İçeriğe atla

Topkapı Parşömeni

Topkapı Parşömeni'nde birbirine bitişik iki desen. Solda, geometrik şekillerden oluşan bir desen (ortada, üzeri köşeli Küfi yazı kaplı bir küp şekli bulunmaktadır). Sağda, bir mozaik örüntüsü.

Topkapı Parşömeni, Timur İmparatorluğundan kalma, Topkapı Sarayı Müzesi'nde bulunan, mimarî süsleme desenleri içeren parşömen bir tomardır.

Fiziksel özellikleri

Topkapı parşömeni, 33 cm x 29.5 metre uzunluğunda, yana doğru açılan bir tomardır.[1] Parşömenin bir ucu tahta bir çubuğa, öbür ucu koruyucu bir deri parçasına yapıştırılmıştır.[2] Parşömenin üzerine çeşitli desenler içeren kâğıtlar yapıştırılmıştır. Bazı çizimlerin çerçevelerindeki farklılıklar, bu parşömenin iki farklı parşömenin birleştirilmesinden meydana geldiğini işaret eder. Bu desen kâğıtlarında bir aşınma olmamasından dolayı, bu parşömenin bir zenaatkara ait bir atölye başvuru belgesi değil, sarayda sergilenmek için hazırlanmış bir eser olduğu düşünülmektedir.[3] Bu parşömen muhtemelen bir saray atölyesinde yapılmış eserlerin bir kaydı idi.[3] Parşömen tek bir kişinin eliyle yapılmıştır. Çoğu çizim birleştirilmiş iki farklı kâğıt üzerine yapılıp sonra parşömenin üzerine yapıştırılmıştır. Desenlerin parşömene yapıştırılması biraz düzensizdir, benzer içerikli desenlerin birbirlerinden ayrı düşmüş, iki kâğıttan oluşan bazı desenlerin kusurlu şekilde birleştirilmiştir.[3]

Parşömenin üzerindeki "H1956" kaydı parşömenin Hazine-i Enderun'a ait olduğunu belirtir.

Tarihçe

Parşömen muhtemelen 15. yüzyıl sonları veya 16. yüzyıl başlarında İran'da hazırlanmıştır. Parşömendeki bazı çizimler ile Yezd'deki Büyük Cami'deki bir pano arasındaki benzerlikler, bu eserin Tebriz'de hazırlandığına işaret eder. Öte yandan Gıyaseddin Cemşid tarafından "Şirazî" tabir edilen, yelpaze biçimli mukarnaslara ağırlık vermesi nedeniyle Şiraz'da da hazırlanmış olabilir. Osmanlıların Tebriz seferinden elde edilmiş bir ganimet olduğu muhtemeldir. Parşömendeki yelpaze şekilli mukarnasların çoklukta olması, Timurî ve Türkmen İran ve Orta Asya mimarî tarzını yansıtır. Buna karşın o dönemde Kahire'deki mukarnaslar deniz kabuğu şeklindeydi.

Parşömen 1986'da keşfedilmiştir. Harvard Üniversitesi'nden Gülru Necipoğlu, parşömenin suretini de içeren, yorumlu bir kitap yazmıştır.[4] Kitap, Mihrdad Kayyumi Bidhind tarafından Farsçaya Handasa va Tazyin dar Mi‘mari-yi Islami: Tomar-i Topkapı (Tahran, Kitabkhana-yi Milli-yi Iran, 1379) olarak çevrilmiştir.

İçeriği

Altta, yelpaze şekilli ışınsal mukarnas çeyrek kubbe. Üstte, deniz kabuğu şekilli mukarnas çeyrek kubbe.
Dönel simetri ile altı adet Muhammed ve üç adet Ali ismi taşıyan altıgen.

Parşömen, mürekkep ve boya ile resmedilmiş 114 geometrik çizim içerir. 10-16. yüzyıllar arasındaki Timur İmparatorluğunda duvar ve kubbelerde görülen geometrik çizimleri sergiler. Parşömen, karmaşık mukarnaslarda, girihlerde, mozaik karolarında ve renkli duvar taşlarında görülen mimari tasarımlar için bir rehber niteliğindeydi. Sadece desenler bulunan parşömende bu desenlerin nasıl yapılacağını gösterilmemektedir, bir metin, tarih veya imza yoktur.

Parşömendeki resimlerin çoğu mukarnas adı verilen sarkıtlı kubbe desenleridir.[2] Bunların kâğıt üzerinde iki boyutlu olarak gösterilmesi onların üç boyutlu olarak nasıl uygulanabileceğini belirsiz kılmaktadır.[5][6]

Parşömenin kendine has özelliklerinden biri, köşeli Küfi tarzda yazılar içermesidir. Bu yazı tarzı İranlı İlhanlı Devleti'nde ilk defa görülmüş ve muhtemelen Çin yazıtlarında görülen köşeli yazılardan ilham alınarak türetilmiştir.[3] Var olan mimari yapılarla eşleşen desenlerden biri, bezemeli tuğla işçiliği (banna'i) için çizilmiş bir kufi yazıdır, bunun neredeyse aynısı, Varzane'deki Mescit-i Cami'nin kapısında bulunmaktadır.[2]

Bazı çizimler İslam geleneklerine geometrik ilkelerin uygulanmasını gösterir. Örneğin bir altıgenin kenarı boyunca Muhammed altı kere tekrarlanmıştır, ortasındaki altıgende ise Ali adı üç kere döndürülerek yazılmıştır.[7]

Parşömendeki bir çizim 9 ve 11 köşeli yıldızlar içermekte, bir diğeri ise 13 ve 16 köşeli yıldızlar. Geleneksel İslam sanatında, bu tür yıldızlar bir dörtgenin kenarları üzerinden belli şablonların yansıtılması yoluyla elde edilirdi.[8]

Parşömendeki bazı çizimler farklı ölçekli çizimlerin üst üste gelmesinden meydana gelmiştir. Bu özellik İslam mimarisinde sık görülür, bir binaya uzaktan bakıldığında görülen bazı şekiller binaya yaklaşılınca algılanamıyacak kadar büyürler, o zaman bunların içinde yer alan daha ayrıntılı şekiller ortaya çıkar.[1]

Kaynakça

  1. ^ a b Cromwell, P.R. (2009). "The Search for Quasi-Periodicity in Islamic 5-fold Ornament". Mathematical Intelligencer. 31 (1). s. 36*56. doi:10.1007/s00283-008-9018-6. []
  2. ^ a b c Gülru Necipoğlu (1992). "Timurid Art and Culture - Iran and Central Asia in the Fifteenth Century (eds (Golombek, L. and Subtelny, M.)". Geometric Design in timurid/Turkmen Architectural Practice: Thoughts on a Recently Discovered Scroll and Its Late Gothic Parallels (PDF). E.J. Brill. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Ocak 2012. 
  3. ^ a b c d Rogers, J.M. (1997). "Notes on a recent study of the Topkapı scroll: a review article". Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. 60 (3). s. 433-439. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2012. 
  4. ^ Gülru Necipoglu: The Topkapı Scroll: geometry and ornament in Islamic architecture. Palace Museum Topkapı Library MS H. 1956. xiii, 395 pp. Santa Monica, CA: Getty Center for the History of Art and the Humanities, 1995
  5. ^ Artisans and Mathematicians in Medieval Islam. The Topkapi Scroll: Geometry and Ornament in Islamic Architecture by Gülru Necipoğlu Review by: George Saliba (1999). Journal of the American Oriental Society, Vol. 119, No. 4, pp. 637-645 [1] 8 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  6. ^ van den Hoeven, Saskia, van der Veen, Maartje. "Muqarnas-Mathematics in Islamic Arts" (PDF). 28 Mart 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2011. 
  7. ^ Hacali Necefoğlu. "Turkish Crystallografic Patterns: From Ancient to Present" (PDF). 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2011. 
  8. ^ Cromwell, P. R. (2010). "Islamic geometric designs from the Topkapı Scroll I: unusual arrangements of stars". Saudi Aramco Worls. 4 (2). s. 73-85. 

Dış bağlantılar

  • Topkapı parşömenindeki bir panoda yer alan girih karolarının daha küçük karolardan oluştuğunu gösteren video. [2][3]
  • Topkapı parşömeninde bulunan kare Kufi yazılara örnekler.[4] 7 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Topkapı parşömeninden girih örnekleri [5] 11 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Mukarnas çizimlerinin matematiksel özellikleri [6]
  • 28 no'lu şekildeki öz benzerlikler.[7][]

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sedad Hakkı Eldem</span> Türk mimar (1908–1988)

Sedad Hakkı Eldem, Türk mimar, akademisyen ve yazar. 20. yüzyılın önde gelen Türk mimarlarındandır. Osmanlı dönemi evleri ve 18. ve 19. yüzyıl saray ve köşkleri üzerinde yaptığı çalışmalar ve klasik Osmanlı mimarisi üzerine araştırmalar yaparak, mimari tasarımda geleneksel motiflerin yeniden kullanılmasına öncülük etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">İslam dünyası</span> Müslüman çoğunluklu ülkeleri, yerleri ve bölgeleri kapsayan tanım

İslam dünyası veya Müslüman dünyası, İslâmî bir devlet yapısına sahip ülkeler ile birlikte nüfusunun çoğunluğu Müslüman olan ülkelerin tümünü ifade eden bir kavramdır. Bu, İslâm'ın dini inançlarına ve yasalarına veya İslam'ın uygulandığı toplumlara bağlı olan herkesi kapsamaktadır. Günümüzde İslam ülkelerinin tek çatı altında toplandığı tek uluslararası kurum, İslâm İşbirliği Teşkilatı'dır. Modern bir jeopolitik anlamda bu terimler, dahil edilmek için üzerinde anlaşmaya varılmış kriterler olmamasına rağmen, İslâm'ın yaygın olduğu ülkeleri ifade etmektedir. Müslüman çoğunluklu ülkeler terimi, genellikle ikinci anlamda kullanılan bir alternatif terimdir.

<span class="mw-page-title-main">Girih</span> İslam mimarisinde bir geometrik desen

Girih veya Farsça gereh sazi İslam sanatında mimari ve diğer el sanatlarında kullanılan, köşeli geometrik şekillerden oluşan, girift bir şerit örgü süs sanatıdır.

<span class="mw-page-title-main">Girih karoları</span>

Girih karoları, İslam sanatında görülen girih desenlerini oluşturmak için kullanılan, beş tip karodur. Karoların üzerinde bulunan çizgiler, karolar belli biçimlerde döşendiğinde yıldızlar, çokgenler ve karmaşık biçimde birbirini kesen şerit desenleri meydana gelir. Bu desenlerin örnekleri binalarda, kitap kapaklarında ve halılarda görülen bir süslemedir.

<span class="mw-page-title-main">Çift yarık deneyi</span>

Young deneyi olarak da bilinen çift-yarık deneyi, ışığın dalga özelliği sergilediğini gösterir. Fotoelektrik etkisi ışığın dalga özelliğinin yanı sıra parçacık özelliği de sergilediğini gösterir. Deneyin basit versiyonunda lazer ışını gibi bağdaşık bir ışık kaynağı, iki paralel yarık açılmış ince bir levhayı aydınlatır ve yarıktan geçen ışık levhanın arkasındaki bir ekranda gözlemlenir. Işığın dalga doğası ışık dalgalarının iki yarıktan da geçerek girişim yapmasını ve ekranda aydınlık ile karanlık bantlar oluşturmasını sağlar ki bu sonuç ışık tamamen parçacıklı yapıda olsa beklenemez. Fakat, parçacıklardan veya fotonlardan oluşuyormuş gibi, ekranda her zaman ışığın soğurulduğu görülür. Bu durum dalga-parçacık ikiliği olarak bilinen prensibi ortaya koyar.

<span class="mw-page-title-main">Luigi Mayer</span>

Luigi Mayer, İtalyan asıllı ressam.

Şeki Han Sarayı

Şeki Han Sarayı, Azerbaycan'ın Şeki şehrinde bulunan eski bir han sarayıdır. Şu anda müze olarak faaliyet göstermektedir. Yukarı Baş Devlet Tarihi-Mimari Koruma Alanı topraklarında bulunan saray, dünya çapında öneme sahip tarihi ve mimari bir anıttır. 18. yüzyılda inşa edilen saray binası, şehrin kuzeydoğu kesiminde, kale duvarlarıyla çevrili alanda yer almaktadır

<span class="mw-page-title-main">Sana'a el yazmaları</span> parşömeni günümüzde var olan en eski Kuran yazmalarından biridir

Sana'a parşömeni günümüzde var olan en eski Kur'an yazmalarından biridir. Yemen'deki Sana'a Ulu Camii'nin restorasyonu sırasında diğer birçok Kur'an parçaları ve başka şeyler ile birlikte 1972 yılında bulunmuştur. El yazması, parşömen üzerine iki katmanlı yazı yazılmak suretiyle yazılmıştır. Üst katmandaki yazı, Osman döneminde kullanılan standart yazı ile yazılmış Kur'an iken, alt katman standart yazıya göre pek çok tür ihtiva etmektedir. Alt katmanın bir sürümü 2012 yılında yayınlandı. Yapılan karbon testleri sonucu yazmaların %99 doğruluk payı ile 671 yılından önceye dayandığını, %95.5 doğruluk payı ile 661 yılından önce, %75 doğruluk payı ile 646 yılından öncesine ait olabileceği sonuçları da elde edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan halısı</span>

Azerbaycan halısı, Azerbaycan'da yapılan geleneksel bir halıdır. Azerbaycan halısı, çeşitli boyutlarda, yoğun bir dokuya ve havlı veya havsız bir yüzeye sahip, desenleri Azerbaycan'ın birçok halı yapım bölgesinin karakteristiği olan el yapımı bir tekstildir. Geleneksel olarak, halılar Azerbaycan'da zeminleri kaplamak, iç duvarları, kanepeleri, sandalyeleri, yatakları ve masaları süslemek için kullanılırdı.

<span class="mw-page-title-main">Gülru Necipoğlu</span> Türk sanat tarihçisi

Gülru Necipoğlu Kafadar, 3 Nisan 1956, İstanbul doğumlu bir sanat ve mimarlık tarihi profesörüdür. 1987 yılında ders vermeye başladığı Harvard Üniversitesi'nin Sanat ve Mimarlık Tarihi Bölümü'nde 1993'ten beri Ağa Han Profesörü ve Ağa Han İslam Mimarisi Programı'nın direktörüdür. Doktora derecesini 1986'da Harvard Üniversitesi'nde, lisans derecesini Wesleyan Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü'nde ve lise eğitimini İstanbul Robert Lisesi'nde tamamlamıştır. Osmanlı tarihçisi ve Harvard Üniversitesi Tarih Bölümü öğretim üyesi Cemal Kafadar'ın eşidir.

<span class="mw-page-title-main">Sâmâni Türbesi</span>

Sâmâni Türbesi, Özbekistan'ın Buhara ilinin kuzeybatı kesiminde, tarihi merkezin hemen dışında yer alan, 10. yüzyılda inşa edilmiş bir türbedir. Türbe erken İslam mimarisinin ikonik örneklerinden biri olarak kabul edilir ve Orta Asya mimarisinin en eski mezar binası olarak bilinir. Yaklaşık olarak 900'den 1.000'e kadar hüküm süren güçlü ve etkili İslami Samani aile hanedanının mezar alanı olarak inşa edilmiştir. Samaniler fiilen bağımsızlıklarını Bağdat merkezli Abbasi Halifeliği'nden elde etti ve günümüzün Afganistan, İran, Özbekistan, Tacikistan ve Kazakistan'ını kapsayan bazı bölgelere hükmetti. Mükemmel simetrik, boyutu açısından karmaşık, ancak yapısı ile anıtsal olan türbe, sadece Soğd, Sasani, Fars ve hatta Klasik gibi çok kültürlü bina dekoratif gelenekleri birleştirmekle kalmadı, aynı zamanda yenilikçi kubbe destek sistemi ve geleneksel Orta Çağ İslami bina özellikleri - dairesel kubbe ve mini kubbeler, sivri kemerler, ayrıntılı kapılar, sütunlar ve karmaşık geometrik tasarımları da sergilemiştir.

Timurlu Rönesansı veya Türk Rönesansı, Asya ve İslam tarihinde 14. ve 15. yüzyıl ile 16. yüzyılın başlarını kapsayan tarihi bir dönemi tanımlayan ifadedir. İslam'ın Altın Çağı'nın kademeli olarak gerilemesinin ardından Orta Asya'da Timurlu hanedanı tarafından yönetilen Timur İmparatorluğu, sanat ve bilimin yeniden canlanmasına ön ayak oldu. Bu canlanma, Müslüman dünyasına yayıldı ve geç dönem Orta Çağ Asyası üzerinde derin etkiler bıraktı. Fransızca rönesans kelimesi "yeniden doğuş" anlamına gelir ve bir dönemdeki kültürel canlanmayı tanımlar. Terim "yeniden doğuş" anlamına geldiği için rönesans tabirinin bu dönem için kullanılması, bu dönemin aslında yeniden bir doğuştan çok son bir çırpınış veya bir jübile olduğunu düşünen akademisyenler arasında çekinceler yarattı.

<span class="mw-page-title-main">Geometri tarihi</span> Geometrinin tarihsel gelişimi

Geometri, mekansal ilişkilerle ilgilenen bilgi alanı olarak ortaya çıkmıştır. Geometri, modern öncesi matematiğin iki alanından biriydi, diğeri ise sayıların incelenmesi yani aritmetikti.

<span class="mw-page-title-main">Süsleme</span>

Süsleme, bazı ilavelerle bir şeyi daha çarpıcı bir hale getirme sanatıdır. Başka bir değişle süsleme bir yeri veya bir başka sanat eserini süsleyip güzelleştirmektir. Mimarlık ve dekoratif sanatta, süsleme bir yapının veya nesnenin parçalarını süslemek için kullanılan bir dekorasyondur. Anıtsal heykel ve dekoratif sanattalardaki eşdeğerleri gibi büyük figüratif elemanlar bu terimden dışlanmıştır. Çoğu süs eşyası insan figürlerini içermemektedir. Genel ölçeğe göre küçüklerdir.

<span class="mw-page-title-main">Yeni Ahit'in Metin Tarihi</span>

Yeni Ahit'in Metin Tarihi, Yunanca ve diğer dillerde günümüze ulaşan çok sayıda el yazmasının aktarılmasıdır. Yeni Ahit'in el yazısı aktarılması, diğer tüm eski edebi eserlerden daha iyi ve daha kapsamlıdır. En eski metin tanıkları, yazarların orijinal metinlerinin çıkış zamanına çok yakındır.

Grafiksel ses veya çizilen ses filme kaydedilmiş resimlerden veya kağıt üzerine yapılmış çizimlerin bir cihazla sese dönüştürülüp yeniden oynatılmasıdır. Bunu yapmak için bazı teknikler kullanılır ancak hepsi Film üzerinde ses teknolojisinin ve şeffaf film üzerindeki yapay optik polifonik ses kayıtlarının bir sonucudur.

<span class="mw-page-title-main">Magura Mağarası</span>

Magura Mağarası, Bulgaristan'ın Vidin ilinde yer alan bir mağaradır. Magura'nın tarih öncesi duvar resimleri, olağanüstü ifade ve sanatsal derinliğe sahip olan ve Avrupa Post-Paleolitik dönemin en önemli sanat eserleri olarak kabul edilen İtalya'daki Grotta dei Cervi resimleriyle büyük benzerlik göstermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Coliboaia Mağarası</span>

Coliboaia Mağarası, Romanya'nın Bihor ilindeki Câmpani'de yer alan Apuseni Tabiat Parkı içinde yer alan bir mağaradır. Radyokarbon tarihleme yöntemi ne göre günümüzden 32.000 - 35.000 yıl öncesine tarihlenen ve Paleolitik dönemin Orinyasiyen ve Gravettiyen kültürlerine karşılık gelen dönemlere tarihlenen resimlere ev sahipliği yapan mağara Orta Avrupa'nın bilinen en eski mağara resimlerini içermektedir.

<span class="mw-page-title-main">George Ripley (simyacı)</span>

Sör George Ripley İngiliz Augustinian kanonu, yazar ve simyacıydı.

Seyfeddin Tengiz, Bahri Memluk sultanı Nasır Muhammed'in hükümdarlığı sırasında saltanat naibi olarak 1312'den 1340'a kadar görev yapan Şam kökenli Türk emir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.