sırsız toprak eşya gözenekli yapıdadır. Hem pratik hem de dekoratif nedenlerden dolayı, toprak eşyalara genellikle sırlama işlemi uygulanır.[2]
Çanak çömlek terimi genellikle toprak eşyaları belirtmek için kullanılır. Başlıca toprak eşyaları; tuğlalar, karolar ve pişmiş toprak kaplardır. Anadolu'da Çatal Hüyük'te M.Ö. 7000 ile 8000 yılları arasına kadar dayanan toprak eşyalar bulunmuştur.[1]
Hammaddeler
Toprak eşyalarının üretimi için ilk adım, üretiminde kullanılan hammaddelerin seçimi ve işlenmesinin araştırılmasıdır.[3] Toprak eşyaların imalatında kullanılan hammaddeler dört sınıfa bölünebilir.[4] Bu hammaddeler, plastik killer, gövde içinde veya sırda kullanılan cam yapısı oluşturan malzemeler, kayıtsız maddeler ve renklendirici ajanlar olarak sıralanabilir.
 Kaolinit,ABD,Georgia Eyaletindeki Twiggs ilçesinden. |
Kil, yapısında potas, soda, kireç veya demir gibi diğer maddelerle birlikte hidratlanmış alumina silikatı barındırır.[4] Toprak eşya imalatında kullanılan killer başlıca şu şekilde sıralanabilir:[5]
Bronz veya Kaolinit: İlk kullanıldığı yer Çin olduğundan dolayı Çin kili olarak da anılmaktadır.
Seramik kili: Yapısında bazı organik maddeler de içerebilen çok ince taneli, ince parçacıklı, tortul kil olarak sınıflandırılmaktadır.
Kırmızı kil ve silt kili : Tuğla yapımında katı sağlayan bitkisel ve demir oksit kirleticileri içerir. Genel olarak bu seramik kil türleri imalata uygun değillerdir.
Bentonit tipi kil: Oldukça esnek yapıya sahiptir. Bu tip kil, diğer kil türlerinin esnekliğini artırmak için kullanılmaktadır.
Toprak eşya bünyesinde tipik olarak kaolin, seramik kili, feldspat, talk, silika minerallerini içermektedir. Bu minerallerin oranları sırasıyla, %25, 15-25%, 0-15%, 0-35% aralıkları arasında değişmektedir.[6]
Diğer hammadde sınıflarından, gövde içinde veya sırda kullanılan cam yapısı oluşturan malzemelere ; cornish taşı, karbonat veya kurşun oksit, tincal, boraks ve borik asit, feldspat, mezgit, karbonat soda ve inci külü gibi malzemeler örnek olarak verilmektedir. Çakmaktaşı, kuvars mineralleri ise kayıtsız madde sınıfı için örnek olarak gösterilmektedir. Renklendirici ajanlar genellikle metal ve metal oksitleri kapsamaktadır.[4]
Kili şekillendirmek için yeterince plastik olması sağlanmalıdır. Aynı zamanda kuruma büzülmesinin çatlamaya neden olacak kadar büyük olmaması şartı da sağlanmalıdır. Bu yapı, rafine işlemi ile ya da kıvam denilen malzemeler ilave edilerek elde edilmektedir. Tipik olarak kıvam kaynakları arasında kum, grog (öğütülen kil parçası), organik malzeme (örn. Saman), ezilmiş çakmaktaşı, kabuk ve ya kireçtaşı bulunmaktadır.[3]
Toprak eşya üretiminde kullanılan hammaddelerin kimyasal bileşimlerinin tipik aralıkları.[6]
| Mineral (%) | SiO2 | Al203 | Other |
|---|---|---|---|
| Çin kili (kaolin) | 55 | 35 | 10 |
| Seramik kili | 75 | 20 | 5 |
| Felspat | 70 | 20 | 10 |
| Nefelin siyenit | 60 | 25 | 15 |
| Talk | 60 | 0 | 40 (MgO) |
| Silika | 95 | 0 | 5 |
| Çakmaktaşı | 90 | 0 | 10 |
| Kemik külü | 0 | 0 | 100 (Ca5(PO4)3OH) |
Üretim
 Seramik ürünler üretimi için süreç akış diyagramı.[7] |
 Dolon Prova tarafından tekerlek yöntemiyle yapılan çömlek. |
Hammadde hazırlama kısmından sonra gövdenin şekillendirme aşaması gelir.[3] Toprak eşyaları şekillendirmek için birincil teknikler; sarma, kürek çekme veya kıstırma olarak sıralanmaktadır. Kürek çekme yönteminde ana fikir, bir kürek ve örs yardımıyla kil yığınını çizerek veya döverek modellemedir.[3] Diğer teknikte ise, kil yığını bastırılarak veya vurularak bir kalıbın içine yerleştirilir. Sarma yönteminde, çömlekçi bir kili bir bobin haline getirir ve gövdeyi oluşturan aşamalarla daha fazla bobin ekler. Kıvrılmış her katman alttaki katmana sıkıştırılır ve ardından bobinler çömlekçinin başparmakları ve parmakları arasında sıkıştırılır.[8] Ayrıca, tekerlek yönteminde kil yığını dönen plakanın üzerinde şekillendirilir.
 |
Şekillendirme adımından sonra gövdeye yüzey iyileştirmesi yapılır.[3] Hem dekorasyon olarak hem de yüzey geçirgenliğini azaltmanın bir yolu olarak toprak eşyalara yüzey işlemleri uygulanır. Bu işlemler, parlatma ve mineral pigmentlerin, bir astarın veya bir sırrın uygulanmasını içerir. Hem Yunan Attika hem de Kampaniyen seramiklerinin üretiminde üç aşamalı, yükseltgeyici-indirgeyici-oksitleyici bir pişirme döngüsünün kullanıldığı yapılan araştırmalarla kanıtlanmıştır.[3]
İlk olarak, yaklaşık %15'e kadar demir oksit içeren ince dokulu kalkersiz kil çamuru daha kaba dokulu bir kil gövdesine uygulanır. Daha sonra fırına toprak eşyalar yerleştirilir.Isı yükseldikçe fırın oksijenle dolar ve "yükseltgeyici" aşaması oluşur. Toprak eşyalar daha parlak hale gelir. Bu aşamadan sonra, oksijenin fırına girmesine izin veren tüm delikler kapatılır. Oksijen eksikliği nedeniyle fırın içerisinde dumanlı ortam oluşur ve bu aşamaya "indirgeme aşaması" denilmektedir. İndirgenme aşamasında toprak eşyaların yüzeyi siyah rengine bürünür. Gövdenin ince dokulu kille kaplanmış bölgeleri üzerinde ince bir camsı tabaka oluşur. Pişirim tamamlandığında camsı tabaka bu alanlara parlaklık sağlar. Aynı zamanda, bu tabaka son aşama olan oksidasyon aşamasında önemli bir rol oynar. Son aşamada fırın yeniden açılır, yakıtı çıkarılır ve oksijenin fırın içerisine tekrar girmesine izin verilir. Oksijen toprak eşyaların ince dokulu kille kaplanmamış yüzeylerine yayılır ve onları siyahtan demir kırmızısı hematite dönüştürür. Ancak ince bir cam tabakası ile kaplanmış siyah yüzeyler, bu tabakadan oksijen geçemeyeceği için kırmızıya dönmez.[9]
Çömlek pişirmenin iki temel yöntemi, açık ateşleme ve fırın gibi kapalı ortamda daha kalıcı ateşleme olarak ikiye ayrılır. Açık ateşlemeler tipik olarak maksimum sıcaklıklarına 20-30 dakikada ulaşır ve bu sıcaklık yalnızca birkaç dakika korunur. Bunun aksine, çok daha büyük yakıtların kullanımı durumunda, fırın ateşlemelerinin maksimum sıcaklığa ulaşması tipik olarak bir saat veya daha uzun sürer. Bu sıcaklık tipik olarak yaklaşık 30 dakikaya kadar korunabilir.[3]
Açık ve fırın ateşlemelerinde ulaşılan sıcaklık aralığı aynı değerlere sahiptir. (tipik olarak 600-950 °C).[3] Ancak, fırınlar için ısı kapasitesi daha uzun ateşleme süresi nedeniyle daha büyük olacaktır. Bu nedenle tahmini ateşleme sıcaklıkları daha yüksek olma eğiliminde olmasını sağlayacaktır.[3]
Açık ateşlemeler çok hızlı ısıtma oranlarına sahiptir. Bu durum, sadece kaba dokulu çanak çömleklerin açık ateşte pişirimi sonucunu doğurmaktadır. Aksi takdirde, emilen ve kimyasal olarak yapıda bulunan suyun kaybından kaynaklanan buhar dışarı çıkamaz ve toprak eşya çatlar. Fırında ise, çok daha yavaş ısıtma hızları sebebiyle hem ince dokulu hem de kaba dokulu toprak eşyalar pişirilebilmektedir.[3]
Kullanılan pişirme atmosferi çanak çömlek renginden anlaşılır. Bu nedenle, kırmızı veya devetüyü çanak çömlek oksitleyici bir atmosferi (fırın içerisinde pişirim) belirtmektedir. Siyahtan griye çömlek ya kesin bir indirgeme atmosferini(açık ateşleme) ya da kil içindeki organik malzemenin yanması için ateşleme süresinin yeterli gelmediğini göstermektedir.
Daha fazla kaynak
- https://tr.actince.com/potterin-carkinda-kil-merkezleme-icin-uygun-yoentem/ 25 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- https://smarthistory.org/ancient-greek-vase-production-and-the-black-figure-technique-2/ 25 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- http://arthistorysummerize.info/Art./the-egyptian-pottery/ 25 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- https://www.theposthole.org/read/article/459 25 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
- ^ a b c Barry C. C., Grant N. M. - Ceramic Materials_ Science and Engineering (2007)
- ^ a b "Earthenware". www.thepotteries.org. 6 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d e f g h i j M.s. Tite, Pottery Production, Distribution, and Consumption—The Contribution of the Physical Sciences, Journal of Archaeological Method and Theory 6(3):181-233, 1999, DOI:10.1023/A:1021947302609
- ^ a b c Ernest Albert Sandeman - Notes on the Manufacture of Earthenware-Fredonia Books (NL) (2003)
- ^ Mariyappillai,A, Sathyamoorthy NK, ,Shanlax International Journal of Arts Science and Humanities 8(2):107-112 ,DOI:10.34293/sijash.v8i2.3323,2020
- ^ a b Reference Document on Best Available Techniques in the Ceramic Manufacturing Industry August 2007
- ^ AP-42, CH 11.7: Ceramic Products Manufacturing
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2021.
