İçeriğe atla

Tlınçonca

Tlınçonca
TelaffuzTłı̨chǫ Yatıì
BölgeKuzeybatı Toprakları
EtnisiteTlınçonlar
Konuşan sayısı2100  (2011)[1]
Dil ailesi
Yazı sistemiLatin
Resmî durumu
Resmî dilKuzeybatı Toprakları (Kanada)[2]
Dil kodları
ISO 639-2dgr
ISO 639-3dgr
Bu sayfa UFA fonetik Unicode semboller içerir. Doğru bir görüntüleme desteğiniz bulunmadığı takdirde, soru işaretleri, kutular veya diğer Unicode karakterleri görebilirsiniz. IPA sembolleri ile ilgili rehberi okumak için, bakınız Yardım:IPA.
Sarıbıçakların N'Dilo rezervindeki eski okulu (K'àlemì Dene School)

Tlınçonca (kendilerince Tłı̨chǫ Yatıı̀ ; İngilizce Dogrib, Tlicho), Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları'nda yaşayan Tlınçonlar tarafından konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabaları Denesulinece, Satuca, Denetaca, Sekanice, Danezaca, Kaskaca, Tahltanca ve Tagişçedir.

Kuzeybatı Topraklarında resmi dillerden biri olan Tlınçoncayı konuşan kişi sayısı 2006 Kanada nüfus sayımına göre 2135 kişidir. Yerleşim yerlerine göre dağılımı: Behchokǫ̀ (Rae-Edzo) 1115, Detah 130, Gamètì (Rae Lakes) 220, Ndilo (Yellowknife) 295, Wekweètì (Snare Lakes) 90, Whatì (Lac la Martre) 285.[3]

Diyalektler ve kabileler

  • Asıl Tlınçonca [İngilizce Dogrib proper]. Rae-Edzo (Behchokǫ̀), Detah, Rae Lakes (Gamètì), Lac la Martre (Whati) ve Snare Lake (Wekweètì) yörelerinde konuşulur.
  • Sarıbıçak Tlınçoncası [İngilizce Yellowknife dialect]. Yellowknife (Ndilo, Dettah) yöresinde Sarıbıçaklar tarafından konuşulur.

Örnekler

  • Tłı̨chǫ got'ı̨ı̨̀ Tlınçon halkı
  • ya da done kişi, insan, adam
  • tłı̨ köpek
  • tłı̨cho at (harfiyen: 'büyük köpek')
  • łıwe / łıe balık
  • detʼǫ ördek
  • eyè yumurta
  • ejietʼò süt
  • dìga kurt
  • tʼooh kavak
  • deh ırmak
  • elà kano
  • ada
  • kwe kaya
  • sìh / shìh dağ
  • göl
  • zhah kar
  • chǫ / tsǫ yağmur
  • ło duman
  • kǫ̀ ev
  • degoo beyaz
  • dezǫ siyah
  • dekʼo kırmızı

Dipnotlar

  1. ^ "Tlınçonca". ethnologue.com. 30 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2014. 
  2. ^ Official Languages of the Northwest Territories 23 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (map)
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2010. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kuzeybatı Toprakları</span>

Northwest Territories, Kanada'nın Kuzey Kanada denen kuzey bölgelerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Atabask dilleri</span>

Atabask dilleri, Athabaska dilleri ya da Dene dilleri olarak da bilinen bu grup, Sibirya kökenli Na-Dene dilleri ailesinin en büyük grubudur ve Eyakça ile birlikte bir üst grupta toplanırlar. Atabasklar tarafından konuşulurlar. Kanada ve Alaska'da yoğundurlar. ABD'nin Kuzey Pasifik kıyılarında ve orta güney bölgelerinden Meksika'nın kuzey sınır bölgelerine kadar adacıklar olarak yer alırlar. Coğrafi konumları baz alınarak Kuzey Atabask dilleri, Pasifik Atabask dilleri ve Güney Atabask dilleri biçiminde üç alt grupta toplanırlar. Apaçi ve Navahoların dilleri son grupta yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Yellowknife</span>

Yellowknife, Kanada'nın bölgelerinden Kuzeybatı Toprakları'nın başkentidir. Nüfusu 2006 yılında 18,700 dolayındaydı. Yellowknife Irmağı'nın ağzında, Büyük Esir Gölü'nün kuzey kıyısında kurulan kent ve çevresindeki birçok su kütlesi, bölgenin yerli halkı olan Sarıbıçaklar (Yellowknife) kabilesinin ardından adlarını almıştır. Kentin şu anki nüfusu, oldukça karışık bir etnik tablo sergiler. Kuzeybatı Toprakları'nın sekiz resmi dilinden beşi Yellowkinfelılar tarafından konuşular; bunlar: Denesulinece, Tlınçonca, Denetaca, Satuca, İngilizce ve Fransızcadır.

<span class="mw-page-title-main">Na-Dene dilleri</span>

Na-Dene dilleri, Kuzey Amerika'da Na-Dene Kızılderilileri tarafından, ABD, Kanada ve ufak bir kısmı da Meksika’da konuşulan diller ailesidir.

<span class="mw-page-title-main">Guçince</span>

Guçince ya da Guçin dili, ABD'de Alaska eyaletinde ve Kanada'da Kuzeybatı Toprakları ile Yukon bölgelerinde Guçinlerin konuştuğu Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir.

Danezaca. Kanada'nın Britanya Kolombiyası ile Alberta eyaletlerinde yaşayan Danezalar tarafından konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabası Sekanicedir.

Denetaca ya da Güney Slaveycesi (kendilerince Dene Dháh, Dene Thaʼ ᑌᓀ ᒐ, Dene Zhatié ᑌᓀ ᔭᕠᐁ; İngilizce Dene Tha, Dene Dháa, South Slavey, Slavey proper, Dene, Etchaottine], Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları'nda Dehcho Bölgesi'nde Büyük Esir Gölü ve yukarı Mackenzie Nehri yörelerinde, Alberta bölgesinin kuzeydoğusunda ve Britanya Kolombiyası bölgesinin de kuzeybatı kısmında konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir.

Sahtuca ya da Kuzey Slaveycesi (kendilerince Sahtúot'ı̨nę Yatı̨́ ᓴᑋᕲᖌᑎᑊᐠᓀᐠ ᔭᕱ; İngilizce Sahtu Dene, North Slavey], Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları'nın batısında Sahtu Bölgesi'nde ve ufak bir kısmı da Yukon bölgesinde yaşayan Sahtular tarafından konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir.

Denesulinece, Kanada'nın Alberta, Saskatchewan, Manitoba, Kuzeybatı Toprakları ve Nunavut bölgelerinde Denesulineler tarafından konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabaları Tlınçonca, Satuca, Denetaca, Sekanice, Danezaca, Kaskaca, Tahltanca ve Tagişçedir. Kuzeybatı Topraklarında resmî dillerden biri olup konuşanı 765'tir

<span class="mw-page-title-main">Batı Kanada İnuitleri</span>

Batı Kanada İnuitleri, Kanada'da Kuzeybatı Toprakları'nda ve birazı da Yukon'da yaşayan İnuitlerin bir kolu.

<span class="mw-page-title-main">Batı Kanada İnuitçesi</span>

Batı Kanada İnuitçesi, Kanada'da Batı Kanada İnuitleri tarafından konuşulan İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili.

<span class="mw-page-title-main">Sıradağlar Zaman Dilimi</span>

Sıradağlar Zaman Dilimi, Kuzey Amerika'da kullanılan, Eşgüdümlü Evrensel Zaman'dan sonbahar ve kış aylarında 7, yaz saati uygulamasının etkin olduğu ilkbahar ve yaz aylarında ise 6 saat geride olan zaman dilimi. 105. batı boylamındaki saati temel almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Deneler</span>

Deneler ya da Doğu Atabaskları, Kanada'nın doğusunda Kuzeybatı Toprakları, Alberta, Saskatchewan, Manitoba ve Nunavut eyalet ve topraklarında yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik Kızılderilileri kültür grubundan Atabask Kızılderili halkı. Dil temelinde 4 ayrı halka ayrılırlar: Denetalar, Sahtular, Tlınçonlar, Sarıbıçaklar, Denesulineler. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Deneler de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. 2006 sayımına göre 11.130 kadarı anadillerini konuşabiliyor

Kuzey Atabask dilleri, Kuzey Amerika'nın kuzeybatısında, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin daha çok içbölgesinde Alaska Interior adı verilen İç Alaska'da birazı da güneyde Pasifik kıyılarında yaşayan Alaska Atabaskları ile batı Kanada'da Kanada Atabaskları tarafından konuşulan ve 29 dilden oluşan Atabask dillerinin bir alt grubudur.

<span class="mw-page-title-main">Kanada Atabaskları</span>

Kanada Atabaskları, Yukon Toprakları, Kuzeybatı Toprakları, Britanya Kolombiyası ve Alberta eyaletlerinde daha çok Saskatchewan, Manitoba ve Nunavut eyaletinde ise daha az olmak üzere Kanada'nın batısında yaşayan ve Na-Dene dillerinin Atabask dilleri grubunun Kuzey Atabask dilleri alt grubundan dilleri konuşan Kuzey Atabasklarından, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkları. Kanada yerlileri içinde First Nations yasal adıyla anılan Kanada Kızılderilileri arasında yer alır. Dil temelinde Kuzey Tuçoncası, Güney Tuçoncası, Tagişçe, Tahltanca, Kaskaca, Danezaca, Sekanice, Denetaca, Sahtuca, Tlınçonca, Denesulinece, Tsetsautça, Tsutinaca, Nadoten-Vetsuvetence, Dakelce, Çilkotince ve Nikolaca gibi 20 dil ve halk olarak sınıflandırılır. Esas olarak Alaska Atabasklarına giren ve Guçince, Hanca ve Yukarı Tananaca konuşanların yalnızca Kanada'da yaşayanları dahildir. Alaska Atabaskları ile birlikte Kuzey Atabaskları dil grubunu oluştururlar. Tsutinalar ile Nikola Atabaskları hariç tamamı Subarktik Kızılderilileri kültür grubuna dahildir.

<span class="mw-page-title-main">Denesulineler</span>

Denesulineler ya da Çipevyanlar veya Çipevyalar, Kanada'nın Alberta, Saskatchewan, Manitoba, Kuzeybatı Toprakları ve Nunavut bölgelerinde yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkları. En yakın akrabaları birlikte Kuzey Atabaskları içinde Doğu Atabaskları grubunu oluşturan Denetalar, Sahtular ve Tlınçonlardır. İki kabilesi Tlınçonların bir kabilesiyle birlikte Sarıbıçaklar adıyla birlik oluşturur. Bağımsız boylar olarak örgütlenen Denesulineler, diğer Atabasklar gibi bu bağımsız boyların üstünde geleneksel olarak idari ve siyasi birlik oluşturmasalar da, günümüzde ortak hareket etme adına kabile konseyleri olarak da yapılanma göstermektedirler. 1700'lerin sonunda ve 1800'lerin başında Denesulinelerin onda dokuzu çiçek hastalığı salgını ve kabile savaşları sonucunda yok olmuştur. 2006 nüfus sayımına göre 11.130 kişilik etnik nüfustan 9.750 kadarı anadilini konuşabiliyor ve 7.490 kişi bu dili evde de konuşmaktadır. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Denesulineler de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Sarıbıçaklar</span>

Sarıbıçaklar ya da Sarıbıçak Kızılderilileri, Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları'nda yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkı. Etnik olarak ana çekirdek kabilesi Tlınçon (Dogrib) ve iki küçük kabilesi de Denesuline (Chipewyan) olan kabile birliğidir ve en yakın akrabaları birlikte Kuzey Atabaskları içinde Doğu Atabaskları grubunu oluşturan Denetalar ile Sahtulardır. Ana kabilesi Tlınçoncanın Sarıbıçak Tlınçoncası denen lehçesini konuşurken, daha ufak olan diğer iki kabile Denesulinece konuşurlar. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Sarıbıçaklar da yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. İngilizce adları Yellowknife yerleşimine ve Yellowknife Nehri'ne verilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Yellowknife Nehri</span>

Yellowknife Nehri ya da Yellowknife Irmağı, Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları'nda 250 km uzunluğunda bir nehir. Güneye doğru akar ve Yellowknife kenti yakınlarında Büyük Esir Gölü'ndeki Yellowknife Körfezi'ne dökülür. Yellowknife kenti suyunu bu nehirden sağlar.

Güney Slave Bölgesi, Kuzeybatı Toprakları'nın beş yönetim bölgesinden biridir. Sekiz yerleşimden oluşan bölgenin yönetim merkezi Behchoko ile Yellowknife'dedir.

<span class="mw-page-title-main">Tlınçonlar</span>

Tlınçonlar, Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları'nda Kuzey Slave Bölgesi ile Güney Slave Bölgesi'nde yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. En yakın akrabaları birlikte Kuzey Atabaskları içinde Doğu Atabaskları grubunu oluşturan Sarıbıçaklar, Denesulineler, Satular ve Denetalardır. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Tlınçonlar da yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. 2006 sayımına göre dillerini konuşabilenlerin sayısı, Sarıbıçak lehçesi dahil, 2.640 kişidir. Dettah ile N'Dilo rezervlerindeki Sarıbıçaklarla evlilik yaparlar