Tondrakiyan Hareketi

Tondrakiyan Hareketi (Ermenice: Թոնդրակեաններ), 9. yüzyılın başından 11. yüzyıla kadar Orta Çağ Ermenistan'da gelişen ve Batı Ermenistan'da Van Gölü'nün kuzeyinde Tondrak bölgesi merkezli anti-feodal, Üniteryen bir Hristiyan mezhepdir. Üyelerine de Tondrakiyan denir.

Hareketin kurucusu, tüm geleneksel törenleriyle birlikte Geleneksel Kilise'nin kaldırılmasını savunan Smbat Zarehavantsi idi. Hareket üyeleri ruhun ölümsüzlüğünü, öbür dünyayı, Teslis’i kiliseyi ve feodal haklarını inkar ettiler. Köylüler için mülkiyet haklarının yanı sıra kadın ve erkek eşitliğini desteklediler. Topluluklarını, ilk üç yüzyıl boyunca Roma İmparatorluğu altındaki ilk Hristiyanlarla aynı şekilde örgütlediler. Ayrıca 10. yüzyılın özellikle Ayrarat ve Syunik'te çıkan köylü isyanlarına katıldılar. Tondrakiyan hareketi birçok yönden Pavlusçuluk hareketine benziyordu ve çeşitli akademisyenler Ermenistan'ın bağımsız olduğu zaman bu hareketi farklı koşullar altında Pavlusçuluk hareketinin bir devamı olarak görürler. Pavlusçuluk hareketi, Araplar ve Bizanslılara yönelik olarak sosyal bir doğası yanında aynı zamanda bir direniş hareketiyken, Tondrakiyan hareketi öncelikle sosyal bir karaktere sahipti ve sınıf savaşı için bir araç olarak kullanıldı. Bununla birlikte, Tondrakiyan hareketi günümüzde bir çok akademisyen tarafından, Pavlusçuluk'tan bağımsız, ayrı bir Üniteryen hareketi olarak görülmektedir.

10. yüzyılın başlarında, Ermenistan'ın birçok bölgesi, ilk olarak açık sosyal protestolar biçiminde başlayan ve sonunda dini yönleri benimseyen köylü ayaklanmaları altındaydı. Dönemin tarihçisi ve görgü tanığı Hovhannes Draskhanakerttsi, Ayrarat köylülerinin feodal efendilerine ve toprak sahiplerine karşı nasıl savaştıklarını açıklar: "kalelerini ve mülklerini yok ettiler". Köylü isyanları da Syunik'te ortaya çıkıyor. Tatev Manastırı'nın 906 yılında inşaatı tamamlandıktan sonra, bitişik köylerin mülkiyeti, özel bir prenslik fermanıyla manastırın keşişlerine devredildi. Bu fermana itaat etmeyi ret eden, Tsuraberd, Tamalek, Aveladasht ve diğer köylerin köylüleri, kiliseye karşı uzun süre mücadele ettiler. Birçok kez, bu isyan açık bir ayaklanmaya dönüştü. Syunik Prensi Smbat'ın yardımıyla, manastır bir süre sonra Aveladasht ve Tamalek'in kontrolünü ele geçirmeyi başardı. Tsuraberd'in kontrolünü ele geçirme mücadelesi daha kanlı bir nitelik taşıyordu. Burada köylüler manastıra saldırdılar ve yağmaladılar. Smbat sonunda ayaklanmayı bastırdı. Ancak kısa bir süre sonra Tsuraberd halkı yeniden ayaklandı. Köylü ayaklanmaları 10. yüzyıl boyunca kesintilerle devam etti. 990'da Syunik Kralı Vasak, Tsuraberd'i yaktı ve sakinlerini yatıştırdı. Bu, 10. yüzyılın sonlarında alt sınıflar arasında Tondrakiyan hareketinin yaygın olarak kabul edilmesine yol açtı.

Köylü isyanlarının bastırılmasından sonra, Tondrakiyan Hareketi küçük bir düşüş yaşadı. Ancak, 11. yüzyılın başında hareket Ermenistan'ın birçok bölgesini kapsıyordu. Tondrakiyan köyleri ve toplulukları Yukarı Ermenistan, Vasburagan, Mokq ve diğer vilayetlerde ortaya çıktı. Tarihçiler, bu dönemin Tondrakiyan Hareketi'nin, Toros, Ananes, Hakop ve Sarkis gibi çeşitli liderlerinden bahsederler. Hareketin geniş kabulü, laik ve dini feodal beyleri, Bizanslı yetkilileri ve hatta Müslümanları endişelendirmeye başladı.

Tondrakiyan Hareketi'ne yapılan zulümde Ermeni sivil ve dini feodal beyler, komşu Müslüman Arap emirleri ile Bizans güçlerini ile birleştiler. Hareket, insanların Bizansın genel ideolojisinin genişlemesine karşı halkın kurtuluş mücadelesi ile, Bizans'a tabi olan Şirak, Turuberan ile Taron, Hark ve Mananali Ermeni bölgeleridne hızla yayıldı. Bizans'ın elinde bir dizi yenilgiye uğradıktan sonra, çoğu Tondralı 10. yüzyılda Trakya'ya sürüldü. 1045 yılında Bizans'ın Ani'de Ermeni Bagratuni Krallığı'nı ele geçirmesinden sonra, o zaman hareket yeni bir doğuş yaşadı, Ani gibi büyük şehirlerin içinde alt seviye soylular ve din adamlarına hitap etmeye başladı. Tondrakiyan Hareketi son yıllarında üç farlı yöne bölündü, en radikali ateizmi savunmanın yanı sıra Ölümden sonra yaşam ile insan ruhunun ölümsüzlüğünden şüphe etmeye başladı. 11. yüzyılın ortalarında, Bizans ve Vasburagan valisi Grigori Magistros, Tondrakiyan Hareketi'nin tüm kalıntılarını ortadan kaldırmayı başardı. Dönemin tarihçisi Aristakes Lastivertsi Tondrakiyan Hareketi'nin ortadan kaldırılmasını ayrıntılı olarak anlatır.

Onuncu yüzyıl Ermeni ilahiyatçı ve keşiş Narekli Gregori, Tondrakiyan Hareketi'nin aksine ispatı ve lanetlenmesi hakkında Kchaw Başkeşişi'ne mektup adlı çalışmasında Tondrakiyan ilkelerinin eleştirel özetini yazmıştır. Diğer suçlamalar yanında aşağıdakileri listeler:

1. Havarilerin Mesih'ten aldığı geleneklerimizi inkâr ediyorlar.
2. Kutsal komünyonun,^[a] Mesih'in gerçek bedeni ve kanı olarak inkâr ediyorlar.
3. Sadece banyo suyu olarak gördükleri vaftizi inkâr ediyorlar.
4. Pazar gününü diğer günlerle aynı düzeyde görüyorlar.
5. Genufleksiyonu^[b] reddediyorlar.
6. Haç'a olan hürmeti inkâr ediyorlar.
7. Bir diğerini papaz ilan eder ve böylece kendi verdikleri rahipleri takip ederler.
8. Evliliği bir dini bir tören olarak kabul etmiyorlar.
9. Matagh^[c] yahudi geleneği olarak inkâr ediyorlar.
10. Cinsiyet olarak ayırım gözetmezler

Özel

Genel

• Distinguishing Evangelicals from Paulicians By Rev. Barkev Darakjian)