İçeriğe atla

Toklu Dede Mescidi

Koordinatlar: 41°02′22″K 28°56′33″D / 41.03944°K 28.94250°D / 41.03944; 28.94250
Toklu Dede Mescidi
Harita
Koordinatlar41°02′22″K 28°56′33″D / 41.03944°K 28.94250°D / 41.03944; 28.94250
Bizans dönemi Konstantinopolis haritası. Toklu Dede Mescidi, Surlarla çevrili şehrin en kuzey kesiminde, Panagia Vlaherna Meryem Ana Kilisesi'nin kuzeyinde yer almaktadır.

Toklu Dede Mescidi, İstanbul'da bir Osmanlı camisiydi. Bina aslen adanmışlığı bilinmeyen bir Bizans Doğu Ortodoks kilisesiydi. 1929'da neredeyse tamamen yıkıldı.[1]

Lokasyonu

Yapı, İstanbul'un Fatih ilçesinde, Ayvansaray mahallesinde bulunuyordu. Yapının geriye kalan tek kısmı (güney duvarı), Surlarla çevrili şehrin birkaç metre içinde, Haliç kıyısına kısa bir mesafede, Blachernae duvarı ile Haliç surlarının büyük ölçüde yıkıldığı yer arasındaki kavşakta, Toklu İbrahim Dede sokağında bulunan modern bir ev ile çevrilidir.

Bizans Çağı

Konstantinopolis'in altıncı tepesinin kuzey eteğinde, Blachernae mahallesinin bir parçası olan ta Karianou[2] mahallesinde inşa edilen bu yapının kökeni belirsizdir. Küçük tapınak Herakleios Surunun iç tarafında, Haliç Surları'nın şimdi yıkılmış Küçük Ayvansaray Kapısı'nın (Grekçe: Koiliomene Kapısı) 100 m'den daha az batısında ve Blakherna Kapısı'nın doğusunda yer almaktadır.[3] Kilise (yakındaki Atik Mustafa Paşa Camii ile ortak olarak, aynı zamanda bir Bizans kilisesi) Blachernae Sarayı'nın Aziz Thekla Kilisesi ile özdeşleştirilmiştir (Grekçe: Άγία Θέκλα τοῦ Παλατίου τῶν Βλαχερνών, Hagia Thekla tou Palatiou tōn Vlakhernōn).[4]

Ancak bina, Blachernae Sarayı'ndan çok uzaktadır, bu nedenle sadece ismin benzerliğine dayanan kimlik bu bilgi tarafından reddedilmelidir.[5] Stilistik olarak kilise Komnenos dönemine (11. yüzyılın ortası / ikinci yarısı) aittir.[6][7] 14. yüzyılın başlarında (Palaiologos döneminde) kilise küçük mimari değişikliklere uğradı ve fresk dekorasyonu yenilendi.

A.G. Paspates'in Bizans topografik çalışmalarından 1877 tarihli bir çizimde yapıya kuzeydoğudan bakış

Osmanlı ve Türk Çağı

1453'te Konstantinopolis'in Osmanlılara düşmesinden sonra, 15. yüzyıl sonu ile 16. yüzyıl başı arasında kilise, Fatih Sultan Mehmed'in eski bir askeri olan Toklu İbrahim Dede tarafından mescide dönüştürüldü.[8] Yakındaki Ebû Șeybet ül Hudrî türbesi, Peygamberimizin arkadaşı olan daha ünlü Ebû Eyyûb el-Ensari (Muhammed'in sancağı) gibi.[6] Her ikisi de Konstantinopolis'in ilk Arap kuşatması sırasında öldü ve Herakleios duvarının dışına gömüldü. Ebû Șeybet ül Hudrî türbesi şimdi Herakleios Duvarı ile V.Leon'nun Duvarı arasındaki surlarda yer almaktadır.[9]

1929'da binanın sahibi, binanın sadece güney duvarını ve apsisini bırakarak neredeyse tamamen yıktı. Yıkımla birlikte 1890'dan beri varlığı bilinen resimler yeniden gün yüzüne çıktı. Kalıntıların ilk yüzey araştırması 1954'te gerçekleştirildi.[6] 2012 yılı itibarıyla sadece ayakta kalan güney duvarı, yeni bir bina içine alınmış ve bir zamanlar bulunduğu yolun adı da bu yapıyı hatırlatmaktadır.

Açıklama

Bina, dış cepheleri 14.2 m ve 6.7 m uzunluğunda olmak üzere dikdörtgen planlıdır.[6] Kare planlı tek nef, beşik tonozla örtülmüş ve ortasından yaklaşık 4 m çapında bir kubbe ile örtülmüştür.[7][10] Bu, köşeli ayaklarla taşınan kemerlerle desteklenmiştir. Nefin önünde bir eksonarteks bulunur ve bir bema ve içten ve dıştan sığ nişlerle süslenmiş poligonal bir apsisle Doğu'ya doğru son bulur.[11] Yapının planı küçültülmüş olarak Kariye Kilisesi'nin planına benzer. Yapının tuğla işi, sıra sıra kırmızı tuğlalarla değişen sıra sıra beyaz taşlardan oluşuyordu. Dış duvar yarım sütunlarla ve üzeri kemerlerle örtülmüş lesenler ile bölünmüştür. Kilise, bazıları madalyonlarla çerçevelenmiş; Eleuterus, Abercius, Polikarp, Spiridon, Prokopius ve Niketas'ın resimleri de dahil olmak üzere 14. yüzyıldan kalma fresklerle dekore edilmiştir. Sunağın üzerindeki beşik tonoz, İsa'nın Doğuşu'nu temsil eden bir fresk ile süslenmiştir.

Kaynakça

  1. ^ Archaeological Destructıon in Turkey, preliminary report (PDF), TAY Project, s. 29, 14 Mart 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi, erişim tarihi: 13 Nisan 2012 
  2. ^ Janin (1953), Map of Constantinople
  3. ^ Müller-Wiener (1977), p. 302.
  4. ^ According to Semavi Eyice the building could be identified with the church of the Saints Priskos and Nikolaos, a 6th-century foundation. Eyice (1955) p. 66
  5. ^ Janin (1953), p. 148.
  6. ^ a b c d Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; mw206 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
  7. ^ a b Krautheimer (1986), p. 409
  8. ^ Gülersoy (1976), p. 248
  9. ^ "Walls of Leo and Heraclius". istanbulholidays.blogspot.com. 30 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2012. 
  10. ^ Ousterhout (1987), p.23
  11. ^ Müller Wiener (1977), p. 207

Kaynakça

  • La Géographie Ecclésiastique de l'Empire Byzantin. 1. Part: Le Siège de Constantinople et le Patriarcat Oecuménique. 3rd Vol. : Les Églises et les Monastères (Fransızca). Paris: Institut Français d'Etudes Byzantines. 1953. 
  • Istanbul. Petite Guide a travers les Monuments Byzantins et Turcs (Fransızca). İstanbul: Istanbul Matbaası. 1955. 
  • A Guide to Istanbul. İstanbul: Istanbul Kitaplığı. 1976. OCLC 3849706. 
  • Bildlexikon zur Topographie Istanbuls: Byzantion, Konstantinupolis, Istanbul bis zum Beginn d. 17 Jh (Almanca). Tübingen: Wasmuth. 1977. ISBN 9783803010223. 
  • Architettura paleocristiana e bizantina (İtalyanca). Torino: Einaudi. 1986. ISBN 88-06-59261-0. 
  • The Architecture of the Kariye Camii in Istanbul. Washington D.C.: Dumbarton Oaks. 1987. ISBN 0-88402-165-3. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kariye Camii</span> İstanbulda camiye çevrilen bir Rum Ortodoks kilisesi

Kariye Camii veya eskiden Azize Kurtarıcı Hora Kilisesi, İstanbul'un Fatih ilçesinin Edirnekapı semtinde camiye çevrilmiş bir Rum Ortodoks kilisesi ve müze.

<span class="mw-page-title-main">Konstantinopolis</span> İstanbulda Sarayburnu ve çevresine (Fatih) tekabül eden tarihî şehir, Doğu Roma ve daha sonra Osmanlı İmparatorluğunun başkenti

Konstantinopolis veya Kostantiniyye, Roma İmparatorluğu (330–395), Bizans İmparatorluğu, Latin İmparatorluğu (1204–1261) ve Osmanlı İmparatorluğu'na (1453–1922) başkentlik yapmış tarihî bir şehir. Günümüzde şehir, Atatürk'ün inkılaplarından biri olarak 1928'de Latin harflerine geçilmesi sonrası, kentin Türkçe adının Latin harfleriyle yazılmış hali olan İstanbul olarak adlandırılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Konstantinopolis Surları</span> Konstantinopolisin surları (modern İstanbul, Türkiye)

Konstantinopolis Surları, günümüzde İstanbul sınırları dahilinde olan Konstantinopolis'i çevreleyen ve Doğu Roma zamanında yapılmış şehir surlarıdır. Şehri çeviren surlar tarihte 5. yüzyıldan başlayarak inşa edilmiş, yıkılmalar ve yeniden yapmalarla dört defa elden geçmiştir. Son yapımı MS 408'den sonradır. II. Theodosius (408-450) zamanında İstanbul surları Sarayburnu'ndan Haliç kıyısı boyunca Ayvansaray'a bu taraftan ve Marmara kıyısı boyunca Yedikule'ye, Yedikule'den Topkapı'ya, Topkapı'dan Ayvansaray'a uzanıyordu.

İstanbul, tarihî yarımada'da kalan eski İstanbul yedi tepe üzerine kurulmuştur ve "yedi tepeli şehir" olarak bilinmektedir. Şehir bu ünvanı, bilinçli bir şekilde Roma'nın yedi tepesini takip ederek yedi tepe üzerine inşa edilmiş olan Bizans Konstantinopolis'inden miras almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Fenari İsa Camii</span> İstanbul Fatihte bir cami

Fenari İsa Camii, Molla Fenari Camii ya da eski adıyla Lips Manastırı Kilisesi, İstanbul'da, eskiden Ortodoks kilisesi olarak kullanılırken Türklerin şehri ele geçirmesi ile birlikte camiye çevrilen bir ibadethanedir.

<span class="mw-page-title-main">İmrahor Camii</span>

İmrahor İlyas Bey Camii veya Studios Manastırı, Hagios İoannes Prodromos Kilisesi, günümüze ulaşabilen en eski Bizans Dönemi dini yapısıdır. İstanbul'un Fatih ilçesi, Yedikule semtinde, İmam Aşir Sokak'ta bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Zeyrek Camii</span> Bizans İmparatorluğu dönemine ait dinî yapı

Zeyrek Camii veya Pantokrator Manastırı, İstanbul'un Fatih ilçesine bağlı Fazilet Sokağı'nda Haliç'e bakan büyük bir camidir. İki eski Bizans kilisesi ve birleştirilmiş bir şapelden oluşur ve Konstantinopolis'teki Orta Bizans mimarisinin en iyi örneğini temsil eder. Ayasofya'dan sonra İstanbul'da ayakta kalan en büyük Bizans dinî yapısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Atik Mustafa Paşa Camii</span>

Atik Mustafa Paşa Camii (Cabir Camii) veya Kristos Pantepoptes Kilisesi, İstanbul'un Ayvansaray semtinde kiliseden camiye çevrilmiş bir dinî yapıdır. Orta Bizans döneminden kalma yapının eski ismi "Kristos Pantepoptes"tir. Konstantinopolis'te yapılar plan tipi olarak ya Serbest Haç Plan tipi ya da Kapalı Yunan Haçı(kare içerisinde haç) Plan tipiyle inşa edilmekteydi. Kristos Pantepoptes'in plan tipi ise Kare İçinde Haç Plan ya da Kapalı Yunan Haçı olarak isimlendirilen plan tipidir.

<span class="mw-page-title-main">Gül Camii</span> İstanbulun Ayakapı semtindeki Bizans İmparatorluğu döneminden kalma dinî yapı

Gül Camii veya Azize Teodosya Kilisesi, İstanbul'un Ayakapı semtindeki Bizans İmparatorluğu döneminden kalma ve fetihten sonra camiye dönüştürülmüş bir dinî yapıdır. Eski adı ve yapım tarihi hakkında kesin bilgiler olmamakla birlikte 10. ya da 11. yüzyılda yapıldığı tahmin edilmektedir.Bu kilise, Bizans tarafından inşa edilen en yüksek kilise olarak bilinir. İkonoklazm akımı sırasında Büyük Saray'ın ana girişi Halki Kapısı üzerindeki İsa ikonasının indirilmesine karşı çıktığı için öldürülen Theodosia adlı kadının kutsal emanetlerinin bu kiliseye konduğu ve bu kilisenin Aya Theodosia olduğuna inanılır.

<span class="mw-page-title-main">Sancaktar Hayrettin Camii</span> İstanbulda, Osmanlı İmparatorluğu döneminde camiye çevrilen bir manastır

Sancaktar Hayrettin Camii (Sancaktar Hayreddin Mescidi) ya da Azize Gastria Manastırı, Osmanlı İmparatorluğu döneminde camiye çevrilen bir manastırdır. Bugün cami olarak kullanılan bölüm bir manastır kompleksinin yalnızca ayakta kalan küçük bir bölümü olduğu sanılmaktadır. Bu manastırın adının ne olduğu konusunda kesin kabul görmemiş değişik görüşler bulunmaktadır. Yapının Gastrion Manastırı'nın bir parçası olduğu düşünülse de, adı geçen manastırın fazla doğusunda olması nedeniyle bu görüş herkes tarafından kabul görmemektedir. İstanbul'da Komnenos ve Paleologos dönemi Bizans mimari yapıtlarının küçük bir örneğidir.

Blakernai Bizans İmparatorluğu başkenti Konstantinopolis'in kuzeybatı kesiminde bir semt. Doğu Hristiyanlığı'nın Kutsal su mekanıdır ve birçok öne çıkan kilise buraya inşa edilmiştir. Bilhassa en tanınanı Meryem Ana Kilisesidir, bu kilise imparatoriçe Pulcheria tarafından yaklaşık 450 yılında inşa ettirilmiş, imparator I. Leo tarafından genişletilmiş, I. Justinianus tarafından 6. yüzyılda yenilenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Surp Kevork Kilisesi</span>

Surp Kevork ya da Sulu Manastırı İstanbul'da bulunan bir Ermeni Apostolik kilisesi.

Hamdullah (Ahmed) el-Ensârî, Sahabe-i Kiram’dan bir zattır. Medine’li olduğu için Ensârî adını almıştır. Eyüp Sultan ile birlikte Konstantinopolis’in kuşatmasına katılmış ve can vermiştir.

<span class="mw-page-title-main">Prosforion Limanı</span>

Prosforyon Limanı, Konstantinopolis şehrinin bir limanıdır. Yunan kolonisi Bizantion döneminden ilk bin yılın şafağına kadar kullanılmıştır. Yavaş yavaş genişledi, geleceğin Konstantinopolis bölgesinde inşa edilecek ilk liman oldu.

<span class="mw-page-title-main">Tarsus Eski Cami</span> Mersin ili Tarsus ilçesinde yer alan kentin en eski camisi

Tarsus Eski Cami Mersin ili Tarsus ilçesinde yer alan bir kentin en eski camisidir. 12. yüzyıldan kalma bir Gotik kilise binasının dönüştürülmesiyle oluşturulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kasımağa Mescidi</span> İstanbulda bir mescit

Kasımağa Mescidi; ayrıca Kâsım Bey Mescidi, İstanbul'da Osmanlı İmparatorluğu tarafından camiye çevrilmiş eski bir Bizans yapısıdır. Ne son restorasyon sırasında yapılan araştırmalar ne de Orta Çağ kaynakları, kökenine ve olası işlevine ilişkin tatmin edici bir cevap vermez. Küçük binanın, ana kilisesi Osmanlı döneminde Odalar Camii olarak bilinen, ilişkisi de belirsiz bir bina olan Bizans kompleksinin ve manastırın bir parçası olması muhtemeldir. Yapı, Konstantinopolis'teki Bizans mimarisinin küçük bir örneğidir.

<span class="mw-page-title-main">Ese Kapı Camii</span>

Ese Kapı Camii, aynı zamanda İngilizce "Mosque of the Gate of Jesus” anlamına gelen "Isa Kapi Camii", İstanbul'da bulunan bir Osmanlı camisidir. Bina aslında bilinmeyen bir Bizans Doğu Ortodoks kilisesiydi.

<span class="mw-page-title-main">Arslanhane</span> İstanbulda Bizans kilisesi

Arslanhane, Bizans Doğu Ortodoks kilisesi. Yakınında bulunan Halki Kapısı'nın ana girişinin üzerinde bulunan Hristos Pantokrator ikonasına atfen kiliseye Hristos Halkitis ismi verilmiştir. Adı muhtemelen bronzdan yapılmış kapı veya çinilerden gelen bu bina, Büyük Saray'ın anıtsal girişiydi. Zaten yangından ağır hasar gören kutsal kilise 1804'te yıkıldı.

<span class="mw-page-title-main">Peribleptos Manastırı (İstanbul)</span>

Peribleptos Manastırı ya da Theotokos Peribleptos Manastırı, Konstantinopolis'in en önemli Rum Ortodoks manastırlarından biridir. İstanbul’un Fatih ilçesi, Samatya semtinde, Kocamustafapaşa Mahallesi, Marmara Caddesi ve Cambaziye Mektebi Sokak arasında, Surp Kevork Ermeni Kilisesi’nin bulunduğu alanda konumlanmıştır. Meryem Ana’ya adanan yapı, Orta Bizans döneminde, 11. yüzyılda inşa edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">İstanbul mimarisi</span> İstanbul mimarisine genel bakış

İstanbul mimarisi, şehrin tüm semtlerinde silinmez bir iz bırakan birçok etkiyi yansıtan yapıların geniş bir karışımını tanımlar. Şehrin antik kısmı hala kısmen, şehri istiladan korumak için İmparator II. Theodosius tarafından 5. yüzyılda yaptırılan Konstantinopolis Surları ile çevrilidir. Kent içindeki mimari, Bizans, Ceneviz, Osmanlı ve modern Türkiye kaynaklarından gelen bina ve yapıları içermektedir. Kentin mimari açıdan önemli birçok varlığı vardır. İstanbul, uzun tarihi boyunca kültürel ve etnik bir eritme potası olarak ün kazanmıştır. Sonuç olarak şehirde gezilecek çok sayıda tarihi cami, kilise, sinagog, saray, kale, kule ve sarnıçlar bulunmaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.