Tokat (il)

Tokat
İl
İlin Türkiye'deki konumu
İl sınırları haritası
Ülke	Türkiye
Coğrafi bölge	Karadeniz Bölgesi
İl merkezi	Tokat
İdare
• Vali	Abdullah Köklü
Yüzölçümü
• Toplam	10.044 km²
Rakım	623 m
Nüfus [1]
• Toplam	597.920
• Yoğunluk	60/km²
• Kır	227.211
• Şehir	370709
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	356
İl plaka kodu	60
Resmî site tokat.gov.tr

Tokat, Türkiye'nin Karadeniz Bölgesi'nde yer alan bir ildir. Kuzeyde Samsun, kuzeydoğuda Ordu, doğu ve güneyde Sivas, güneybatıda Yozgat ve batıda Amasya illeriyle komşudur. İlçelerinden Yeşilyurt ve Sulusaray İç Anadolu Bölgesi'nde kalır.

1943 yılında Erbaa, 1944'te Artova ve Turhal, 1954 yılında Almus, 1987 yılında Pazar ve Yeşilyurt, 1990 yılında ise Sulusaray ve Başçiftlik ilçeleri kurulmuştur.

Şubat 2021 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 12 ilçe, 37 belediye ile bu belediyelerde 315 mahalle ve ayrıca 613 köy vardır.^[2] İl merkezinin denizden yüksekliği 630 m'dir.

Yerleşim; Bizans dönemi adıyla Komana, Yunanca Τοκάτη, Ahameniş İmparatorluğu dönemi adıyla Kah-Cun, Selçuklu Devleti döneminde Dar Ün-Nusret, Moğollar döneminde Sobaru adlarıyla yer almıştır. Bizanslı coğrafyacı İeroklis Sinekdimos MS 6. yüzyılda Kapadokya'da Eudokia adlı bir kent yer aldığını bildirmiştir. Evliya Çelebi kentin adını Türkçe etimolojiyle arpası bol olduğu için atların doymasına karşılık Tok-at, Osmanlı tarihçisi İsmail Hakkı Uzunçarşılı "surlu şehir" manasına gelen Toh-kat olarak açıklamış, Özhan Öztürk ise Pontus adlı çalışmasında Avesta'da "ülke, şatraplık" anlamına gelen ve ilk olarak MÖ 6. yüzyılda Ahameniş İmparatorluğu döneminde Kapadokya için kullanılan "Dahyu" kelimesinin Rum ağzında bozulmuş formu "Dokeia" kelimesinin zamanla Tokat'a dönüştüğünü iddia etmiştir.^[3]

İlk çağlarda Togayıtlar'ca kurulduğuna inanılan^[] Tokat, Hititlerin, Asurluların, Hurriler ve Kimmerlerin egemenliğinde kaldıktan sonra sırasıyla Perslerin, Büyük İskender dönemi Makedonyalıların, Kapodokya Krallığının ve buraya "Comana Pontica" adını veren Pontus Krallığı'nın yönetimine geçti. MÖ 65'te Romalıların ve sonrasında Bizans Devletinin egemenliğine girmiştir. Bizans-Sasani ve Bizans-Arap savaşlarında kritik öneme sahip olan Tokat Kalesi, Malazgirt Zaferi'nden sonra Danişmentlilerin yönetimine (1071) daha sonra ise Anadolu Selçuklularının (1150) eline geçmiş kentin güneybatısında, 750 metre yüksekliğindeki Hisartepe üzerinde bulunmaktadır. Tokat Kalesi'ne ait en eski izler 5 ya da 6. yüzyıla ait olup kalenin bu yıllarda var olduğu bilinmektedir. İoannis Hrisostomos (Altın ağızlı Yuhanna, Aziz ve erken dönem Hristiyan Kilise babası), Konstantinopolis'ten sürgüne Aladağlar'da bulunan Cocysus şehrine giderken burada ölmüştür.

Deveci dağlarının orta kesiminin kuzey yamaçlarından doğarak soldan Yeşilırmak'a kavuşan bir akarsu vadisinin yamaçlarında kurulmuş olan kent, çok engebeli bir bölgede Orta Karadeniz kıyılarını ve İç ve Doğu Anadolu Bölgesi'ne bağlayan önemli yolların kavşağında eski bir yerleşme Tokat; kuzeyinde Samsun, kuzeydoğusunda Ordu, güneyinde Sivas, güneybatısında Yozgat, batısında: Amasya ili ile çevrilidir. İlin toplam yüzölçümü: 10.071 km²'dır. Kapladığı alan açısından Türkiye topraklarının % 1,3'ünü kapsar. Denizden yükseltisi 623 metredir. Coğrafi Koordinatları: 39° 51' – 40° 55' kuzey enlemleri ile 35° 27'- 37° 39' Doğu boylamları arasındadır. Tokat'a bağlı Taşova ilçesi, 1953 senesinde Amasya'ya bağlanmıştır. Merkez ilçe dahil 12 ilçenin yanında 77 belde ve 632 köy mevcuttur. Merkeze bağlı 41 mahalle, 103 köy ve 9 belde bulunmaktadır. Yüzölçümü bakımından Tokat'ın en büyük ilçesi Zile'dir. En yüksek nüfusa sahip ilçe ise Erbaa'dır.

Belli başlı akarsular Yeşilırmak, Tozanlı kolu, Kelkit kolu, Çekerek kolu, Tokat kolu, Kuruçay kolu, Güllin kolu, Darı Deresi kolu, Cırcır kolu olup bilinen dağlar arasında Erdem Kırı (2183), Mamu (1770 m), Yaylacık (1620 m), Deveci (1892 m), Bugalı (1945 m), Dumanlı (2200 m), Çamlıbel (2020 m) ve Akdağ (1900 m) bulunur. Yine bilinen ovalar Kazova, Omala Ovası (Gözova), Turhal Ovası, Niksar Ovası, Erbaa Ovası, Artova Ovası, Zile Ovası, Tokat Ovası, Pazar Ovası ve Yazıbaşı Ovası'dır.

Tokat ili; İç Anadolu Bölgesi iklimi, İç-Doğu Anadolu iklimi, Karadeniz iklimi ve Orta Karadeniz iklimi arasında bir geçit özelliği gösterir. Uzun yıllar ortalamasına göre yıllık ortalama sıcaklık; en düşük 8,1 °C en fazla 14,2 °C’dir. Uzun yıllar ortalamasına göre ortalama yağış; 381,7 mm ile 586,2 mm arasındadır. Ortalama nispi nem; % 56 ile % 73 arasında değişmektedir. Yağışlar aylara göre farklılıklar göstermektedir.

4 Şubat 2020 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 12 İlçe, 37 belediye, bu belediyelerde 315 mahalle ve ayrıca 613 köy vardır.^[5]

İllerde protokolde ilk sırada yer alan vali, merkezi yönetimi temsil eder ve cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Aynı seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclislerini oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca İl Genel Meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar.

İl Genel Meclisi ve Belediye Meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl Genel Meclisi ve Belediye Meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)

İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer.^[6][7]

Merkezi yönetim, vali ve il müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.

Mevcut Tokat valisi, Abdullah Köklü'dür. 17.7.2024 tarihli 2024/217 sayılı kararla Bakırköy kaymakamı iken atanmıştır.^[8]

Tokat Belediye Başkanı, 1982-Çorum/Alaca doğumlu Mehmet Kemal Yazıcıoğlu (Milliyetçi Hareket Partisi), 31 Mart 2024 seçimlerinde %54,86 oy oranıyla seçilmiştir.^[9]

2024 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Tokat İl Genel Meclisi üye sayısı, 18 AKP, 15 MHP ve 7 CHP olmak üzere 40'tır.^[10] Tokat Belediye Meclisi ise 20 MHP, 10 AKP ve 1 CHP olmak üzere 31 üyeden oluşur.^[11]

2023 genel seçimleri sonucu, Tokat'ı temsilen TBMM'e AKP'den 3 milletvekili (Yusuf Beyazıt, Mustafa Arslan, Cüneyt Aldemir), CHP'den 1 milletvekili (Kadim Durmaz) ve MHP'den 1 milletvekili (Yücel Bulut) seçilmiştir.

Tokat ili nüfusu: 606.934'tür. Bu nüfusun % 76,36'sı şehirlerde yaşamaktadır (2023 sonu). İlin yüzölçümü 10.044  km²'dir. İlde  km²'ye 60 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkezde 104'tür.) İlde yıllık nüfus % 1,73 oranında artmıştır. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Almus (% 12,68) ve Erbaa'dır (-% 0,06)

06 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 12 ilçe, 37 belediye, bu belediyelerde 316 mahalle ve ayrıca 614 köy vardır.

Tokat il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Sıra	Fark	Şehir - Kır
1927[13]	263.063	17		%20     51.487 211.576     %80
1935[14]	309.863	19	%18	%17     52.275 257.588     %83
1940[15]	317.919	20	%3	%16     51.756 266.163     %84
1945[16]	340.749	20	%7	%18     60.301 280.448     %82
1950[17]	388.923	20	%14	%17     67.888 321.035     %83
1955[18]	388.727	22	%0	%22     84.434 304.293     %78
1960[19]	437.590	22	%13	%23     99.447 338.143     %77
1965[20]	495.352	22	%13	%25     123.403 371.949     %75
1970[21]	540.855	24	%9	%27     146.623 394.232     %73
1975[22]	599.166	24	%11	%29     175.446 423.720     %71
1980[23]	624.508	24	%4	%32     200.231 424.277     %68
1985[24]	679.071	26	%9	%36     246.126 432.945     %64
1990[25]	719.251	27	%6	%43     308.304 410.947     %57
2000[26]	828.027	26	%15	%49     401.762 426.265     %51
2007[27]	620.722	33	%25	%57     350.914 269.808     %43
2008[28]	617.158	34	%1	%56     346.058 271.100     %44
2009[29]	624.439	33	%1	%57     356.246 268.193     %43
2010[30]	617.802	34	%1	%59     363.944 253.858     %41
2011[31]	608.299	34	%2	%59     358.872 249.427     %41
2012[32]	613.990	33	%1	%58     358.494 255.496     %42
2013[33]	598.708	34	%2	%60     358.155 240.553     %40
2014[34]	597.920	34	%0	%62     370.709 227.211     %38
2015[35]	593.990	35	%1	%64     379.869 214.121     %36
2016[35]	602.662	34	%1	%64     387.205 215.457     %36
2017[35]	602.086	34	%0	%65     389.603 212.483     %35
2018[35]	612.646	34	%2	%63     386.219 226.427     %37
2019[35]	612.747	34	%0	%64     395.106 217.641     %36
2020[35]	597.861	35	%2	%67     398.991 198.870     %33
2021[35]	602.567	35	%1	%67     404.815 197.752     %33
2022[35]	596.454	35	%1	%67     404.815 197.752     %33

Tokat halkı geçimini tarım, hayvancılık ve ticaretle sağlar. Büyük şehirlerin kalabalık nüfusu, yüksek binaları ve boğucu havalarının aksine Tokat insanı kendine bağlayan düzenli şehir yapısı, sayısız doğa güzellikleri, ekonomik alışveriş koşulları ile huzurlu bir yaşam için ideal bir şehirdir. Halkının büyük çoğunluğu Müslüman olup şehirde Sünni ve Alevilerde yoğunluktadır. Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanan Tokat'ın ticaret ve sanayi ise il merkezinde yoğunlaşmıştır. Tokat Organize Sanayi Bölgesi şehrin tek sanayi faaliyetinin sürdürüldüğü alandır. Yine bulunduğu coğrafi konum ile tarıma yatkın bir şehirdir. Tarım üretiminde domates, biber, vişne, kiraz, patates, üzüm ve şekerpancarı bölge üretiminde en fazla payı alan ürünlerdir. Küçükbaş, büyükbaş hayvan varlığı ve arı kovanı sayısı bakımından önemli bir paya sahiptir.^[36]

Tokat'ta nüfusun %5'i endüstri alanında çalışmaktadır. Yem, kereste, lastik ayakkabı, alüminyum fabrikalarının yanı sıra, bakır işleme atölyesi, ziraat aletleri imalathanesi ve sanayi kuruluşlarının faaliyet gösterdiği Tokat'taki en bilinen fabrikalar Dimes Meyve Suyu Fabrikası, Olca Salça Fabrikası, Eser Salça Fabrikası, Samaş Bentonit Fabrikası ve Turhal Şeker Fabrikası'dır.

Tokat'ta toplam biri merkezi olmak üzere 15 hastane bulunmaktadır: Almus Devlet Hastanesi,^[37] Tokat Devlet Hastanesi, Tokat Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi, Tokat Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi, Reşadiye Devlet Hastanesi, Erbaa Devlet Hastanesi, Niksar Devlet Hastanesi, Zile Devlet Hastanesi, Turhal Devlet Hastanesi, Artova Entegre İlçe Hastanesi, Tokat Özel Medical Park Hastanesi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Araştırma Hastanesi, Başçiftlik Entegre İlçe Hastanesi, Pazar Entegre İlçe Hastanesi, Yeşilyurt Entegre İlçe Hastanesi ve Sulusaray Entegre İlçe Hastanesi.

Tokat'a ulaşım, tren ve karayolu ile sağlanabileceği gibi, eski Tokat valilerinden Recep Yazıcıoğlu'nun girişimleriyle 1988-1990 tarihlerinde 1700 metrelik piste kavuşan Tokat Havalimanından da yapılabilmektedir. Tokat'a en önemli ulaşım biçimi Erbaa ile Reşadiye ilçe merkezleri içinden geçen, Tokat şehir merkezine bağlantısı olan yoludur. Tren yolu ulaşımının da önemli bir yere sahip olduğu ilde Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryollarının (TCCD) düzenlediği Samsun-Kalın demiryolu tren seferleri kuzeyde Samsun, güneyde Sivas'a uzanır.

Konum Bilgileri
İlçe	Kuruluş Yılı[38]	Önceden bağlı olduğu ilçe	Alanı km²[39]	Rakım mt.	Merkeze km[40]	Ulaşan Yollar[40]
Tokat Merkez			2.003	630		D.850-03, D.180-06
Almus	1954	Merkez	1.033	853	34	D.850-02=>60.06
Artova	1921		444	1.184	38	D.850-03=>60.50
Başçiftlik	1990	Niksar	246	1.395	82	D.850-02=>60.04
Erbaa	Cumh.önce		1.173	237	81	/D.100-20, 60.75, 60.76
Niksar	Cumh.önce		889	346	52	D.850-02, /D.100-20, 60.04
Pazar	1987	Turhal	188	576	28	D.180-06=>60.51
Reşadiye	Cumh.önce		1.102	538	89	/D.850-21, 60.05
Sulusaray	1990	Artova	266	1.035	67	D.850-03=>60.50
Turhal	1944	Merkez	940	588	46	D.180-06, D.190-05
Yeşilyurt	1987	Artova	280	999	55	D.850-03=>60.50
Zile	Cumh.önce		1.480	743	62	D.190-05, 60.54, 60.53
TOKAT	Cumh.önce		10.042

Köklü tarihi, üzerinde birçok medeniyetin hüküm sürmesi ve insanlığın ilk yerleşim yerlerinden olmasından dolayı birçok turistik yerin yer aldığı kentin merkezinde yer alan Tokat Kalesi ile ilçesinde yer alan Zile, Niksar ve Turhal kaleleri yerli ve yabancı turistin uğrak yeri olup, Mustafa Kemal Atatürk'ün geçici olarak ulusal mücadele yıllarında konakladığı Latifoğlu Konağı müze evi, II. Abdülhamid'in tahta çıkışının 25. yılı şerefine yaptırılan tarihi Tokat Saat Kulesi, tarihi Gök Medrese kent merkezinde bulunur. Tokat il Merkezinde bulunan Anadolu'da yapılan ilk medrese olarak bilinen Yağıbasan Medresesi, ilk onarımı 1678 yılında yapılan Tokat Ulu Camii aynı adla Niksar ilçesinde bulunan diğer camii, Pazar ilçesinde bulunan tarihi Pazar Kervansarayı ve Ballıca Mağarası bulunur. Turhal ve Pazar ilçe sınırları dahilinde bulunan Kaz Gölü, yerli ve göçmen kuşların yuvalanma, kuluçkalaşma alanıdır. 108 çeşit kuş türü yaşam kaynağıdır.

Sulusokak tokat ili eski kent merkezini ve ticaret merkezini oluşturan içerisinde tarihî eserleri barındıran önemli bir sokaktır.

Sulusaray ileçesinde bulunan Sulusaray kaplıcalarında doğal termal su kaynağı bulunmaktadır.

Suluhan tokat il merkezinde yer almaktadır. Günümüzde aşevi olarak kullanılıyor.

Sunguriye Türbesi Tokat ili Niksar ilçesi Halil Efendi Sokağında bulunmaktadır.

Sık Dişini Helası İl merkezinde yer almaktadır. Ayrıca Seyir Tepe Tesisleri de Tokat merkez de bulunmaktadır.

Sen Timur Türbesi de 14.yy'a ait tarihi bir türbedir.

• Maşathöyük Çivi Yazıları
• Hıdırlık Köprüsü
• Sümbülbaba Zaviyesi
• Taşhan Çarşısı
• Komana Pontika Antik Kenti
• Koza Han
• Reşadiye Zınav Gölü mesire yeri
• Reşadiye Yolüstü kasabası Delik kaya mağarası
• Tokat Müzesi
• Kelkit Çayı
• Halaçlı Köyü Yazlıkları
• Sulusaray Sebastopolis Antik Kenti
• Zile Elbaşıoğlu Camii
• Zile Boyacı Hasanağa Camii
• Zile Bedesten Camii
• Sultan hamamı
• Eski Zile Osmanlı Evleri ve Konakları
• Zile Yeni Hamam duvarındaki Osmanlı minyatür mimarisi Serçe Sarayı
• Zile Tacettin İbrahim Paşa (Şehir) Hamamı
• Zile Esvap Çayı
• Zile Uzun Çarşı
• Pazar Ballıca mağarası
• Niksar Çamiçi Yaylası
• Almus Barajı ve yaylaları
• Reşadiye Kaplıcaları
• Başçiftlik Yaylaları
• Zile Kalesi
• Kaz Gölü
• Selemen Yaylası
• Yazmacılar Hanı
• Sefer Paşa Mescit ve Türbesi

• Tokat kebabı
• Tokat çemeni
• Tokat gözlemesi
• Tokat keşkeği
• Tokat batı
• Tokat yaprağı
• Tokat salçası
• Tokat kuşburnusu
• Tokat pağacı
• Zile pekmezi
• Niksar cevizi ve Cevizli Parmak (Cevizli Ekmek)
• Madımak
• Tokat yoğurtmacı

• Yandım Tokat Yandım

2018-2019 Sezonu sonunda, futbolda Tokatspor, 3.lige düşmüştür. Erbaaspor 3. Ligde, Turhalspor BAL'da kalmışlardır. Kadın futbol 3. Liginde 3 takımı vardır. Erkek voleybol süper Liginde Tokat Belediye Plevnespor lig 6.sı olmuştur. Niksar Belediyespor 1. Ligde yer alırken, kadın ve erkek voleybol 2. Liginde birer takımı daha vardır. Hentbol erkekler 1. Ligindeki takımı Tokat Gençlikspor’dur. 2.ligde bir takım daha vardır.

Ziraat Türkiye Kupası'nda 3.turda Nazilli Belediyespor'a, Erbaaspor 4.turda MKE Ankaragücü'ne elenmiştir.

Kupa Voley Erkekler'de Tokat Bld. Plevne, çeyrek finalde Galatasaray'a elenmiştir.

Önemli spor tesisleri: Gaziosmanpaşa Stadyumu (5.762), Hüseyin Akbaş Spor Salonu (2.500), Ali Şevki Erek Yüzme Havuzu 750) ve IAAF Sertifikalı Atletizm Pisti.

Tokat ilinin eskiden Türksat üzerinden yayınları gerçekleştirilen televizyon kanalı SRT ile hâlen merkezinde yerel yayın yapan Tokat Radyo TV'nin^[41] yanı sıra ilçelerinde de yerel yayın yapan kanallar var olup kentte yayınlanan belli başlı gazetelerin başında Anadolu'nun Sesi, Tokat Gazetesi, Bakış Gazetesi, Hürsöz Gazetesi ve Memleketim Tokat Gazetesi gelir. Ayrıca, son dönemde internet üzerinden yayın yapan tokathaber.com.tr, tokatsehirgazetesi.com ve tokattan.net gibi sanal basın kuruluşları yer almaktadır.

Wikimedia Commons'ta Tokat (il) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Tokat valiliği 3 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Tokat İl Özel İdare Yol Haritaları 1 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Tokatlılar Derneği 1 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.