İçeriğe atla

Tong Yabgu Kağan

Tong Yabgu Kağan
Batı Göktürk Kağanı
Hüküm süresi618-628
Önce gelenŞikoey Kağan
Sonra gelenBağatur Sepi Kağan
Ölüm628
Çocuk(lar)ıSe Yabgu Kağan, Tarduş Şad
HanedanAşina

Tong Yabgu Kağan (d. ? — ö. 628[1]) (T'ung Yabgu, Ton Yabgu ve Tun Yabgu olarak da bilinir, Geleneksel Çince: 統葉護可汗, Basitleştirilmiş Çince: 统叶护可汗, pinyin: Tǒngyèhù Kěhán, Wade-Giles: t'ung-yeh-hu k'o-han), 618 ve 630 yılları arasında Batı Göktürk Kağanlığı'nı yöneten kağan. Tong adının, Eski Türkçe'den günümüz Türkçesine "kaplan" şeklinde çevrildiği düşünülmektedir.[2] Bu konuya dair diğer yorumlar ise "yeterlilik" ve "tamlık" anlamına geldiğidir.[3] Ayrıca kelimenin; ilk Türkçe döneminde kullanılan "dolu, içi boş olmayan" anlamlarına gelen; "toñ (tong)" sözcüğünden geldiği de düşünülebilir.[4] Bu kelimenin bir başka anlamı da "son"dur.[4]

Tong Yabgu, Aşina ailesinin bir üyesi olan abisi Şikoey Kağan'dan sonra kağan olmuştur.[5] Batı Göktürk Kağanlığı'nın altın dönemini Tong Yabgu'nun döneminde yaşadığı kabul edilir.[6] Her ne kadar her ikisi de Hüsrev Perviz'in en azından dolaylı yoldan ölümüne yol açan saldırılara katılmışsalar da, Hazar hakanları Ziebel ve Cebu Batı Türklerinin kağanı T'ung Yabgu ile karıştırılmamalıdır.[7]

Saltanatı

Kuzeyden gelen göçebe kabilelere karşı korunmak için Kariye'de inşa edilen Sasani kalesi. Kariye Tong Yabgu'nun askerî harekât planlarında hayati bir öneme sahipti.

Tong Yabgu, saltanatı döneminde Tang Hanedanı ile iyi ilişkiler kurmuş ve Tang Hanedanı'nın imparatorluk ailesinden bir prenses ile evlenmiştir.[8] Çinli budist hacı Xuan Zang bugün Kırgızistan sınırlarında yer alan Batı Göktürk Kağanlığı'nın başkenti Suyab'ı gezmiş ve dönemin kağanı hakkında bir tasvir yazmıştır. Tarihçiler bu kağan tarifinin Tong Yabgu'yu işaret ettiğini düşünmektedirler.[9] Ancak Gao Lei, Xuan Zang'ın bu tasvirinin Tong Yabgu'ya değil onun oğlu olan Se Yabgu Kağan'a ait olduğunu söylemektedir.[10] Xuan Zang'ın tasviri şu şekildedir:[11]

Kağan saten elbise giyiyordu, saçı 10 fit uzunluğundaydı ve serbestti. Beyaz ipek bant alnını sarmış ve arkadan bağlanmıştı. Devlet erbaplarının sayısı 200 kadardı. Hepsi işlemeli elbiseler giyiyor, kağanın sağ ve sol tarafında oturuyorlardı. Ordusunun geri kalanına eşlik edenler kürk, şayak ve iyisinden yün elbise giyinmişlerdi. Mızrak, sancak ve yayları düzenliydi. At ve deve süvarileri gözün göremediği yere kadar uzanır.

Ayrıca Tang Kitabı'nda da Tong Yabgu ve saltanat dönemi ile ilgili bilgiler vardır. Kitapta Tong Yabgu saltanatı, Batı Göktürk Kağanlığı'nın altın dönemi olarak ifade edilir:[12]

« Tong Yehu Kağan cesur, kurnaz ve savaş sanatında iyi bir adam. Bu sayede kuzeydeki Tiele kabilelerini, batıda karşı karşıya olduğu Sasanileri ve güneyde bağlantılı olduğu Kaşmira bölgesini kontrol altında tutabiliyor. Tüm ülkeler ona tabi. Eli ok ve yay tutan on binlerce erkek sayesinde batı üzerinde büyük bir güç ve baskı kurdu. Wusun'u ele geçirerek çadırını kuzey Taşkent'teki Qianquan'a taşıdı. Batıda yer alan tüm prensler bölgelerini Türkler adına idare etmeye başladı. Tong Yabgu ise bu bölgelere birer tudun gönderdi. Batı Türklerinin devleti daha önce hiçbir dönem böylesine bir güce ulaşamamıştı. »

Sasaniler ile üstünlük mücadelesi

Büyük İskender döneminde inşa edilen 20 metre yüksekliğindeki bu surlar Hazar sahilleri ile Kafkaslar arasındaki kırk kilometrelik bir alanı kapsamaktadır.
Ana madde: Birinci Göktürk-Sasani Savaşı
Ana madde: Üçüncü Göktürk-Sasani Savaşı

Tong Yabgu, İran'da hakimiyet kurmak için Sasaniler ile savaşmış, 620'lerin başında kağanın yeğeni Böri Şad, Kafkas Dağları'ndaki Sasani topraklarına doğru birçok akın düzenlemiştir. Birçok tarihçi Tong Yabgu'yu Bizans kaynaklarındaki, 627/628'de Sasani İmparatorluğu'na karşı Kafkaslar'da Herakleios'la işbirliği yapan Ziebel ile özdeşleştirirler.[13] Chavannes, Uchida, Gao ve Xue Zhongzeng'i kapsayan birkaç tarihçi ise Tong Yabgu'nun Ziebel'le (veya hiçbir Hazar hükümdarıyla) özdeşleştirilemeyeceğini ve aslında 625'lerde ölmüş olabileceğini savunur. Bu tarihçiler Bizans ve Çin kaynakları arasındaki tarihlerdeki tutarsızlıklara dikkat çekerken, Ziebel'i Tong Yabgu'yla bağdaştırmanın hâlen günümüzdeki kanıtların abartılı bir örneği olduğunu savunurlar.[10][14]

619[15] Ya da 625[16] yılında Tong Yabgu Kağan Sasani kontrolündeki Doğu İran'a saldırdı, Batı Göktürkleri onun komutasında Sasanileri mağlubiyete uğratarak[15] Rey ve İsfahan gibi şehirleri ele geçirdi.[17] Tong Yabgu Kağan, bu sefer neticesinde İndus Nehri'ne kadar olan tüm Eftalit krallıklarına boyun eğdirdi.[18]

627 yılına gelindiğinde Türkler günümüzde Derbent adını alan Kariye'yi yağmalamışlardır. Bu olayı Movses Kaghankatvatsi şu şekilde aktarmıştır:[19][20]

Türkler, denizdeki dalgalar gibi bir anda Kariye'ye girdiler ve önlerine çıkan her şeyi yok ettiler. Şehirde terör estiren saldırganlar çirkin, gözleri çekik ve kapaksızdı. Önce şehre doğru okçuların okları yağdı, sonraysa şehrin cadde ve sokaklarında önlerine çıkan herkesi vahşi bir kurt gibi katlettiler. Hatta katledilen annelerine sarılan çocuklara bile acımadılar.

Kariye'de gerçekleştirilen baskın tüm ülkede paniğe yol açtı. Movses'ın aktardıklarına göre Albanya kuvvetleri öncelikle başkent Partav'a çekilmiş sonrasında ise Kafkas Dağları'na doğru yönelmiştir. Göktürk ve Hazar birlikleri onları takip etmiş ve yakalayarak çoğunluğunu kılıçtan geçirmiş, bazılarını da esir olarak almışlardır. Yine Movses'ın aktardıklarına göre, fethedenler (Albanya'yı fethedenler) Albanya'ya ağır bir vergi uygulaması getirdiler:[21]

Kuzeyin Efendisi (Göktürk kağanının sıfatlarından biri) tüm ülkeden hasarla öç aldı. Özellikle altın yıkama, gümüş ve demir çıkarma ve bakır eşya yapma konusunda yetenekli zanaatkarlarla uğraşması için adamlarını gönderdi. Sasani otoritelerce vergi konulmuş dirahmiye (yaklaşık 40 centlik antik Yunan para birimi) ek olarak, büyük Kura ve Aras nehirlerinden gelen balıkçılara ve ürünlere de vergiler koydu.

Bir yıl sonra Tong Yabgu'nun ordusu Tiflis kuşatması öncesinde Herakleios'a katılmıştır. Herakleios ve Tong Yabgu Narikala'nın duvarlarının altında bir araya gelmiş, Tong Yabgu Herakleios'a okunu vermiş ve Herakleios da buna karşılık ona kendi başındaki diademi vermiştir. Orada Tong Yabgu'nun oğlu ve Herakleios'un kızı Eudokia Epifaneia'nın evlenmesi üzerine sözleşilmiş ve Hazar liderlerine hediyeler verilmiştir. Tong Yabgu da 40.000 Hazar atlısının Herakleios'un yanında olacağı sözünü vermiştir.[22]

İlk Tiflis kuşatması başarısız olmuştur. İkinci kuşatma ise başarılı olmuş, kuşatma sonrasında kaleyi savunan Gürcülerin çoğu idam edilmiştir.[23]

Yönetim

Tong Yabgu kendi hakimiyeti altında bulunan bölgelerin kontrolünü sağlamak için her bir bölgeye tudun atamıştır.[9] Devletin en batısında yer alan Hazarların komutanlığını yabgunun yeğeni Böri Sad yapmaktaydı.[24] Batı Göktürkler, 630 yılında Tong Yabgu'nun ölümünden sonra gücünü büyük ölçüde yitirmiştir. Yabgunun ölümünden sonra 30 yıla yakın bir süre daha devlet hüküm sürse de bu süre içerisinde kendisine bağlı kabilelerin birçoğu bağımsızlıklarını ilan etmiş, Hazar Kağanlığı ve Bulgarya Hanlığı gibi ardıl devletler oluşmuştur.[25]

Kaynakça

Özel
  1. ^ Ahmet Taşağıl, Göktürkler. s. 93. 
  2. ^ Golden, Khazar Studies passim; Brook ch. 1;
  3. ^ Xue 284
  4. ^ a b Kaşgarlı, Mahmut. (1072). Divan-ı Lûgati't-Türk (dizinleyen: Bahari, M.), s.15, TDK: 2003
  5. ^ Christian 260
  6. ^ Golden, Nomads 30.
  7. ^ Edouard Chavannes, Batı Türkleri, s.266, Selenge:
  8. ^ Golden, Introduction 135. According to Chinese historical sources, the marriage was never carried out because of interference by the Eastern Göktürk Illig Qaghan, whose territory sat between his territory and Tang territory and who felt threatened by the proposed marriage. Zizhi Tongjian, vol. 192.
  9. ^ a b Christian 260.
  10. ^ a b Gao 113.
  11. ^ Adapted from Watters I:74,77.
  12. ^ Ying, Lin. Western Turks and Byzantine gold coins found in China - Transoxiana 24 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  13. ^ Bu durum Chronicle of Theophanes Confessor adlı eserde detaylıca işlenmiştir. Klyashtorny 96-97; Golden, Introduction 135; Christian 260.
  14. ^ E.g., Xue 286-289.
  15. ^ a b Ahmet Taşağıl, Göktürkler-1. s. 93. 
  16. ^ Ahmet Bircan Ercilasun, Türk Kağanlığı ve Bengütaşları. 
  17. ^ Mario Grignaschi, Sabirler, Hazarlar ve Göktürkler. s. 238. 
  18. ^ Dani, Ahmad Hasan; Litvinsky, B. A. (January 1996). History of Civilizations of Central Asia: The crossroads of civilizations, A.D. 250 to 750. UNESCO. pp. 370–375. 
  19. ^ Artamonov 147
  20. ^ Christian 283
  21. ^ Movses 131.
  22. ^ Ibidem; Gibbon ch. 46. Theophanes'in raporlarında kağanın oğlu sakalsız olarak tanımlanır. Evlilik Tong Yangu'nun ölümü nedeniyle gerçekleşmemiştir.
  23. ^ Christian 283.
  24. ^ Christian 283; Artamanov 170-180.
  25. ^ Christian 260-285.
Genel
  • Artamonov, Mikhail. Istoriya Khazar. Leningrad, 1962.
  • Brook, Kevin Alan. The Jews of Khazaria. 3rd ed. Rowman & Littlefield Publishers, 2018.
  • Christian, David. A History of Russia, Mongolia and Central Asia. Blackwell, 1999.
  • Gao Lei. "Revision of Zhongguo Lishi Da Cidian's Sui Tang Wudai Juan (Comprehensive Dictionary of Chinese History, vol. Sui, Tang and Five Dynasties)". Journal of Yantai Normal Institute's Philosophy & Social Sciences, 2001.
  • Gibbon, Edward. The History of the Decline and Fall of the Roman Empire. London, 1845.
  • Golden, Peter Benjamin. Introduction to the History of the Turkic Peoples. Wiesbaden: Harrasowitz, 1992.
  • Golden, Peter Benjamin. Khazar Studies: An Historio-Philological Inquiry into the Origins of the Khazars. Budapest: Akadémiai Kiadó, 1980.
  • Golden, Peter Benjamin. Nomads and Sedentary Societies in Medieval Eurasia. Washington, D.C.: American Historical Society, 1998.
  • Klyashtorny, S.G. and T.I. Sultanov. Kazakhstan. Alma-Ata, 1992.
  • Mango, C. & R. Scott (çeviri), The Chronicle of Theophanes Confessor, Oxford University Press, 1997.
  • Movses Kaghankatvatsi. История агван Моисея Каганкатваци, писателя X века (çeviri: Patkanov). St. Petersburg, 1861.
  • Xue, Zongzheng. A History of Turks. Beijing: Chinese Social Sciences Press, 1992. ISBN 7-5004-0432-8.
Resmî unvanlar
Önce gelen
Şikoei Kağan		Batı Göktürk Kağanı
618–628 		Sonra gelen
Bağatur Sepi Kağan (Nuse-pi boyu)
Sonra gelen
Se Yabgu Kağan (Tulu boyu)

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Göktürk Kağanlığı</span> Türk adını kullanan ilk Türk devleti

Göktürk Kağanlığı, asıl ismiyle Türk Kağanlığı Göktürkler tarafından kurulmuş ve 552-744 yılları arasında Orta ve İç Asya'da hükümdarlık sürdürmüş bir Türk imparatorluğudur ve bozkırların ilk model devletidir. Asya Hun İmparatorluğu'ndan sonra 2. Büyük Devlet lakabını almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Batı Göktürk Kağanlığı</span> Göktürk devletinin ikiye ayrılmasıyla kurulmuş bir Türk devleti

Batı Göktürk Kağanlığı, Göktürk Kağanlığı'nın 582 yılında ikiye ayrılmasıyla bu ülkenin batısında Tardu tarafından kurulan tarihi Türk devletidir. 582-659 yılları arası varlığını sürdürmüştür.

Toharistan Yabguluğu, Belh ile Badahşan arasında yer alan Toharistan'da Batı Göktürk yabguları tarafından yönetilmiş Türk hükümdarlığı.

İstemi Yabgu d. ? - ö. 576 yılları arasında yaşamış, Göktürk Kağanlığı'nın kurucusu olan Bumin Kağan'ın kardeşi, kağan, yabgu ve elçidir. Bumin Kağan'ın yanında batı kanadını yönetmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Hazar Kağanlığı</span> Musevi Türk devleti

Hazar Kağanlığı ya da kısaca Hazarlar, 7. ve 11. yüzyıllar arasında; Hazar Denizi'nin çevresinde; Van Gölü'nden, Karadeniz kıyılarından, Kiev'e; Aral Gölü'nden, Macaristan'a kadar olan geniş topraklarda hüküm sürmüş, Doğu Avrupa'da yerleşik bir Türk devletidir. Hazar kelimesi, gez(mek) anlamına gelen kaz- kökünden türemiştir. Ka-zar; gezer yani serbest dolaşan, bir yere bağlı olmayan anlamına gelmektedir. Hudūd al-'Ālam adlı esere göre, Hazar kağanları Ansa' sülalesindendir ve Orta Asya'dan gelmişlerdir. Hazarların bir süre Büyük Hun Devleti'ne bağlı kavimler arasında bulunmuş olmaları ihtimali vardır. 586'dan sonraki Bizans kaynaklarında Hazarlar, "Türkler" olarak geçmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Böri Şad</span>

Böri Şad, Batı Göktürk Kağanlığı'nın Tong Yabgu Kağan döneminde ülkenin en batı bölgesini (Kafkasya) komuta etmiş olan tudun. Tong Yabgu'nun yeğeni olan Böri Şad Hazar birliklerinin başında bulunmuş ve Kariye kuşatmasında yer almıştır.

Bağatur Sepi Kağan,, — 630 - 631 yılları arasında Batı Göktürk Kağanlığı'nı yöneten kağan. Bilge Tarduş'nun oğludur. Batı Göktürk Kağanlığı'nın altın çağını yaşatan Tong Yabgu Kağan'dan sonra tahta geçen Bağatur Sepi Kağan, kendisinden beklenenleri karşılayamayınca Nuşibi kolu tarafından bir ayaklanma başlatıldı. Kağan Tang Hanedanı'ndan yardım istemek zorunda kaldı, bir hanedan mensubuyla evlenme talebinde bulundu. Ayaklanma sırasında kağanın kim olacağı belli olmadığı için devlet güç kaybına uğradı. Ayaklanmanın başarısı üzerine 631 yılında Se-Yabgu kağan ilan edildi. Bunun üzerine Altay Dağları'na kaçan Bağatur Sepi Kağan, burada 631 yılında Nuşibi kolunun mensupları tarafından yakalanarak öldürüldü.

<span class="mw-page-title-main">Seyanto Hanlığı</span> Göktürk Kağanlığının yönetimi altına girmiş bir Türk Hanlığı

Seyanto Hanlığı ; Tielelerin, Batı Göktürk Kağanlığından sonra kurduğu bağımsız devlettir. Şikoey Kağanın tahta çıkmasında sonra tekrar Batı Göktürk Kağanlığının boyunduruğuna girmiştir.

Üçüncü Göktürk-Sasani Savaşı, Batı Göktürk Kağanlığı ve Sasaniler arasında gerçekleşen üçüncü ve son savaş. Önceki iki savaşın aksine Orta Asya'da değil Güney Kafkasya'da gerçekleşmiştir. Bu savaş, son Bizans-Sasani savaşının etkilerine karşı oldu ve gelecek yüzyıllarda Orta Doğu'daki güç dengelerini etkiledi.

Tarduş Kağan ya da Tardu, Batı Göktürk Kağanlığı'nın kurulmasını sağlayan siyasi ortamı oluşturan yabgu. Aslen bir Yabgu olmasına rağmen, yaptığı fetihlerle Türk Kağanlığı'nın genişlemesini sağlamış; İşbara Kağan ile girdiği mücadele ise ülkenin 604 yılında ikiye bölünmesiyle sonuçlanmıştır.

Bağa Şad, 7. yüzyılda yaşayan bir Batı Göktürk Kağanlığı şadıdır. Bağa Şad, Batı Göktürk kağanı Tong Yabgu Kağan'nın akrabası ve kendisine bağlı bir generalidir. Bağa Şad, Böri Şad'ın babası olduğu için; Hazar Türklerini yöneten yabgu olduğu düşünülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Tang'ın Batı Türklerine seferi</span>

Tang'ın Batı Türklerine Seferi, Çin kaynaklarında Batı Tujue olarak bilinen Batı Göktürk Kağanlığı topraklarına 7. yüzyılda Tang Hanedanı tarafından düzenlenen seferdir. Tang Hanedanlığı, henüz sefere karar kılmadan önce; Doğu ve Batı Göktürk devletleri arasındaki rekabetten yararlanarak; bu iki devletin gücünü ciddi şekilde zayıflatmıştır. İmparator Taizong, Çin ordusunu Göktürklerin batı kanadında bulunan topraklar olan; 640'ta Karahoca, 644'te Karaşehir ve 648'de Kuçar'a sevk etmiştir.

Çorpan Tarkan, 7. yüzyıl'da yaşamış Hazar kökenli bir Göktürk komutanıdır. Çorpan Tarkan, Ermeni tarihçi Movses Kagankatvatsi tarafından bir Hazar generali olarak tanıtılmıştır. Tong Yabgu Kağan'ın 627-629 yıllarında Üçüncü Göktürk-Sasani Savaşı'nda Sasaniler'i yenilgiye uğrattığı sıralarda Çorpan Tarkan, Tong Yabgu Kağan'ın yeğeni Böri Şad'ın Kafkasya'daki ordusunda bir komutan olarak bulunmaktaydı. Çorpan Tarkan, Üçüncü Göktürk-Sasani Savaşı sırasında, 629 yılında Sasaniler ile savaşarak Tiflis'i fethetti ve Güney Kafkasya'da Kabale şehrini kurdu. Tiflis'in fethedilmesi ile Göktürkler, Sasaniler'e büyük bir darbe vurmuş ve bu durum Sasaniler'in Anadolu'daki harekâtlarını durdurup ordularını Kafkasya'ya kaydırmalarına neden olmuştur. Daha sonra Çorpan Tarkan, Kafkasya'daki ileri harekâtını sürdürerek 630 yılının nisan ayında Ermenistan'ı işgal edip yerle bir etti. Bu durumdan dolayı Çorpan Tarkan yine Ermeni tarihçi Movses Kagankatvatsi tarafından cesur ve kanasusamış biri olarak tanıtılmıştır. Ardından Çorpan Tarkan Aras Irmağı'na kadar bütün Kuzey Azerbaycan'ı fethetti ve buradaki bazı Ermeni topluluklarını denetim altına aldı. Bu durum üzerine Sasani imparatoru Şahrbaraz tarafından Göktürkler üzerine gönderilen ve çoğunluğu atlı birliklerden oluşan 10,000 kişilik güçlü ve donanımlı Sasani ordusuna, Çorpan Tarkan tuzak kurdu ve Sasani ordusunu imha etti.

<span class="mw-page-title-main">Ninova Muharebesi (627)</span> Bizans İmparatorluğu ile Sasani İmparatorluğu arasındaki savaş

Ninova Muharebesi, Bizans - Sasani Savaşı (602-628)'nın zirve muharebesidir. 627 yılında, Ninova yakınlarında gerçekleşmiştir. Savaşın sonucunda gelen Bizans zaferi, daha sonra Sasanilerde iç savaşa neden olmuş ve bir süre Roma İmparatorluğu'nu Orta Doğu'daki eski sınırlarına geri getirmiştir. Birkaç yıl içinde Râşidîn Halifeliği, Arabistan'dan çıktı ve imparatorluğu bir kez daha yıkımın eşiğine getirdiğinden, güç ve prestijin yeniden doğuşu sürekli olmadı.

<span class="mw-page-title-main">Türk göçleri</span>

Türk göçleri, Türk boylarının ve Türk dillerinin 6. ve 11. yüzyıllar arasında Avrasya'daki yayılma sürecini ifade etmektedir.

Ermenistan Seferi, Göktürkler'in Sasani İmparatorluğu'na karşı Kafkasya bölgesinde Çorpan Tarkan tarafından başarıyla gerçekleştirdikleri bir harekâttır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.