İçeriğe atla

Tonga

Başlığın diğer anlamları için Tonga (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Tonga
Pule'anga 'o Tonga (Tongaca)
Kingdom of Tonga (İng.)
Tonga Krallığı
Slogan
Ko e ʻOtua mo Tonga ko hoku tofiʻa (Tongaca)
God and Tonga are my Inheritance (İng.)
Türkçe:Tanrı ve Tonga benim mirasım
Millî marş
Ko e fasi ʻo e tuʻi ʻo e ʻOtu Tonga
Tonga haritadaki konumu
Başkent
ve en büyük şehir
Nuku'alofa
21°08′G 175°12′D / 21.133°G 175.200°D / -21.133; 175.200
Resmî dil(ler)Tongaca
İngilizce
Etnik gruplar
(2018[1])
%97 Tongalılar
%0,7 Polinezyalılar
%2,3 diğer
HükûmetÜniter parlamenter meşrutiyet
• Kral
VI. Tupou
• Başbakan
Siaosi Sovaleni
• İlan etti
4 Haziran 1970
• Su (%)
4
Nüfus
• 2016 sayımı
100.651[2] (199.)
• Yoğunluk
139/km2 (76a.)
GSYİH (SAGP)2020 tahminî
• Toplam
609 milyon $ (182.)
• Kişi başına
6.074 $ (125..)
GSYİH (nominal)2020 tahminî
• Toplam
503 milyon $ (187.)
• Kişi başına
5.023 $ (91.)
İGE (2019)0.725
yüksek · 104.
Para birimiPa'anga (TOP)
Zaman dilimiUTC+13 (UTC)
Telefon kodu676
İnternet alan adı.to
Tonga'nın konumuTonga haritası

Tonga ya da resmî adı ile Tonga Krallığı, (Tongaca: Puleʻanga Fakatuʻi ʻo Tonga; İngilizce: Kingdom of Tonga), Büyük Okyanus'ta yaklaşık 169 adadan oluşan ada ülkesi.[3] Toplam kara yüzölçümü yaklaşık 700 km2 olan ülke, Güney Pasifik Okyanusu'nun yaklaşık 700.000 km2 büyüklüğünde bir alanı kaplar. 2021 itibarıyla nüfusu 104.494 olan ada ülkesinin nüfusunun %70'i başkent Nuku'alofa'nın bulunduğu Tongatapu adasındadır.[4] Ülke nüfusunun geri kalanı, ülkedeki 35 adada yaşamaktadır.[5] Tonga, kuzebatısında Fiji ile Wallis ve Futuna (Fransa), kuzeydoğusunda Samoa, batısında Yeni Kaledonya (Fransa) ile Vanuatu, doğusunda Niue ve güneybatısında Kermadec (Yeni Zelanda) ile sınırlanmıştır.[3]

Tonga aynı zamanda İngiliz Milletler Topluluğunun bir üyesidir.

Etimoloji

Ülkenin ismi daha önceleri Batı ülkelerinde Dost Adalar olarak adlandırılmaktaydı. James Cook 1773 yılında bu adaya gerçekleştirdiği ilk ziyaretinden sonra burada gördüğü dostane yaklaşım nedeniyle adaya bu ismi vermiştir. Tonga ismi yerel dil olan Tongacada güney kelimesini ifade etmektedir.

Coğrafya

Tonga'yı oluşturan 169 adanın bazıları volkaniktir (Niuafoo, 1946’da bir püskürmeden sonra boşaltıldı), geri kalanlarsa yükselmiş mercan kayalıklarından oluşur (Vavau, Tongatapu); merkezi kesiminde çok sayıda atol ve mercan kayası vardır (Haapai adaları).

Ülkenin kara sınırı bulunmamakta olup, sahip olduğu adaların toplam sahil uzunluğu 419 km'dir. Tonga, Okyanusya kıtasının orta ölçekli ülkelerinden biri konumundadır. Tonga toplamda 747 km² bir yüzölçümüne sahiptir. Tonga takımadaları Fiji'nin doğusunda, Samoa'nın güneyinde ve Yeni Zelanda'nın ise kuzeyinde yer almaktadır.

2014 yılı sonuna kadar 176 adaya sahip olan ülke, 2014 sonu ile 2015 yılı başında bölgede yaşanan volkanik hareketler sonucu Hunga Tonga ile Hunga Ha´apai adaları arasında yeni bir karasal alan oluşması ile 177. adaya sahip olmuştur. Ada Ocak 2015 itibarıyla 2 km'lik bir uzunluğa, 1 km'lik genişliğe ve 100 m'lik yüksekliğe sahip olmuştur.[6]

Ülkenin en yüksek noktasını 1.000 m'lik bir yüksekliğe sahip olan ve Kao adasında bulunan yükseklik oluşturmaktadır. Buradaki yükseklik 1.009 m[7] ile 1.046 m[8] arasında gösterilmektedir.

Tonga sahip olduğu birçok volkanik adası ile birlikte Pasifik ateş çemberi içerisinde yer almaktadır. Tonga'nın doğusunda 10.882 m'lik bir derinliğe sahip olan Tonga Çukuru yer almaktadır. Burada Pasifik levhası her yıl batı yönünde 15 cm ile 24 cm arasında Avustralya levhası'nın altına girerek yitim zonu oluşturmaktadır. Bu bölgede ortalama su derinliği 500 m civarındadır. Bu derece az bir derinliğe sahip olan bölgede çok sayıda mercan adası oluşabilmektedir.

Ada ülkesinin %43'ü tarımsal faaliyetler için kullanılırken, %12,5 ormanlık alan konumundadır.[9]

İklim

Tropikal iklimin etkisi altında olan ülkede, Aralık - Nisan ayları arasında en sıcak günler yaşanmaktadır. Bu süreçte sıcaklıklar 32 °C. Ada ülkesinde ise Mayıs ile Kasım ayları arasında daha serin bir havaya sahip olup, bu süreçte sıcaklıklar 27 °C civarında ölçülmektedir. Ülke genelinde ölçülen en yüksek sıcaklık değeri 35 °C ile 11 Şubat 1979 tarihinde Vava'u adasında, en soğuk gün değeri ise 8,7 °C ile 8 Eylül 1994 tarihinde Fua'amotu kasabasında ölçülmüştür. Ülke genelinde 15 °C ve altında sıcaklık değerleri genelde kurak mevsimde görülmekte olup, burada daha çok ada ülkesinin güneyinde kalan kısımlar etkilenmektedir.[10]

Ülkenin güney kesiminde yer alan adalara, Ekvator çizgisine de yakınlığı ile ilgili olarak yıllık ortalama yağış 1.700 mm ile 2.970 mm aralığındadır.

Ekonomi

Tonga'nın başlıca ticaret ürünü Hindistan cevizidir (yıllık üretim 65 000 t); bununla birlikte besin maddeleri tarımı canlılığını korur (yam, taro, muz).

İdari yapılanma

Tonga toplamda 11 ile (Tongaca: ngaahi vahe) bölünmüş durumdadır. Bu iller yine kendi içerisinde 23 ilçeye (Tongaca: ngaahi vahefonua) ayrılmış konumdadır. Ülkedeki en küçük idari yapılanmayı ise köyler (Tongaca: ngaahi kolo) oluşturmaktadır.

İlYüzölçümü
(km²) 		Nüfus
1986		Nüfus
1996		Nüfus
2006		Nüfus
2011[11]		Merkez şehir
ʻEua87,444.3934.934 artış5.206 artış5.016 azalışʻOhonua
Haʻapai109,988.9198.138 azalış7.570 azalış6.616 azalışPangai
Ongo Niua71,692.3682.018 azalış1.665 azalış1.282 azalışHihifo
Tongatapu260,48[12]63.79466.979 artış72.045 artış76.082 artışNukuʻalofa
Vavaʻu119,0015.17515.595 artış15.075 azalış14.922 azalışNeiafu
Tonga648,5994.649 97.784 artış101.991 artış103.252 artışNukuʻalofa

Kaynakça

  1. ^ "The World Factbook: Tonga: Geography". 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2018. 
  2. ^ [1] 27 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Tonga 2016 Nüfus Sayımı Sonuçları (11 Kasım 2016).
  3. ^ a b Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410. 
  4. ^ Khan, Aina J. (15 Ocak 2022). "Signs of 'Significant' Tsunami Damage Are Seen in Tonga". The New York Times. 16 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2022. 
  5. ^ "Tonga hakkında bilgiler" (PDF). 12 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Ekim 2018. 
  6. ^ "Tonga yeni bir adaya sahip oldu". 25 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018. 
  7. ^ "Kao adası hakkında bilgiler". 2 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018. 
  8. ^ "Kao adası topografik haritası" (PDF). 27 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Ekim 2018. 
  9. ^ "www.cia.gov". 11 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2018. 
  10. ^ "Tonga iklimi hakkında bilgiler" (PDF). 11 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Ekim 2018. 
  11. ^ "Tonga 2011 nüfus sayımı hakkında bilgiler". 23 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018. 
  12. ^ United Nations Development Programme Government of Tonga and United Nations Development Programme. UNDP, 2014. 12 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Abgerufen am 7. September 2017.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Fiji</span> Okyanusyada bulunan bir ada devleti

Fiji ya da resmî adıyla Fiji Cumhuriyeti, Okyanusya'da bulunan bir ada ülkesidir. Pasifik okyanusunun güneyinde bulunan bir dizi adadan oluşan ülke, 215'i ıssız olmak üzere toplam 322 adadan ve 522 adacıktan oluşur. İki büyük ada, Viti Levu ve Vanua Levu, yerleşimin %87'sini oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">Kiribati</span> Büyük Okyanusta bir ada devleti

Kiribati ya da resmî adıyla Kiribati Cumhuriyeti, Büyük Okyanus'ta, Mikronezya ada öbeği içerisinde, Büyük Okyanus'un orta kesiminde takımadalardan oluşan bir ada ülkesidir. Ada ülkesinin başkenti Güney Tarava'dır.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Britanya</span> Avrupanın kuzeybatısında bulunan ve birkaç ülkeyi kapsayan ada

Büyük Britanya, İrlanda Adası'nın doğusunda yer alan, üzerinde İngiltere, Galler ve İskoçya'nın bulunduğu Birleşik Krallık'a bağlı ada. Büyük Britanya Adası, Britanya Adaları'nın en büyüğüdür.

<span class="mw-page-title-main">Okyanusya</span> coğrafi bölge

Okyanusya, Büyük Okyanus'a dağılmış adaları kapsayan ülkelerden ve Avustralya'dan oluşan coğrafi bölgedir. Asya'nın güney ve güneydoğusunda, Antarktika'nın kuzeyinde ve Büyük Okyanus ile Hint Okyanusu'nun arasında yer alır. Yüzölçümü 8.970.000 km², nüfusu 35.669.267'dir.

<span class="mw-page-title-main">Niue</span> Büyük Okyanusta, Yeni Zelanda ile ilişkili devlet statüsüne sahip ülke

Niue, Polinezya ada öbeği içerisinde, Büyük Okyanus'un güneyinde yer alan, kendi kendine yöneten, bağımsız bir ülke olan ancak Yeni Zelanda ile ilişkili devlet statüsünde olan Okyanusya ada ülkesi. Niue'nin başkenti Alofi'dir.

<span class="mw-page-title-main">Paskalya Adası</span> Büyük Okyanusta Şiliye bağlı bir bölge

Paskalya Adası, Büyük Okyanus'un güney doğusunda Şili'ye bağlı bir ada.

<span class="mw-page-title-main">Celebes Denizi</span> deniz

Celebes Denizi veya Sulawesi Denizi Filipinlerin kuzeyinde Mindanao Adası, Sulu Denizi ve Sulu Takımadaları ile doğuda sıralı Sangihe Adaları, güneyde Sulawesi ve batıda Endonezya'daki Kalimantan ile cevrilmiştir. Deniz büyük bir leğen biçiminde olup 6.200 m derinliğe sahiptir. Kuzey-güney boyunca 675 km, doğu-batı boyunca 837 km ve toplam yüzeysel alan 280.000 km2'dir. Deniz güneybatı tarafından Java Denizi'ndeki Makassar Boğazı'na açılır.

<span class="mw-page-title-main">Pitcairn Adası</span>

Pitcairn Adası Güney Pasifik Okyanusu'ndaki Pitcairn Adaları'nın üzerinde yerleşim olan tek adasıdır ve sakinlerinin çoğu HMS Bounty'deki isyancıların torunlarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Mercan resifi</span> Denizde taşlı mercan iskeletlerinin büyümesi ve birikmesiyle oluşan kaya çıkıntısı

Mercan resifleri canlı organizmaların ürettiği aragonit yapılardır. Az miktar besin içeren deniz sularında bulunur. Çoğu resifte, baskın organizmalar kalsiyum karbonattan oluşan bir dış iskelete sahip taş mercanları, kolonyal sölenterlerdir. İskeletsel materyaller, dalga hareketleri ve biyoerozyon ile parçalanıp yığılarak yaşayan mercanlar ve çok çeşitli hayvanlar ve bitkilerden oluşan yaşamı destekleyen kalsiyumlu bir oluşum meydana getirirler.

<span class="mw-page-title-main">Pasifik levhası</span>

Pasifik levhası, çoğunluğu Pasifik Okyanusu'nun altında uzanan, 103.000.000 km² alanı ile en büyük okyanusal levhadır. Yıllık ortalama hızı 150 mm'dir. Dünyanın en aktif deprem ve volkanik bölgesi olarak adlandırılan Pasifik Ateş Çemberi levhanın sınır boyunca uzanır. Üzerinde Nazka levhası ve Juan de fuca Levhası bulunmaktadır. Antarktika levhasından ayrıldığı Pasifik-Antarktik sırtı da burada yer alır. Levhadaki dalma-batma hareketleri sonucu derin okyanus hendekleri oluşmuştur. Bunlardan en derini 11.000 m derinliğe ulaşan Mariana Çukuru'dur.

<span class="mw-page-title-main">Yeni Kaledonya Set Resifi</span>

Yeni Kaledonya Set Resifi, Güney Pasifik'teki Yeni Kaledonya'da bulunur ve Belize Set Resifi'nden sonra, dünyanın ikinci en uzun çift-set mercan resifidir.

<span class="mw-page-title-main">Caroline Adası</span>

Caroline Adası ya da diğer adıyla Milenyum Adası, Pasifik Okyanusu'nun orta kesiminde yer alan Kiribati ülkesindeki güney Line Adaları'nı oluşturan ıssız mercan atollerinin en doğusundadır.

<span class="mw-page-title-main">Avustralya levhası</span> Doğuda ve büyük ölçüde güney yarımkürede önemli bir levha hareketidir

Avustralya levhası, doğuda ve büyük ölçüde güney yarımkürede önemli bir levha hareketidir. Başlangıçta Gondwana'nın antik bir parçası olan Avustralya, yaklaşık 100 milyon yıl önce Hindistan kopup kuzeye doğru hareket etmeye başlayınca Hindistan ve Antarktika'ya bağlı kalmıştır. 85 milyon yıl önce Avustralya ve Antarktika yarılmaya başlamış ve 45 milyon yıl önce birbirinden tamamen ayrılmıştır. Daha sonra Avustralya levhası, Hint Okyanusu'nun altındaki Hindistan levhasıyla kaynaşarak Hint-Avustralya levhasını oluşturmuştur. Ancak son çalışmalar, iki levhanın bir kez daha bölünmüş olduğunu ve en az 3 milyon yıldır ayrı olduğunu göstermiştir. Avustralya levhası, Avustralya kıtası, Tazmanya, Yeni Gine'nin bölümleri, Yeni Zelanda ve Hint Okyanusu havzasını içermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Vatoa</span>

Vatoa, Okyanusya ülkesi Fiji'ye bağlı bir adadır.

Tonga'da İslam, küçük bir azınlık dinidir. Tonga'daki Müslümanlar çoğunlukla Sünni mezhebine mensuptur. Pew Araştırma Merkezi tarafından 2010 yılında yaklaşık 108.000 kişilik bir nüfusta Müslüman sayısının 1000'den az olduğu tahmin edilirken, Fiji Müslüman Birliği farklı raporlar yayınlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Minerva Cumhuriyeti</span> Mikroulus

Minerva Cumhuriyeti,, Pasifik'teki bir mercan adasında bağımsız bir devlet kurma girişimiydi. Bu projenin başlatıcısı Las Vegaslı bir emlak yatırımcısı ve milyoner olan Michael Oliver'dı. Oliver, Phoenix Vakfı'nın bir kolu olan Okyanus Yaşamı Araştırma Vakfı adında bir şirket kurdu. Bu şirketin proje için birkaç yüz milyon doları bütçesi ve New York, Londra'da temsicilikleri vardı.

<span class="mw-page-title-main">2019 Tonga kızamık salgını</span>

2019 Tonga kızamık salgını, Ekim 2019'da Tongalı bir ragbi takımı oyuncularının Yeni Zelanda'dan dönmesinden sonra başladı. Yaygınlaşan salgında 5 Ocak 2020 itibarıyla 612 kızamık vakası görülmüştü.

<span class="mw-page-title-main">2022 Hunga Tonga yanardağ patlaması ve tsunamisi</span>

2022 Hunga Tonga Volkan Patlaması 15 Ocak 2022'de Tonga'nın başkenti Nuku'alofa'nın yaklaşık 65 kilometre kuzeyinde bulunan Hunga Tonga-Hunga Haʻapai denizaltı volkanında gerçekleşen büyük bir volkan patlamasıdır. Bu tektonik olayın ardından Pasifik Okyanusu çevresinde ciddi tsunami olayları yaşanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Tongatapu</span>

Tongatapu, Büyük Okyanus'ta Polinezya ada öbeği içerisinde yer alan Tonga Krallığı'nın en büyük ve aynı zamanda başkent Nukuʻalofa'nın da bulunduğu adasıdır. Ada ülke nüfusunun %70,5'ini barındırmakta ve bu konumu ile ülkenin en kalabalık adasıdır. Tongatapu, hükûmetin ve monarşinin merkezi konumundadır. Ada 1647 yılından 18. yüzyılın sonlarına kadar Amsterdam Adası olarak adlandırılmaktaydı.

<span class="mw-page-title-main">Mono Adası</span>

Mono Adası, Okyanusya ülkesi Solomon Adaları'nın bir parçası olup, bu ülkenin Batı Eyaleti'ne bağlı Hazine Adaları'nın en büyük adası konumundadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.