İçeriğe atla

Tolunoğulları

Tolunoğulları
الطولونيون (el-Tuluniyûn)
Tolunoğulları Emirliği
868 veya 875-905
Tolunoğulları
Tolunoğulları
BaşkentFustat (Kahire)
Yaygın dil(ler)Eski Türkçe
Arapça
Resmî din
İslam(çoğunlukla), Kıptîler
HükûmetMonarşi
Emir veya Amir 
• 868-884
Ahmed bin Tolun
• 884-896
Humâreveyh
• 896
Ceyş bin Humâreveyh
• 896-905
Hârûn bin Humâreveyh
Tarihçe 
• Kuruluşu
868 veya 875
• Dağılışı
905
Yüzölçümü
• Toplam
1.500.000 km2
Para birimiDînâr
Öncüller		Ardıllar
Abbâsîler
Abbâsîler
İhşidiler
Günümüzdeki durumuMısır Mısır
Filistin Devleti Filistin
Lübnan Lübnan
Ürdün Ürdün
İsrail İsrail
Suriye Suriye
Türkiye Türkiye

Tolunoğulları (Arapça: الطولونيون‎), Batlamyus Hânedânı[1] idaresinden sonra Mısır'ı ve Suriye'nin çoğunu yöneten ilk bağımsız hanedan olan Türk kökenli bir Memlûk hanedanıydı.[2] Bu devletin bir diğer önemi ise Müslüman olan Türklerin kurduğu ilk bağımsız devlet olmasıydı. İslam Halifeliği'ni yöneten Abbâsî Hanedanı'nın merkezî otoritesinden ayrıldıkları 868'den 905'e kadar bağımsız kaldılar.

Kuruluş

Abbasilerin parçalanması. 11 ve 12. yüzyıl

Tolunoğulları, Abbasilerin siyasi ve sosyal anlamda çöküş yaşadıkları 9. yüzyılın son çeyreğinde, 875 yılında Mısır'da kurulmuş ve kısa sürede topraklarına Suriye, Filistin, Tarsus gibi önemli bölge ve şehirleri dahil ederek sınırlarını Berka'dan Fırat Nehri'ne kadar genişletmiştir. Tolunoğulları Devleti'nin kurucusu Ahmed bin Tolun'un babası, Buharalı Tolun adında bir Türktür. 815 ve 816 yıllarında Sâmâni, Buhara Emiri tarafından Abbasilere bağlanmış ve halifeliğin Türklerden kurduğu orduya 818 yılında katılmıştır. Orduda hızla yükselmiş ve önemli komutanlar arasına girmiştir. Tolun'un oğlu olan, Tolunoğulları'nın kurucusu Ahmed bin Tolun ise 20 Eylül 835 tarihinde Bağdat'ta doğmuştur. O da babası gibi halife ordusunda görev almıştır. Ahmed bin Tolun'un üvey babası olan Bayık Bey, Abbasi halifesini bir suikasttan kurtardığı için Mısır valiliği ile ödüllendirilmiştir. 868 yılında ise bu görev Ahmed bin Tolun'a verilmiştir. (Bazı kaynaklar 868 yılını Tolunoğullarının kuruluşu olarak kabul eder. Yine farklı bir kaynağa göre ise Ahmed bin Tolun, Fergana'dan gelme asker kölesidir.[3]) Valiliği sırasında halife Mutemid ile arası bozulmuş ve 875 yılında Mısır'ın tamamında hakimiyet sağlayarak bağımsızlığını ilan etmiş, böylece Tolunoğulları Devleti'ni kurmuştur.[4]

Yükselme

Tuluniye Camii

Ahmed bin Tolun, 878 yılında yaptığı bir seferle Şam bölgesinde, Remble, Humus, Hama ve Haleb'i aldıktan sonra Antakya, Kınnesir ve el-Avasım'ı da ele geçirmiştir. Böylece sınırları Berka ve Trablusgarp'tan Fırat Nehri'ne kadar genişletmiştir. Abbasiler, iç karışıklıkları nedeniyle Bizans ile mücadele edemediğinden, Şam'a yapılan saldırıyı, İslamiyet adına Tolunoğulları karşılamış ve Bizans karşısında galip gelmişlerdir. Bu zaferden sonra Şam, Cezire, Avasım ve Sugur bölgeleri Tolunoğulları hakimiyetine girmiştir. Bizans İmparatorluğu, Tolunoğulları'nın gücünü kabul etmiş, 879 yılında aldığı esirleri serbest bırakıp, birkaç değerli Kur'an yazması hediye ederek iyi niyet gösterisi yapmıştır. Ancak Ahmed bin Tolun bu iyi niyet gösterilerini umursamamış Tarsus'u topraklarına katarak, Bizans İmparatorluğu ve Abbasiler ile mücadele etmeye devam etmiştir. Bu süreç içinde halifeliği Mısır'a taşımaya çalışmış ancak başarılı olamamıştır.[4]

Çöküş

Dinar-ı Tüluni (Tolun Dinarı)

Ahmed bin Tolun'un ölümünden sonra yerine geçen oğulları ve torunları da Abbasiler ve Karmatiler ile mücadeleye devam etmişlerdir. Bu mücadeleler devleti zayıflatmış ve iç çekişmeler de devletin sonunu hazırlamıştır. 905 yılında Abbasiler'e bağlı bir Türk komutan olan Muhammed bin Süleyman tarafından Tolunoğulları Devleti yıkılmıştır.[4]

Ekonomi, kültür ve sanat

Tolunoğulları döneminde özellikle Mısır halkı ekonomik refaha ulaşmış bunun göstergesi olarak Dinar-ı Tüluni (Tolun Dinarı) olarak bilinen bakır paralar bastırılmıştır. Ahmed bin Tolun'un yaptırdığı Katai şehri, Tuluniye Camii, bimarhaneler, su kanalları, köprüler, hükûmet sarayı ve daha sonra yapılan bazı değerli eserler Tolunoğulları'nın Mısır'a bıraktığı önemli kültür varlıklarıdır. Tuluniye Camii, Mısır'da Türk usulü yaptırılmış bir camidir ve minare geleneğini başlatan ilk örnektir. Tolunoğulları Mısır'da Firavunlardan sonra ilk defa bağımsız bir devlet kuran ve halkını refah içinde yaşatan bir devlettir. Ahmed bin Tolun, İslam dünyasında yoksulların ücretsiz tedavi edildiği hastane ve eczaneler kurarak tıp ve ilaç çalışmaları için teşviklerde bulunmuştur.[5]

Tolunoğulları hükümdarları[5]

  1. Ahmed bin Tolun (868 - 884)
  2. Humâreveyh (884 - 896)
  3. Ceyş bin Humâreveyh (896)
  4. Hârûn bin Humâreveyh (896 - 905)
  5. Şeybân

Kaynakça

  1. ^ Holt, Peter Malcolm (2004). The Crusader States and Their Neighbours, 1098-1291 (İngilizce). Pearson Longman, Pearson Education Limited. ISBN 978-0-582-36931-3. 26 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2021. 
  2. ^ ANJUM, TANVIR (2007). "The Emergence of Muslim Rule in India: Some Historical Disconnects and Missing Links". Islamic Studies. 46 (2): 217-240. ISSN 0578-8072. 27 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2021. 
  3. ^ Islam an illustrated history, G.S.P. Freeman-Grenville&Stuart C. Munro-Hay sayfa 57 ISBN 0-8264-1837-6
  4. ^ a b c Türkeş-Günay, Umay (2007). Türklerin Tarihi - Gelmişten Geleceğe -. Ankara: Akçağ Yayınevi. 
  5. ^ a b Özkuyumcu, Nadir (2012). "TOLUNOĞULLARI". TDV İslâm Ansiklopedisi. 41. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 233-236. 2 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2024. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İhşîdîler</span> Mısırda kurulup Hicaz ve Levanta doğru genişlemiş bir emirlik

İhşîdîler Hanedanı ya da Akşitler, 935'ten 969'a kadar Mısır ve Levant'ı yöneten bir Türk Memlûk hanedanıydı. Bir Türk Memlûk askeri olan Muhammed bin Toğaç, Abbasi halifesi Râzî tarafından Vali olarak atandı. Hanedan, Abbasiler adına valiler olarak konumlarını yansıtan Arapça "Wāli" unvanını taşıdı. Fâtımî ordusu 969'da Fustat'ı fethettiğinde İhşîdîler sona erdi. Ailenin mezarı Kudüstedir.

Ahmed bin Tolun, 868-905 yılları arasında Mısır ve Suriye'yi yöneten Tolunoğulları hanedanının kurucusuydu. Aslen bir Türk köle askeri olan İbn Tulun, 868'de Abbasi valisinin vekili olarak Mısır'a geldi. Mısır valisi oldu. Nüfuzunu Filistin ve Suriye’ye kadar genişletti. Ülkesinde imar faaliyetlerinde bulunup lüzumlu askerî tedbirleri alarak kuvvetli bir ordu kurdu. Abbasiler, Irak'taki zenci esirlerle meşgul olurken 868 yılında bağımsızlığını ilan etti.

II. Mû'tezîd Tam Adı: Ebû'l-Feth Dâvud "el-Mû'tadid bi’l-Lâh es-Sânî" 67. İslam Halifesi.

I. Hâkim (tam adı: Ebû'l-'Abbâs ʿAhmed "el-Hâkim biʿEmr i’l-Lâh" ;, Ellidokuzuncu İslam Halifesi.

Mûstansır uzun adı El-Mûstensir Billâh; Tam Adı: Ebû'l Kâsım Ahmed bin Zâhir el-Mûstensir bi'l-Lâh, Soyadı: el-Mûstensir. 58. İslam Halifesi. el-Mûstensir bi'l-Lâh et-Sânî (İkinci Mûstensir bi’l-Lâh) olarak da tanınır.

Mutemid, tam ismiyle Ebu Abbas Mutemid billah Ahmed bin Cafer Mütevekkil, 870-892 döneminde hükümdarlık yapan 15. Abbasi halifesi. Halifelik mevkiinde 22 yıl kalmakla beraber bu dönemde gerçek iktidar gücü kendi elinde bulunmamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Mutazıd</span> 16. Abbasi halifesi

Mutazıd veya Ahmed el-Mutezîd Billâh Tam Adı: Ebû’l-'Abbâs "el-Mu'tezîd bi’l-Lâh" ʿAhmed bin Tâha el-Muvaffak bin Câʿfer el-Mûtevekkil (d: 857- ö. Ekim 902. 892-902 döneminde hükümdarlık yapan onaltıncı Abbasi halifesidir. Ekim 892'de amcası Halife Mutemid'in ölmesi ile halife olmuş; 10 yıl kadar süren bir halifelikten sonra 902'de ölmüştür. Yerine bir Türk asıllı cariyeden olan oğlu Muktefi Abbasi halifesi olarak tahta geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Müktefî</span>

Muktefi veya ʿAlî el-Muktefî Billâh Tam Adı: Ebû Ahmed "el-Muktefî bi’l-Lâh" ʿAlî bin ʿAhmed el-Mu'temid Abbasi halifelerinin onyedincisidir. 902 senesinde halife oldu ve 908'de öldü. Abbasi hakimiyetindeki geniş topraklarda parçalanmalar başlamış ve eyalet valileri birer birer bağımsızlıklarını ilan etmeye başlamışlardı. Muktefi, bu parçalanmayı durdurdu ve Abbasi hakimiyetini yeniden tesis etti.

Yazman el-Hadım Soyismi hadım olmasından gelir. Abbasiler döneminde 882 yılından öldüğü 891 yılına kadar Tarsus valisi ve İslam'ın Bizans İmparatorluğu ile sınır toprakları olan Klikya'nın baş askeri lideri. Bizanslılara karşı düzenlediği deniz akınları ile tanınmıştır.

Damyanah ya da Damian ve soy ismi Gulam Yazman, İslam dinine dönmüş Bizanslı Yunan asıllı, 896 ile 897 yılları arasında Tarsus valiliği yapmış ve erken 10. yüzyılda Bizans İmparatorluğu'na karşı yapılan deniz akınlarının önde gelen liderlerinden birdir.

Tarsus, Küçük Asya'nın güneydoğu bölgesinde, Kilikya'da bir şehirdir. MÖ 67 yılından itibaren Roma kontrolünde olan şehir sonra 7. yüzyıl ortasına kadarBizans İmparatorluğu kontrolüne geçmiştir, Levant'ın Müslüman fethinin takiben şehrin kontrolü yeni doğan Halifelik ile çekişme konusu oldu. Bizanslılar ile Emevîler arasında gerçekleşen ihtilaflarda, iki imparatorluk arasında tartışmalı ara bölgede yer alan bir şehirdi ve sıklıkla el değiştirmesi süreç içerisinde şehrin terkedilmesine ve haraplaşmasına neden oldu. 778/9 yılında Abbasiler Bizans'a karşı şehri operasyon üssü olarak ilk teşebbüse giriştiler fakat çalışma açık şekilde tamamlanmadı. 787/8 yılından sonra Halife Harun Reşid emriyle Faraj ibn Sulaym tarafından şehir yeniden kurulup ve yerleşime açıldı. 3,000 Horasanlı ve 2,000 Suriyeliye şehir kalesi içinde ev ve toprak verildi.

<span class="mw-page-title-main">Mısır tarihi</span>

Mısır tarihi, verimli Nil Nehri kıyıları ve deltası ile Mısır'ın yerli halkının başarıları ile uzun ve zengin olmuştur. Mısır hiyeroglifleri Rosetta Taşı'nın keşfi ve yardımıyla deşifre edilene kadar Mısır'ın eski tarihinin çoğu bir gizemdi. Antik Dünyanın Yedi Harikası arasında yer alan Keops Piramidi bu coğrafyada bulunmaktadır.

Azjur el-Turki veya Arkhuz bin Uluğ Tarkan al-Turki Abbasi Halifeliğinin hizmetinde olan bir Türk askeri subayıydı. 868'de kısaca Mısır valisi oldu ve aynı yıl Tolunoğulları'nın Mısır'ı ele geçirmesinden önce bu görevi elinde tutan son kişi oldu.

Toğç bin Cuff bin İltekin bin Furan bin Furı bin Hakan Abbasi Halifeliğine ve özerk Tulunid hanedanına hizmet eden bir Türk askeri subaydı. İhşîd hanedanlığının kurucusu Muhammed bin Toğaç'in babasıydır.

<span class="mw-page-title-main">Tevahin Muharebesi</span> 885de muharebe

Tawahin Muharebesi 885 yılında Ebu'l-Abbas b. el-Muvaffak komutasındaki Abbasi Halifeliği güçleri ile Mısır ve Suriye'nin özerk Tolunoğulları hükümdarı Humâreveyh arasında yapıldı. Savaş Ramlah yakınlarında gerçekleşti ve Tolunoğulları zaferiyle sona erdi.

<span class="mw-page-title-main">Mekke Muharebesi (883)</span> 883de muharebe

Mekke Muharebesi, Mısır ve Suriye'nin Tolunoğulları hükümdarı Ahmed bin Tolun'un güçleri ile Seferî emirliği tarafından desteklenen Abbâsî güçleri arasında 883 yılında yapılan silahlı bir çatışmadır. Muharebe, hac sırasında şehrin velayetini kimin alacağını belirlemek için Batı Arap Yarımadası'nda Mekke'de gerçekleşmiştir. Abbasi-Saffari zaferi ve Tuluni güçlerinin Mekke'den sürülmesiyle sona ermiştir.

<span class="mw-page-title-main">Humâreveyh bin Ahmed bin Tolun</span> Mısırlı emir (884-896)

Ebü'l-Ceyş Humâreveyh bin Ahmed bin Tolun Tolunoğulları hanedanının kurucusu Ahmed bin Tolun'un oğluydu. Mısır ve Suriye'nin özerk hükümdarı olan babası onu halefi olarak atadı. İbn Tolun Mayıs 884'te öldüğünde, Humâreveyh onun yerine geçti. Kendisini tahttan indirme girişimini bozguna uğrattıktan sonra, 886'da Abbasi Halifeliği'nden miras kalan bir vali olarak Mısır ve Suriye üzerindeki yönetiminin tanınmasını başardı. 893'te anlaşma yeni Abbasi Halifesi Mutazıd ile yenilendi ve kızı Katr en-Nada'nın halifeyle evlenmesiyle mühürlendi.

<span class="mw-page-title-main">Ebû Mûsâ Hârûn</span> 4. Mısır Tolunoğlu Hükümdarı

Ebû Mûsâ Hârûn bin Humâreveyh Mısır'ın dördüncü Tulunoğulları vasal Emiri'ydi. (896–904). Ordu komutanları tarafından öldürülen ağabeyi Ebü'l-Asâkir Ceyş'in yerine geçmiştir. Devlet işlerini vezir Ebu Cafer ibn Ali'ye bırakmış ve sefahat dolu lüks bir hayat yaşamayı tercih etmiştir. Bu durum, devlet maliyesi düzenlenemesine ve ordu liderleri giderek daha fazla güç kazanmaları nedeniyle ülkede büyüyen bir krize yol açtı.

Bu sayfada, 880'lerde Abbâsîler'de yaşanan olaylar yer alıyor.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.