İçeriğe atla

Toju Tuvaları

Toju Tuvaları
(Тугалар / Тухалар)
İy [Ий] Nehri civarında bir Toju Tuva erkeği, 1897
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Rusya Rusya (Tuva Cumhuriyeti)4.435[1]
Diller
Tuvaca
Din
Tengricilik, Lamaizm
Çum adı verilen göçebeliğe uygun Sibirya Türk çadırı

Toju Tuvaları (kendilerince: Тугалар Tugalar ya da Тухалар Tuhalar; Rusça Тувинцы-тоджинцы Tuvintsı-tocintsı, Тоджинцы Tocintsı), Rusya'da Tuva Cumhuriyetinin kuzeydoğu bölgesindeki Toju kojuununda (Тожу кожуун, Toju kojuun) yaşayan Türk halklarından Tuvaların bir boyu.

Nüfus

Yerleşim merkezlerine göre Toju Tıvalarının nüfusu 2002 yılında:

Tıva'da: ortalama 4000'den fazla bir nüfusa sahiptirler.

Tarih

Günümüzde Toju Tuvalarının yaşadığı Toju kojuununda eskiden Samoyed halkları ile Yenisey dillerini konuşan halklar yaşardı ve bunların bir kısmı Tuva adı altında Türkleşmiştir[2]

Dil

Toju Tuvalarının dili Sayan dilleri grubunun Tayga alt grubundan Tuvacanın Doğu (Kuzeydoğu) lehçeleri grubuna girer ve İrkutsk oblastındaki Tofalar ile Moğolistan'daki Duhalar ve Buryatya'daki Soyotların dillerine yakındır.

Edebiyat

Toju Tuva edebiyatının sözlü gelenekleri arasında destanlar, masallar, şarkılar, atasözü ve deyimler sayılabilir. Şiirleri değişik türlerdedir. Tuva müziği epiktir.[2]

Ekonomi

Toju Tuvaları diğer Batı ve Merkezi Tuvaların aksine taygada yaşarlar ve burada rengeyiği yetiştiriciliği yaparlar. Bunun yanı sıra avcılık, balıkçılık ve yabani bitki toplayıcılık da yaparlar. Toju Tuva kadınları sarana adı verilen Türk zambağı (Lilium martagon) soğanlarını da toplarlar ve bu toplama aile başına 100 kilo veya daha fazla tutar ve bu soğanlar kurutulup deri çanta içinde muhafaza edilir. Sibirya sediri (Pinus sibirica) adı verilen çam türünün fıstıkları da toplanır. Huş ağacı kabuğu üretimi ve deri ve post işleme evde yapılan uğraşlardandır. En bilinen meslekleri arasında demircilik ile marangozluk gelir.[2]

Barınak

Geleneksel Toju Tuva barınağı çum tipinde çadırlardır ve bunlar huş ağacı kabuğuyla kaplı sırıklara sığın geyiğinin derisiyle kaplanmasıyla yapılır.[2]

Şenlikler

Yılbaşı (шагаа şagaa), keçe alışveriş festivalleri, düğün, doğum töreni, saç kesme töreni ve Lamaizm (Tibet Budizmi) gerekleri ile güreş (хуреш hureş), at yarışı gibi şenlikler Toju tuvalarının bir araya gelip eğlendikleri etkinliklerdir.[2]

Kaynakça

  1. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; perepis isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
  2. ^ a b c d e http://www.severcom.ru/nations/item32.html 25 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Информация о тоджинцах на сайте Совета Федерации РФ

Bibliyografya

  • Chadamba, Z. B. Тоджинский диалект тувинского языка (Tuva dilinin Toju dialekti). Kızıl: Tuvknigoizdat, 1974
  • Вайнштейн 1961 – Вайнштейн С.И. Тувинцы-тоджинцы. Историко-этнографические очерки. - М., 1961.
  • Donahoe 2002 - Donahoe B. "Hey, You! Get offa my Taiga!" : comparing the sense of property rights among the Tofa and Tozhu-Tyva. – Halle/Saale: Max Planck Inst. for Social Anthropology Working Paper Series No. 38, 2002.
  • Donahoe 2004 - Donahoe B. A line in the Sayans: history and divergent perceptions of property among the Tozhu and Tofa of South Siberia. - Bloomington : Indiana University, 2004.
  • Donahoe 2006 - Donahoe B. Who owns the Taiga?: inclusive vs. exclusive senses of property among the Tozhu and Tofa of southern Siberia. - In Sibirica (5:1), 2006. - P.87-116.
  • Донахо 2008 – Донахо Б. Тувинцы-тоджинцы: очерк современной культуры // Тюркские народы Восточной Сибири / Отв. ред. Д.А. Функ, Н.А. Алексеев. М., 2008. С. 186-204.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sibirya</span> Rusyanın, Ural Dağlarından Büyük Okyanusa kadar uzanan toprakları

Sibirya, Rusya'nın, Ural Dağları'ndan Büyük Okyanus'a kadar uzanan topraklarına verilen ad. Sibirya, Kazakistan ve Orta Asya'yı meydana getiren diğer cumhuriyetleri de ihtiva eder. Yaklaşık olarak 13 milyon km²'lik bir yüzölçümüne sahiptir. Sibirya bölgesinde 30 milyon civarında insan yaşar. Kuzeyinde Arktik Okyanusu, doğusunda Pasifik Okyanusu, güneyinde Kazakistan, Moğolistan ve Mançurya ülkeleri bulunur. Batısında ise Ural Dağları bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Tuva Cumhuriyeti</span> Rusya Federasyonu’nda Güney Sibiryada özerk bir Türk cumhuriyeti

Tuva Cumhuriyeti veya Tıva Cumhuriyeti ; Rusya Federasyonu’nda Güney Sibirya'da özerk bir Türk cumhuriyetidir. Tuva cumhuriyeti, adını, Türk halklarından biri olan Tuvalardan alır. Tıva Cumhuriyeti olarak da Türkiye Türkçesinde kullanımı vardır. Moğolistan'a komşu olan cumhuriyetin yüzölçümü 170.500 km²'dir. Nüfusu 313.612 kişidir. Konumu ise kuzeyinde Rusya Federasyonuna bağlı Krasnoyarsk Krayı, kuzeybatısında Hakas Özerk Cumhuriyeti, batısında Altay Özerk Cumhuriyeti, güneyinde Moğolistan, doğusunda Buryatya çevrelemiştir. Çevresindeki ülkelere göre Türk nüfusunun en yoğun olduğu Güney Sibirya ülkesidir.

<span class="mw-page-title-main">Tofalar</span> Sibiryanın İrkutsk Oblastında yaşayan Türk halkı

Tofalar veya eski literatürde bilinen isimleri ile Karagaslar, Sibirya'nın İrkutsk Oblastı'nda yaşayan Türk halkı. Halk, kökensel, dilsel ve kültürel açıdan Tuva'nın doğusu ile benzemektedir. Çok eskiden Tuva'dan ayrılmış Tuba Türkleri sanılmaktadır. Türk dillerinde f harfi kullanılmamaktadır, bu yüzden bu ad yabancı olanlar tarafından söylenmiş ve Toba kelimesinden bozmadır.

<span class="mw-page-title-main">Tuvaca</span> Rusyada bir Türk dili

Tuvaca, Tuva Türkçesi, Tuva dili, Rusya'ya bağlı özerk Tuva Cumhuriyetinde Tuvalar tarafından konuşulan Sayan dilleri grubundan çağdaş Türk yazı dillerinden biridir. Tuva Cumhuriyeti'ndeki 250.000 civarındaki Tuva nüfusunun yanı sıra, kuzey-batı Moğolistan'da 27.000 kişi ve Çin'in adlandırmasıyla Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ne Türk Dünyasındaki adlandırmayla Doğu Türkistan'a bağlı Altay İli'nde 2.400 kişi bu dili konuşmaktadır. Ayrıca Buryat Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde ve Kazakistan'da az sayıda Tuvaca konuşanlar vardır.

<span class="mw-page-title-main">Tuvalar</span> Türk etnik grubu

Tuvalar veya Tıvalar, Rusya'nın Tuva Cumhuriyeti'nde ve Moğolistan'ın kuzeyinde yaşayan bir Türk halkıdır. Dilleri Türk dilleri'nin Sibirya grubu'na ait Tuvaca'dır. Toplam nüfusları 350.000 civarındadır. Tuvalara bazı dönemlerde Soyon, Sayan, Soyot, Uranhay adları verilmiştir. Boy esasında ise Tuvaların Kırgız boyundan bazıları da Tuvaların Uygur boyundan olduğu bilinmektedir. Üst kimlik olarak Tuva adı benimsenmiştir. Moğolistan'da yaşayan Duhalar Tuvaların ayrıksı kabilesidir.

<span class="mw-page-title-main">Kanas Gölü</span> Xinjiang, Çinde göl

Kanas Gölü, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinin kuzeyinde, Altay İline bağlı Burçin İlçesi kuzeyinde bir tatlısu gölüdür.

Hakasça veya Hakas Türkçesi Hakas Türklerinin dili. çağdaş Türk yazı dillerinden Sibirya kesiminde konuşulup yazılan kollarından biridir. Hakas eski Kırgız devletinin ismidir. Hakas Türkleri tarafından konuşulmaktadır. Hakaslar Hakasya adı verilen ülkede yaşamakta olup, Güney Sibirya bölgesindedir. Hakas Cumhuriyeti veya Hakasya, Rusya'da yer alır. Hakasların nüfusu 78,500 olup, bunun 60,168 kadarı Hakasça konuşmayı bilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Bay-Tayga (il)</span>

Bay-Tayga kojuun — Tıva Cumhuriyeti'nde bir (kojuun). Yönetim Merkezi — Teeli.

<span class="mw-page-title-main">Soyotlar</span> Türk halkı, Rusya içerisinde

Soyot veya Soyotlar — Rusya içinde yaşayan ve dilleri ile kültürleri yok olma tehlikesine maruz bir Türk halkıdır. 2002 nüfus sayımına göre, Rusya'da 2769 kişi Soyot Türkleri vardır. Soyları ve dilleri yok olma tehlikesi bulunan Türk içinde olup aslında Tuvalar ile büyük benzerlik teşkil ederler, fakat Soyot Türkleri çok eski zamanlardan beri Buryatya'nin Ahın rayonunda yaşamaktadırlar. Soyot Türklerinin yerel dili yeniden düzenlenmiş ve bir ders kitabı haline getirilerek Oka'da bazı okullarda öğretim yapılmaya çalışılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Toju (il)</span>

Toju İli — Tuva Cumhuriyetinde 17 idari bölgeden biridir. İdari bölgenin yönetim merkezi — Toora-Hem. Öbür yerleşimler — Saldam, Adır-Kejig, Çazılar, İy, Irban, Sıstıg-Hem.

<span class="mw-page-title-main">Duhalar</span>

Duhalar ya da Tuhalar veya Tsaatanlar, Moğolistan'ın orta kuzey bölgesindeki Hövsgöl aymağında yaşayan Türk halklarından Tuvaların 2010 yılında 282 kişilik nüfusa sahip soyu tehlike altında olan ren geyiği çobanı tengrici göçebe kabilesidir.

<span class="mw-page-title-main">Çalkandular</span>

Çalkandular, Çalkandılar ya da Çalkanlar veya Kuular, Rusya'yın orta güney bölgesindeki Altay Cumhuriyetinde yaşayan Türk halklarından Altayların 850 kişilik kabilesi. UNESCO'ya göre dilleri ve kültürleri yok olma tehlikesindedir.

<span class="mw-page-title-main">Boncuk</span> delikli bir süs eşyası

Boncuk; cam, taş, sedef, inci, fildişi, boynuz, kemik, tahta, metal, plastik gibi maddelerden yapılan, genelde ip ya da tel geçmesi için ortası delik, çoğu yuvarlak ve renkli süs tanesi. Boncuk işinde kullanıldığı gibi, gerdanlık, bilezik, nazar boncuğu, tespih yapımında da kullanılır. Yazma kenarına boncuk oyası olarak işlenir.

<span class="mw-page-title-main">Yenisey Kırgızları</span> Eski bir etnik topluluk

Yenisey Kırgızları ya da Eski Kırgızlar, günümüzde Krasnoyarsk Krayı sınırlarında kalan Sayan-Altay bölgesinde, Baykal Gölü'nün batısında Yenisey Nehri'nin aşağısında Minusinsk'in güney kısımlarında MÖ 3 yüzyıldan MS 13. yüzyıla kadar yaşamış eski Türk halkı. Tarihte Kırgız adıyla anılan en eski ilk halk olup günümüzdeki Hakaslar, Fuyü Gırgıs dilini konuşan Fuyü Kırgızları, Kırgızlar, Altaylar ve Sayan dillerini konuşan Tuvalar/Tofalar/Duhalar/Soyotlar gibi Türk halklarının atalarından biridir. Yenisey Kırgızları Antik ve Orta Çağ Orta Asya'sının askeri-siyasi ve etno-kültürel tarihinde önemli bir rol oynamışlardır.

Kuzeydoğu ağzı veya Toju ağzı Tuva Cumhuriyetinin kuzeydoğusunda, Biyhem akarsuyunun üst havzasında, Toju bölgesinde söyleşilen, Tuva ağzılarının arasında en sade, bozulmamış ve eski Tuva Türkçesine en yakın ağızdır. Toju bölgesinin ulusu Toju yerine Todu demektedirler. Tuva Cumhuriyetinde Toju ağzı günümüzde artık çok az kişi toplam 5000 kişi söyleşmektedir. Toora-hem, İy, Adır-Kejik yerleşimlerinde ve yaylaklarda yaşayanlar tarafından konuşulur. Halkı geyik (ivi) ve avcılık yapar. Tuva'nın öbür bölgelerinden çok uzak olan bu bölge diğer ağızlara göre biraz daha farklıdır. Tuva Türklerinden bazı araştırmacılar Toju ağzını da iki topluluğa ayırır. Akarsu boyu konuşması ve tayga (ormanlıktakilerin) konuşması.

<span class="mw-page-title-main">İy (belde)</span>

İy - Tıva Cumhuriyetinde Toju bölgesi içinde bir köy nüfuslu bir belde.

Uraankay veya Uranhay - Çin ve Moğolistan'ın kuzey taraflarında ormanlık alanlarda yaşayan genel olarak Türk soyundan gelen uluslara denilen tarihi bir adlandırma. Evenki dilinde uraņkay denilen söz "kişi" diye çevrilmektedir. Saha dilince uraaņhay denilen söz de "kişi" diye çevrilmektedir. Tarihi kaynaklarda orman halkı anlamında kullanılır.

Hürgülek Bayıskılanovna Kongar, Tıva şarkıcı, tiyatro oyuncusu ve Rusya Federasyonu halk sanatçısı.

<span class="mw-page-title-main">Marin Drinov</span>

Marin Stoyanov Drinov, , hayatının çoğunu Rusya'da geçirmiş olan, Ulusal Uyanış döneminden bir Bulgar tarihçi ve filologdu. Bulgar tarihçiliğinin yaratıcılarından biriydi. Drinov, Bulgaristan Bilimler Akademisi'nin kurucu üyesi ve aynı zamanda ilk başkanıydı.

Udegeyce Udegey halkının dilidir. Tunguz dil ailesinin bir üyesidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.