Hint-Avrupa dil ailesi, yüzlerce dil ve lehçe içeren dünyanın en büyük dil ailesi. Dünyada 3,2 milyarı aşkın kişinin anadili bu aileye ait bir dil olup, bu değer dünya nüfusunun %46'sına tekabül etmektedir. Avrupa'nın en büyük dilleri, Güney ve Batı Asya dilleri, Kuzey ve Güney Amerika ve Okyanusya'da en çok konuşulan diller Hint-Avrupa dilleridir. Ethnologue'a göre yaşayan 445 Hint-Avrupa dili bulunmaktadır ve bu dillerin üçte ikisinden fazlası (313) Hint-İran koluna bağlıdır.
Sincan veya Şincan Uygur Özerk Bölgesi, Türkiye Türkçesinde yazılmış resmi Çin devlet kaynaklarında Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi veya sadece Xinjiang olarak geçer, Çin'in kuzeybatısında bulunan bir özerk bölge. Güneyde Tibet Özerk Bölgesi, güney doğuda Çinghay ve Gansu eyaletleri, doğuda Moğolistan, kuzeyde Rusya, kuzeybatıda Kazakistan ve batıda Kırgızistan, Tacikistan, Afganistan, Pakistan ve Hindistan kontrolündeki Keşmir bölgesiyle komşudur. 1.664.897,17 km² yüzölçümü ile Çin Halk Cumhuriyeti'nin en geniş idari bölgesidir. Başkenti Urumçi, resmî dilleri Uygurca ve Standart Çincedir.
Soğdca, Soğutça veya Soğdakça, Orta Asya'da yer alan Soğdiana'da ve Çin'deki Soğd göçmen gruplarının yaşadığı bazı bölgelerde kullanılmış bir Doğu İran dili.
Afanasiyevo kültürü Altay Dağları ve Minusinsk ovası civarında görülen, MÖ 3300 ile MÖ 2500 yılları arasında Kalkolitik Çağ'da var olmuş, Güney Sibirya'da bulunmuş olan en eski arkeolojik kültür. Kültürün ismi bölgede bulunan Afanasiyeva Dağı'ndan gelmektedir. Altay ve Sayan Dağları'nın kuzeybatısındaki bozkırlarda gelişmiştir. Avcılık, hayvancılık, taştan ve bakırdan eşyalar yaptıkları kazılar sonucu ortaya çıkmıştır.
Dinyester veya Turla, Doğu Avrupa'da bir nehirdir.
Kuşanlar, Hindistan’ın kuzeyinde M.Ö. 2. yüzyılın ikinci yarısında hüküm sürmüş bir hanedan. Batılı kaynaklarda Sogdiana ve Bactria, Çin kaynaklarında ise Tai Hsia diye adlandırılan, bugün Afganistan'ın kuzey kesiminde Ceyhun Irmağı ile Hindukuş Dağları arasında kalan bölgenin Orta Asya kavimleri istilası sonucunda, M.Ö. 3. yüzyılda kurulmuş olan Grek Baktriya Krallığı çökmüş ve yerine M.S. 1. yüzyılda yerli kayıtlara göre Kuşan, Çin kaynaklarına göre ise Ta-Yüeh-chih adında kurulan devlettir. Kuşanlar, Yüeçi Konfederasyonun beş bölümünden biriydi, ve yüksek ihtimalle İrani veya Tohar, Ön Hint-Avrupalı Kansu'dan göç eden ve eski Baktriya'ya yerleşen göçebe insanlardır. Kuşanlar ilk dönemler muhtemelen idari işlerde Yunancayı kullanıyorlardı, ancak kısa sürede Bactrian dilini kullanmaya başladılar. Kurucu hanedanın Türk kökenli olduğuna dair çeşitli iddialar da vardır. Öyle ki bir Keşmir tarihçisi olan Kalhana’nın Rajatarangini’sinde zikredilen “Turushkanvaya” ismidir. Grandhara bölgesinde Türk asıllı krallar olduğundan bahseder.
Tarım Havzası, 910,000 km² yüzölçümüne sahip Çin'in uzak batısında Sincan Uygur Özerk Bölgesinde, doğudan batıya 1,000 km boyunca uzanan büyük bir elips şeklinde çökelti havzadır.
Yüeçiler, antik bir Orta Asya halkıdır.
Ban Chao, Antik Çin generali, araştırmacı ve diplomatı. Chao, günümüzde Shaanxi eyaletine bağlı Xianyang olarak bilinen Fufeng'de doğdu. Babası Ban Biao, ağabeyi Ban Gu ve kızkardeşi Ban Zhao, Batı Han Hanedanlığı tarihini kaydeden Han'ın Kitabı'nı yazan ünlü tarihçilerdi. Bir Han generali ve süvari komutanı olan Ban Chao, hizmetindeyken "Batı Bölgeleri" idare etmekle görevliydi. Ayrıca Hunlara karşı savaşta Han güçlerine 30 yıldan fazla komuta etti ve Tarım Havzası'nı kontrol altına aldı. Bölgelerin korunması ve yönetilmesi çabaları nedeniyle hükûmet tarafından "Batı Bölgeleri'nin Koruyucusu" unvanını kazandı.
Toharca veya Tohar dilleri, Hint-Avrupa dil ailesinin soyu tükenmiş bir dalıdır. Dil, Tarım Havzası'nın kuzeyindeki vaha kentlerinde ve Lop Çölü'nde bulunmuş M.S. 6. yüzyıldan 8. yüzyıla kadar uzanan el yazmalarıyla bilinmektedir.
Hint-Avrupa ailesinin dilleri, yeniden yapılandırılmış Proto-Hint-Avrupa dilinin dilüstü ünsüzlerinin nasıl geliştiğine göre ya kentum dilleri veya satem dilleri olarak ikiye ayrılır. Bu ayrıma bir örnek olarak erken Hint-Avrupa dillerindeki "100" kelimesi verilmektedir. Kentum dillerinde tipik olarak /k/ sesi ile başlayan 100, satem dillerinde genellikle /s/ ile başlar.
Tarım mumyaları, günümüzde Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde yer alan Tarım Havzası'nda keşfedilmiş ve yaşları 3800 ile 2000 yıl arasında değişen bir dizi mumyadır. Mumyalar, özellikle en yaşlı olanları, Tarım Havzası'nda Hint-Avrupa dil ailesine bağlı Tohar dillerinin varlığı ile yakından ilişkilendirilmekle birlikte, Tohar dilerinin tarihteki ilk yazılı kaynağı ile mumyalar arasında yüzyılların yer alması, bu kanıtların tamamiylen kesin olarak değerlendirilememesine yol açmaktadır.
Çerçen Adamı veya Ur-David, bir Tarım mumyasıdır. Doğal olarak mumyalanmış kalıntılar, kuzeybatı Çin'in Taklamakan Çölü'ndeki Çerçen İlçesi yakınlarındaki Zaghunluq Mezarlığı'nda keşfedildi.
Bezeklik Bin Buda Mağaraları, Çin'in Turfan ve Piçan (Loulan) kentleri arasında yer alan ve 5. yüzyıldan 14. yüzyıla tarihlenen Budist grottolardan oluşan bir komplekstir. Mağaralar kuzeydoğu Taklamakan Çölü'nde, Karahoca antik kalıntılarının da bulunduğu Yanan Dağlar'ın Mutou Vadisi'nde yer alır. Batı Mutou Vadisi'ndeki kayalıklarda yer alan mağaraların ayakta kalanlarının çoğu 10. ila 13. yüzyıllar arasında Batı Uygur Krallığı'ndan kalmadır.
Kangju Orta Asya'da eski bir krallığın Çince adıydı ve bu krallık birkaç yüzyıl boyunca Yüeçiler'den sonra Mâverâünnehir'deki ikinci en büyük güç olmuştur. Kangju halkı olan Kāng'lar Hint-Avrupalı yarı göçebe bir halktı, İranlı Soğdlar veya kendileriyle yakından ilişkili olan diğer Asii halkları ile özdeşleştirilmişlerdir.
Yumen Geçidi veya Yeşim Kapısı veya Yeşim Kapısı Geçidi, bugünkü Çin'in Kansu Eyaletinde Dunhuang'ın batısında bulunan Çin Seddi üzerindeki bir geçidin adıdır. Han Hanedanlığı sırasında, İpek Yolu'nun aştığı bir geçitti ve eski Batı Bölgeleri olarak adlandırılan Orta Asya ile Çin'i birbirine bağlayan tek yoldu. Sadece güneyde, İpek Yolu'nun da önemli bir noktası olan Yangguan Geçidi bulunmaktaydı.
Kut Dili veya Guti Dili MÖ 3. binyılın sonlarında Sümer bölgesinde etkili olmuş, Zagros Dağları'nda yaşamış Gutilerin kullandığı sınıflandırılmamış dildir. Dil ile alakalı Sümer Kral Listesi'nde yer alan Sümer Guti Hanedanı'ndaki kral isimleri dışında herhangi bir bilgi bulunamamıştır.
Anadolu halkları veya tarih öncesi Antik Anadolulular, Hint Avrupa dil ailesinin, Anadolu dilleri grubunu konuşmuş, aynı zamanda, genel Hint-Avrupa halklarının ön köken evresi olan Proto Hint-Avrupa topluluğundan çok daha erken bir dönemde ayrılmış, arkaik bir Hint-Avrupa etno-dil grubu ve Küçük Asya coğrafyasının tarihsel Hint-Avrupa halkıydı.
Sincan tarihsel olarak farklı tarihsel isimlere sahip iki ana coğrafi, tarihsel ve etnik olarak farklı bölgeden oluşuyordu: Tanrı Dağları'nın kuzeyindeki Çungarya; ve günümüzde çoğunlukla Uygurların yaşadığı Tanrı Dağları'nın güneyindeki Tarım Havzası. Her iki bölge de Dungan Ayaklanması'ndan (1862-1877) sonra Çin Çing hanedanı tarafından yeniden ele geçirildiğinde, 1884'te "yeni sınır" anlamına gelen Sincan olarak yeniden adlandırıldı.
Modern Sincan bölgesinin tarihi bölgesi, Tarım Havzası (Altışehi) olarak da bilinir) ve Çungarya'nın farklı alanlarından oluşuyordu ve Budizmi benimsemiş Hint-Avrupalı Toharlar ve Saka halkları tarafından yerleşim görüyordu. Han hanedanı ile Hiung-nu arasındaki savaşlar nedeniyle Batı Bölgeleri Himayesi olarak Han Hanedanı ve Tang Hanedanı ile Birinci, Batı ve Doğu Göktürk Kağanlığı Hanedanlık arasındaki savaşlar nedeniyle Batı'yı Pasifize Etme amacıyla yine Tang Hanedaın altında Genel Koruyucu olarak Çin egemenliğine girdiler. Tang Hanedanı, An Luan İsyanı'nın ardından Batı'yı ve Anxi'nin Dört Garnizonu'nu pesifize etmek için Genel Himaye'deki bölgedeki kontrolünü geri çekti ve bunun ardından bölgede yaşayan Türk halkları İslam'a geçti.
Tarım Havzası'nın kuzeyindeki ve batısındaki arkeolojik kültürler
Toharca B ile yazılmış bir yazıt
Tarim mumyalarından biri
Antik Tarim Havzası'nın başlıca vaha devletleri