Tophane Çeşmesi - Turkipedia

Tophane Çeşmesi ya da I. Mahmud Çeşmesi, İstanbul’un Tophane Meydanı'nda yer alan çeşmedir. Osmanlı Padişahı I. Mahmud tarafından 1732 yılında yaptırılmıştır. İstanbul’un üçüncü büyük çeşmesidir ve şehirdeki en yüksek duvarlı çeşmedir. Tarih kitabesi şair Nafihi'ye aittir. 1. Mahmud Han Çeşmesi adıyla da bilinir.

Tophane Çeşmesi, güneyden Kılıç Ali Paşa, kuzeyden Nusretiye camileriyle, batıdan Tophane atölyeleri ve doğudan rıhtım ile çevrili Tophane Meydanı’nın ortasında inşa edilmiştir. Zamanla kıyının doldurulmasıyla denizden uzakta kalmıştır. Çeşme Gümrük Emini olan Ahmed Ağa'ya 76.000 kuruş 84 akçeye yaptırılmıştır. Çeşme yapılacağı zaman burada bulunan tüm dükkânlar yıktırılarak meydan açılmıştır. Çeşmenin açılışı ile Taksim Suyu Sistemi faaliyete girmiştir ve padişah Taksim'den suyu kendi eliyle salıvermiştir.

Tophane çeşmesi yapıldığı dönemden itibaren 3 kez onarım görmüştür. Bunlardan ilki 1837 yılında gerçekleşmiş, çeşmenin üst örtüsü tamamen değişmiş, teras çatı yapılmıştır. 1956-1957 yıllarında ise, kentsel dönüşüm müdahaleleri kapsamında İstanbul Sular İdaresince restore edilmiştir.^[1] Bu onarımdan 50 yıl sonra Saka Su tarafından restorasyon çalışmasına yeniden başlanmış,restorasyon çalışmaları 2006 yılının Mayıs yılında tamamlanmıştır. Restorasyon çalışmasında 15 mimar ve 4 hattat görev almıştır.^[2]

18. yüzyılın başında çeşme tipolojisinde yaşanan değişimlerin habercisi olarak görülebilen Tophane Çeşmesi, 1700-1740 yılları arasında meydanların ortasına yapılan geniş saçaklı, anıtsal meydan çeşmeleri arasında görkemli bir yer edinir. Bu dönemde çeşmelerde klasik Osmanlı üslubundan Batı üslubuna geçiş görülür. Bu çeşmeler kent içinde yeni bir motif oluşturmuştur. Bulunduğu alanı heykelsi duruşuyla anıtsallaştırıp, yeni bir boyut kazandırmıştır. Çeşme kare plan üzerine işlenmiş olup, dört yüzü de mimari ayrıntı olarak birbirinin aynısıdır. Köşeler zeminden 2/3 yüksekliğe kadar pahlı bir yapıya sahiptir.Bu işlem yapının kübik hacmini değişime uğratmıştır.Fakat pahlı kesim son bulduğunda tekrar kübik biçime dönüş görülür. Bu biçimleniş barok kurgulama örneğidir.Aynı şekilde 1730'lu yılların temsillerinden biri olan köşelerdeki dalgalı saçaklar da barok üslubun ifadesidir.^[3]

Çeşme, yapıldığı dönemin zevkine uygun olarak bitki motifleriyle bezenmiştir. Taş süslemede saksı içindeki meyve ağaçları, vazoda çiçek görüntüleri yer alır. Bu motifler dikdörtgen çerçevelere, kenarlara ve nişin içine doğru bir sıralama dizi gibi sıralanmışlardır. Motifler birbirlerinden farklı kompozisyonlarda birer natürmorttur. Tüm bu dekorasyon maniyerist tutumu ile birlikte barok kurguya dahil olur.

Dönemin mimari sentezini ve bezemesini özgün halde günümüze taşıyan Tophane çeşmesi Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün mülkiyetindedir.

Ayrıca bakınız

Beyoğlu'ndaki çeşmeler listesi

Galeri

Kılıç Ali Paşa Camii ve Tophane Çeşmesi,1888-1910
Tophane Çeşmesi Hatıra Parası, 1999
Tophane Çeşmesi, 1940

Kaynakça

^ "Tophane Çeşmesi hakkında bilinmeyen 7 detay". fikriyat.com.tr. 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2020.
^ Tophane Meydan Çeşmesi Yeniden İstanbul’a Kazandırıldı. 24 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. yapi.com.tr. Erişim Tarihi: 24.10.2016
^ DÜNDEN BUGÜNE İSTANBUL ANSİKLOPEDİSİ. 7. Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını. 1994. ss. 276-277. ISBN 975-7306-07-X.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Tophane Çeşmesi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

T.C. İstanbul Valiliği (Harika İstanbul) / İstanbuldaki Çeşmeler ve Tanıtımı

İlgili Araştırma Makaleleri

Tophane, İstanbul'un Beyoğlu ilçesinde, boğaz kıyısında bir semttir. II. Mehmet İstanbul’u fethinden sonra 1455'te Tersane-i Amire (Haliç) ve 1460 Tophane-i Amire’yi (Tophane) kurarak İstanbul’da ilk sanayi hamlesini başlatmıştır. Tophane, bu özelliği nedeniyle Osmanlı döneminde İstanbul'un en eski sanayi bölgelerinden biridir denilebilir.

Nusretiye Camii, İstanbul'un Tophane semtinde bulunan 19. yüzyılda inşa edilmiş selatin camidir. Halk arasında daha çok “Tophane Camii” olarak anılır.

Saliha Sultan Osmanlı padişahı I. Mahmud'un annesi, Valide Sultan ve Sultan II. Mustafa'nın eşiydi.

Tophane Kasrı, Sultan Abdülmecid'in emriyle inşa edilen kasır. Tophane'de, Necatibey Caddesi üzerinde ve Nusretiye Camii'nin yanındadır. Eski Tophane Meydanı'nın en önemli ögelerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Beylerbeyi Camii</span>

Beylerbeyi Cami ya da diğer bilinen adıyla Hamid-i Evvel Camii İstanbul'un Beylerbeyi semtinde bulunan 18. yüzyıl yapısı bir selatin camisidir.

Kılıç Ali Paşa Camii, Kaptan-ı Derya Kılıç Ali'nin Mimar Sinan'a yaptırdığı İstanbul'un Tophane semtinde bulunan camidir. Camideki iki kitabeye göre, Hicri 988 yılında yapılmıştır. Türbe, medrese ve hamamdan oluşan bir de külliyesi vardır.

Bereketzade Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu semtinde yer alan bir duvar çeşmesidir.

Zal Mahmud Paşa Camii İstanbul'un Eyüpsultan ilçesinde Kanuni Sultan Süleyman'ın veziri Zal Mahmut'un Mimar Sinan'a yaptırdığı cami, medrese, türbe, çeşmeden meydana gelen bir külliyedir.

Alman Çeşmesi, İstanbul'daki Sultanahmet Meydanı'nda, Sultan I. Ahmed Türbesi'nin karşısında yer alan çeşme. Alman İmparatoru II. Wilhelm'in Sultan II. Abdülhamid'e ve İstanbul'a hediyesidir. Almanya'da yapılıp İstanbul'daki yerine monte edilmiştir. Neo-Bizanten üslubunda bir çeşmedir; içeriden altın mozaikle süslüdür.

Çatalçeşme, İstanbul ilinin Kadıköy ilçesinin Bostancı mahallesine bağlı bir semttir.

Salacak Fatih Camii, İstanbul'un Üsküdar ilçesinin Salacak Mahallesi'nde yer alan, Osmanlı Dönemi'nden kalma tarihi bir camidir. 7. Osmanlı Padişahı Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılmıştır. Yapımına 1453 yılında başlanan cami, aynı sene 1453 yılında ibadete açılmıştır. Cami mimari olarak Osmanlı esintilerini yansıtmaktadır.

Karabaş Mustafa Ağa Camii Tophane, Beyoğlu semtinde bulunan bir Osmanlı camisidir.

Azapkapı Saliha Sultan Çeşmesi, İstanbul Azapkapı'da Lale Devri sonrasında I. Mahmud'un annesi Saliha Sultan tarafından yaptırılan çeşme. Sokollu Mehmet Paşa Camii, Saliha Sultan Sıbyan Mektebi ve Yeşildirek Hamamı ile beraber bir külliye oluşturması için tasarlanmıştır. Tarihsel süreç içerisinde çeşitli koruma ve düzenlemelere uğramıştır. İlk olarak 1953 yılında geniş kapsamlı bir şekilde restore edilen çeşme, son olarak da 2005 yılında onarılmıştır. Çeşmenin bir "meydan çeşmesi" olma özelliğini kaybetmesinde kent içindeki konumunun ve yaşanan yoğun trafiğin etkisi büyüktür. Meydan çeşmesi özelliğini kaybetmesi, görsel anlamdaki algısını da değiştirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">İshak Ağa Çeşmesi</span> İstanbulda çeşme

İshak Ağa Çeşmesi, Onçeşmeler, On Çeşmeler, Beykoz Çeşmesi, Behruz Ağa Çeşmesi ya da I. Mahmud Çeşmesi, İstanbul'un Beykoz ilçesindeki bir çeşmedir. I. Süleyman'ın has odabaşı olarak görev yapan Behruz Ağa tarafından, daha önceleri bir Bizans çeşmesinin bulunduğu alana yaptırıldı. Zamanla harap hâle gelen ve suyu akmayan çeşme, Temmuz 1746'da başlayan ve 1746 ya da 1747 yılında tamamlanan çalışmalar sonucunda İstanbul Gümrük Emini İshak Ağa tarafından yenilendi. İnşa edildiği dönemde bir mesire alanında yer alırken bölgede yapılaşmanın artmasıyla şehir dokusu içinde kaldı. 1948 öncesinde üç; 1948-1950, 1986, 2005-2006 ve 2016-2017 yıllarında ise birer kez onarımdan geçti. Yapılan değişikliklerle kemerleri, üst örtüsü ve yan cephelerinde değişiklikler meydana gelirken kalemişi süslemeler eklendi. 1972'den beri korunması gereken tarihî eser statüsünde olan çeşme, Vakıflar Genel Müdürlüğü mülkiyetinde olup günümüzde işlevseldir.

II. Abdülhamit Çeşmesi 1896-1901 yılları arasında Sultan II. Abdülhamit tarafından İtalyan mimar Raimondo D’Aronco'ya yaptırılmıştır. Çeşme, açılış merasiminin fotoğraflandığı 1901 yılında Tophane Nusretiye Camii önünde yer almaktaydı. 1957 yılında Heny Prost'un planladığı yol genişletme çalışmalarından nasibini alarak özgün yerinden sökülmüş ve Maçka Parkı’nda günümüzdeki yerine taşınmıştır.

Sineperver Valide Sultan Çeşmesi ya da Kanlı Çeşme, İstanbul'un Fatih ilçesindeki bir çeşmedir. Ayşe Sineperver Sultan tarafından 1825 ya da 1826'da yaptırıldı. 1994 yılı itibarıyla suyu akmayan çeşme, 2009'daki restorasyonu sonucunda işlevsel hâle getirildi. Musluğunun tahrip edilmesinin ardından 2015 itibarıyla bir kez daha işlevini yitirse de 2018'deki restorasyonuyla birlikte tekrar faaliyete geçti.

Hoşyar Kadın Çeşmesi ya da Huşyar Kadın Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki bir çeşmedir. Osmanlı Padişahı II. Mahmud'un eşi Hoşyar Kadın tarafından, kitâbesine göre "ölen kızı Mihrimah Sultan'ın ruhu için" 1840 ya da 1841 yılında yaptırıldı. Zaman içerisinde çeşmenin teknesi, yol hizasının altında kaldı. Günümüzde mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğünde olan ve suyu akmayan çeşmenin bir bölümü yıkık hâldedir.

Lale dönemi mimarisi, Osmanlı mimarisinin 18. yüzyılın başlarındaki bir dönemine verilen isimdir. Osmanlı mimarisinin mevcut klasik üslubuna yeni dekorasyon türleri dahil edildi ve çeşme ve kütüphane gibi yeni bina türleri önemli simge yapılar haline geldi. Tarz III. Ahmed dönemindeki barış içindeki ve mimari patronajın arttığı bir dönem olan Lale Devri (1718-1730) ile yakından ilişkilidir. Yine de yeni üslup III. Ahmed'in saltanatının başlangıcında da mevcuttu ve ondan sonra 1730'larda da belirgin olmaya devam etti. Osmanlı kültürü ve mimarisindeki Avrupa etkileri, 1740'larda Osmanlı barok stilinin yaratılmasına yol açtı.

Kazlı Çeşme, İstanbul'un Zeytinburnu ilçesinde bulunan ve adını aynasındaki kaz kabartmasından alan klasik üslupta bir Osmanlı çeşmesi.

Arpa Emini Çeşmesi, İstanbul'un Fatih ilçesi Topkapı mahallesinde Osmanlı dönemi çeşmedir. Kitabesi yoktur. Bu nedenle kesin inşa tarihi bilinmemektedir. Mimari tarzına göre 16. yüzyılda inşa edildiği tahmin edilmektedir. Tapu kayıtlarına göre I. Süleyman tarafından yaptırılmıştır. 2021 yılında Fatih Belediyesince restore edilmiştir. Esas olarak kesme küfeki taşından yapılmış olup ayna taşı ve teknesi mermerdir. Suyu akmaktadır.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.