İçeriğe atla

Tiri Manastırı

Koordinatlar: 42°16′55″K 43°55′44″D / 42.28194°K 43.92889°D / 42.28194; 43.92889
Tiri Manastırı
თირის მონასტერი
2013 yılında Tiri Manastırı
Harita
Genel bilgiler
KonumMonasteri, Kurta Belediyesi, Şida Kartli, Gürcistan/Tshinvali rayonu, Güney Osetya
Koordinatlar42°16′55″K 43°55′44″D / 42.28194°K 43.92889°D / 42.28194; 43.92889
Yükseklik
ZirveSalon kilisesi

Tiri Manastırı (Gürcüce: თირის მონასტერი), günümüzde tartışmalı Güney Osetya bölgesinde bulunan, Tshinvali'nin yanında konumlanmış bir 13. yüzyıl kilisesidir. Salon kilise planında Gürcü Ortodoks manastırı olarak inşa edilen kilise, Orta Çağ freskleri ve Gürcüce yazıtlar içermektedir. 2008 yılındaki Rus-Gürcü savaşından sonra, Gürcüler manastıra erişimini kaybetmiştir. 2015 yılında kilise binası, özgünlüğünü bozan ve fresklerine kısmen zarar veren bakım çalışmalarına maruz kalmıştır. Bu çalışmalar, Tshinvali'de tartışmaya ve Gürcistan'da protestolara yol açmıştır. Manastır, Gürcistan'ın Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine eklenmiştir.[1]

Mimarisi

Tiri Manastırı, Monasteri köyünün yakınlarında, Büyük Liahvi Nehri'nin bir kolu olan Tiri vadisinde, Tshinvali'nin 9 km kuzeybatısında yer almaktadır. Manastır, Theotokos'un Doğumu Kilisesi, bir çan kulesi, bir yemekhane, kaya odalar, surlar ve diğer ek yapılarının kalıntılarından ibarettir. Çoğunlukla yontulmuş bazalt bloklardan inşa edilen yapıda ek olarak tuğla ve kaldırım taşı da kullanılmıştır.[2]

Theotokos'un Doğumu Kilisesi, 15.7 x 8.8 m ölçülerindedir ve 13. yüzyılın ikinci yarısında inşa edilmiştir. Kilise, sığınak apsisli, dikdörtgen bir salon kilisesi olarak inşa edilmiştir. Kilisedeki apsis, beş kemerli bir ikonostasis ile neften ayrılmaktadır. Orijinal görünüşünü yitiren kilise parçaları, daha sonra gelişigüzel bir şekilde yeniden monte edilmiştir. Kilisedeki sığınak, 14 ve 15. yüzyıl fresklerinin günümüze kadar ulaşmış parçalarına ev sahipliği yapmaktadır. 1420'lerde, kilise günümüzde harabe olan bir sundurma ve eukterion ile genişletilmiştir. Soylu Tavhelidze ailesinin kuzeydeki kilise bodrumu, 1480'lerde eklenmiştir. Cepheler dekoratif taş oymalarla süslenmiştir. Manastırın sahibi olan Tavkhelidze tarafından 14. yüzyılın sonunda kilisenin batı tarafına bitişik iki katlı bir çan kulesi inşa ettirilmiştir. Tiri 16. yüzyılda, 1682'de kilisenin kuzeydoğu ucuna bir aile mahzeni inşa ettiren Taktakidze prenslerine geçmiştir.[2]

Yazıtlar

Çan kulesinin üzerindeki 14. yüzyıldan kalma Gürcüce yazıt

Üç tane Gürcüce taş yazıt, manastırın dış duvarlarında bulunmaktadır: iki tanesi kilisenin kuzey ve güneyindeki ek binalarda ve biri çan kulesindedir.[2] Orta Çağ Gürcü alfabesi “asomtavruli” ile yazılmış tarihsiz fakat muhtemelen 14. yüzyılın sonlarında yapılmış olan son yazıt, çan kulesinin doğu kapısındaki arşitrav taşına yerleştirilmiştir. Yazıtta, Tavhelisdze ailesinin üyelerinden bahseder: Siaoş, Rati, Asat ve Maçabel. Güneydeki ek binanın batı duvarında yer alan şapelde bulunan, asomtavruli alfabesiyle yazılmış bir başka tarihsiz yazıt, hazinedar Hela ve Bevroz Makhatlişvili'yi anmaktadır. “Mhedruli” alfabesiyle 1682'de kilisenin kuzeyindeki en binanın duvarına yazılmış üçüncü yazıt, yapıyı Taktakidze ailesinin üyelerine atfetmektedir: Piskopos Ruisili Phillip, Ardaşel ve Elizbar.[2][3]

Ayrıca, eukterionun iç kısmında, zar zor okunabilen asomtavruli alfabesiyle yazılmış iki satırlık yazıtta piskopos Phillip'ten bahsetmektedir.[3] İkonostasisin önündeki mermer mezar taşında, mhedruli alfabesiyle yazılmış on iki satırlık bir yazıt vardır. Yazıtta, soylu prens VI. Vahtang'ın oğlu Rostom'un (ö. 1689) burada öldüğü ve gömüldüğü yazmaktadır.[3] Bu mezarın yanında mezar, Prens Giorgi Maçabeli'nin oğlu Erekle'ye aittir. Erekle, Erivan'da Gürcü Kral II. Erekle için savaşırken 1777 yılında ölmüştür. Bu mezar yazıtları, ilk olarak 1850'de Kafkas antikaları öğrencisi Fransız Marie-Félicité Brosset tarafından yayınlanmıştır.[4]

Tarihi

Tiri Manastırı. Kontes Uvarova'nın kitabından bir fotoğraf, 1894.

Tiri Manastırı'ndan, 15. yüzyıldan 18. yüzyıla kadar çeşitli Gürcü tarihi belgelerinde bahsedilmiştir.[2] 1745'li yıllarda yazan Gürcü akademisyen Prens Vahuşti, Açabeti Kalesinin batısını şöyle tanımlamıştır: "Kubbesiz, fakat güzel bir şekilde inşa edilmiş hoş bir tepede Tiri manastırı vardır. Orası başrahibin konutudur."[5] Rusya'nın Gürcistan'ı ele geçirmesinden sonra, Tiri'nin manastırlığı feshedildi ve 1811'de bir bölge kilisesine dönüştürüldü.[6]

Ağustos 2008'deki Rus-Gürcü Savaşı sırasında manastırın bulunduğu bölge, Rus ve Güney Osetya kuvvetlerinin kontrolü altına girdi. Sonuç olarak, Gürcü din adamları ve kilise cemaatinin Tiri kilisesine girişi engellendi. Bölgedeki çatışmaların bitmesinden hemen sonra, 19 Ağustos 2008'de çekilmiş UNOSAT uydu görüntüsü, kilisede görünür bir hasar olmadığını göstermiştir.[7] Manastır, 2010'da tamamen terk edilene kadar aralıklı olarak çalışmaya devam etti. Temmuz 2015'te, Rus Sputnik ajansı, manastırdaki fresklerin bir kısmı beyaza boyandığı veya zarar gördüğü için kilisenin bir “onarım” işleminden geçtiğini bildirdi; çan kulesindeki taban betonla kaplanmış ve kiliseyi saran yeni bir duvar inşa edilmiştir. Güney Osetya makamları yapılan işlemlerin bilgisizce yapıldığını savundular ve çalışmaların askıya alınmasını talep ettiler.[8] Kilisede ortaya çıkan zarar, Abhazya ve Güney Osetya'daki kültür anıtlarında yapılan "kontrolsüz faaliyetler" ile ilgili endişelerini dile getiren Gürcistan Kültür Bakanlığı tarafından da doğrulandı.[9] 2016 yılında, Gürcistan'ın Birleşmiş Milletler Ofisi Daimi Misyonu, BM Özel Kültürel Haklar Raportörüne, Tiri Manastırı'nın nem ve su sızıntısından daha fazla zarar görmemesi için manastıra acilen müdahale edilmesi gerektiğini bildirdi.[10]

Kaynakça

  1. ^ "List of Immovable Cultural Monuments" (PDF) (Gürcüce). National Agency for Cultural Heritage Preservation of Georgia. 12 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Temmuz 2019. 
  2. ^ a b c d e Gamkrelidze, Gela; Mindorashvili, Davit; Bragvadze, Zurab; Kvatsadze, Marine, (Ed.) (2013). "თირი [Tiri]". ქართლის ცხოვრების ტოპოარქეოლოგიური ლექსიკონი [Topoarchaeological dictionary of Kartlis tskhovreba (The history of Georgia)] (PDF) (Gürcüce). Tiflis: Georgian National Museum. ss. 248-249. ISBN 978-9941-15-896-4. 29 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2019. 
  3. ^ a b c Andghuladze, Nugzar (1969). "თირის მონასტრის წარწერები" [Inscriptions at the Tiri monastery]. Matsne (Gürcüce). 6 (51). ss. 195-209. 
  4. ^ Brosset, Marie-Félicité (1850). Rapports sur un voyage archéologique dans la Géorgie et dans l'Arménie [Report of archaeological voyages in Georgia and Armenia] (Fransızca). St.-Petersbourg: Imprimerie de l'Académie Impériale des Sciences. ss. 60-62. 
  5. ^ Wakhoucht, Tsarévitch (1842). Brosset, Marie-Félicité (Ed.). ღეოღრაჶიული აღწერა საქართველოჲსა. Description géographique de la Géorgie [Description of the Kingdom of Georgia] (Gürcüce ve Fransızca). S.-Pétersbourg: A la typographie de l'Academie Impériale des Sciences. ss. 254-255. 14 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2019. 
  6. ^ Uvarova, Prasoviya S. (1894). "Христианские памятники [Christian monuments]". Arşivlenmiş kopya Материалы по археологии Кавказа. Вып. IV [Materials for the Archaeology of the Caucasus, Vol. 4] (Rusça). Moskova. s. 175. 6 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2019. 
  7. ^ "Satellite Damage Assessment for Cultural Heritage Monuments, South Ossetia, Georgia - Damage Assessment with WorldView-1 Satellite Imagery Recorded on 19 August 2008" (PDF). UNITAR's Operational Satellite Applications Programme — UNOSAT. 11 Eylül 2008. 20 Haziran 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2019. 
  8. ^ "Ремонтные работы в Тирском монастыре приостановлены" [Repair works at the Tiri monastery has been suspended.] (Rusça). Sputnik South Ossetia. 7 Temmuz 2015. 6 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2019. 
  9. ^ "Officials confirm damage to Georgian Tiri monastery in occupied territory". Agenda.ge. 16 Temmuz 2015. 6 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2019. 
  10. ^ "The State of Georgian Cultural Heritage in the occupied Georgian regions ofAbkhazia and Tskhinvali region/South Ossetia" (PDF). Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. 10 Haziran 2016. ss. 3-4. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Ağustos 2019. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Çangli Kilisesi</span> Kars, Kağızmanda tarihi bir orta çağ Ermeni Apostolik Kilisesi

Çangli Kilisesi, Kars ilinin Kağızman ilçesi'nin Çengilli köyünün merkezinde bulunan Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Ermenice Eğeknamor Manastırı ve köyün bugünkü adından dolayı Çengelli Kilisesi olarak da bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Zarzma Manastırı</span> manastır

Zarzma Başkalaşım Manastırı, zarzmis p'erists'valebis monasteri) güneybatı Gürcistan'ın Samtshe-Cavaheti bölgesinde yer alan Zarzma köyündeki bir Orta Çağ Ortodoks Gürcü manastırıdır.

<span class="mw-page-title-main">Şemokmedi Manastırı</span>

Şemokmedi manastırı Gürcistan'ın güneybatısında kalan bölge Guria'nın Şemokendi kasabasında konumlanmış bir Gürcü Ortodoks manastırdır. 15. yüzyılda kurulan Şemokmedi manastırı, piskoposun malikanesi ve Gurieli hanedanlığının mezarlığı olarak işlev görüyordu. Kilise hazinelerinin tutulması için güven bir yerdi ve yüzyıllar boyunca diğer Gürcü manastırlarından çok çeşitli nesneler buraya getirilip saklanmıştır. 19. yüzyıldaki soygundan kurtulan koleksiyonun bölümleri şu anda Gürcistan'daki müzelerde sergileniyor.

<span class="mw-page-title-main">Vale Meryem Ana Kilisesi</span>

Vale Meryem Ana Kilisesi Güney Gürcistan'ın Samtshe-Cavaheti bölgesindeki Vale kentinde yer alan Orta Çağ Gürcü Ortodoks Kilisesidir. Meryem'e atfen inşa edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Tigva Manastırı</span>

Tigva Meryem'in ölümü Manastırı tartışmalı Güney Osetya bölgesindeki Prone nehri vadisinin Tigva köyünde yer alan bir Gürcü Ortodoks manastır kilisesidir. Manastır binası kubbeli Yunan haçı planı tasarımına sahiptir. Gürcüce bir yazıta göre, Kral IV. Davit'in kızı Tamar tarafından 1152 yılında yaptırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Largvisi Manastırı</span>

Largvisi Manastırı tartışmalı Güney Osetya bölgesine bağlı Ahalgori Belediyesi'nin Ksani nehri vadisindeki Largvisi köyünde konumlanmış bir Orta Çağ Gürcü Ortodoks manastırıdır. Manastır, 14. yüzyılın başlarından itibaren belgelenmiştir. Kubbeli bir Yunan haçı planı tasarımına sahip olan mevcut kilisenin tarihi 1759 yılına kadar uzanmaktadır. Ksani Dükleri ve Kartli Krallığı'nın önde gelen soylu ailelerinden biri olan Kvenipneveli hanedanının ailesel manastırıydı.

<span class="mw-page-title-main">Lihni Kilisesi</span>

Lihni Meryem'in Ölümü Kilisesi, Abhazya/Gürcistan'ın Lihni köyünde bulunan bir Orta Çağ Gürcü Ortodoks Kilisesidir. 10. yüzyılda inşa edilmiştir. Kilisedeki 14. yüzyıl freskleri, çağdaş Bizans sanatıdan etkilenmiştir. Ayrıca bir düzineden fazla Gürcüce ve Yunanca yazıtla süslenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Zeda Vardzia</span> 11. yüzyıl Ortodoks kilisesi

Zeda Vardzia Güney Gürcistan'ın Samtshe-Cavaheti bölgesindeki Aspindza Belediyesi'nde yer alan bir 11. yüzyıl Theotokos Gürcü Ortodoks kilisesidir. Kilise, Orta Çağ yontma kaya kompleksi Vardzia'nın 3 km kuzeybatısında yer almaktadır. Kilise, Gürcistan'ın Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine eklenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Martkopi Manastırı</span>

Martkopi İlah Manastırı Gürcistan'ın başkenti Tiflis'in 25 km doğusundaki Martkopi köyünde yer alan bir Gürcü Ortodoks manastırıdır. Manastırın tarihi, 6. yüzyıldaki stilit çalışmalarına dayanmaktadır ve On Üç Süryani Babadan biri olan Aziz Anton ile ilişkilidir. Manastırın mevcut yapılarının çoğu 17 ila 19. yüzyıllar arasında yapılmıştır. Manastır, Gürcistan'ın Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine eklenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Eredvi Bazilikası</span>

Eredvi Yorgi Bazilikası, günümüzde tartışmalı bir bölge olan Güney Osetya'nın Şida Kartli bölgesindeki Eredvi köyünde bulunan bir 10. yüzyıl Gürcü Ortodoks kilisesidir. Binadaki yazıtta yazdığına göre, kilise mimar Tevdore Taplaisdze tarafından yaptırılmıştır. Kilisenin temeli 906 yılında atılmıştır. Kilise, yeniden yapılanmalarına rağmen orijinal mimari özelliklerini büyük ölçüde korumuş üç nefli bir bazilikadır. Kilise, Gürcistan'ın Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine yazılmıştır. Rus-Gürcü Savaşı'ndan sonra, Gürcülerin kiliseye erişimi kesilmiş ve hizmetler Güney Osetya yetkilileri tarafından kısıtlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Zemo Nikozi Başmelek Kilisesi</span>

Zemo Nikozi Başmelek Kilisesi, Doğu Gürcistan'ın Şida Kartli bölgesindeki Gori Belediyesinde konumlanmış bir 10. yüzyıl Gürcü Ortodoks kilisesidir. Gürcistan'ın Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine eklenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Zemo Nikozi İlah Kilisesi</span>

Zemo Nikozi İlah Kilisesi, ayrıca bilinen adıyla Ghvtaeba (ღვთაება), Doğu Gürcistan'ın Şida Kartli bölgesindeki Gori Belediyesinde konumlanmış bir Orta Çağ Gürcü Ortodoks katedralidir. Ayrıca çan kulesi, piskoposluk sarayı ve savunma duvarını da içeren bir kompleksin parçasıdır. Kompleks, Gürcistan'ın Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine eklenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Gudarehi Manastırı</span>

Gudarehi Manastırı Güney Gürcistan'daki bir 13. yüzyıl Gürcü Ortodoks manastırıdır. Kvemo Kartli bölgesine bağlı Tetritskaro belediyesindeki Gudarehi köyünün batısında konumlanmıştır. Manastır kompleksi, ana salon kilisesi, bağımsız çan kulesi, saray, hücreler, şapeller, ahırlar ve şarap mahzeni gibi çeşitli yapıların kalıntılarından oluşmaktadır. Kilise, Orta Çağ taş oymaları ve yazıtlarla süslenmiştir. Kompleks, Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine eklenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Hobi Manastırı</span>

Hobi Manastırı veya resmi adıyla Nocihevi Meryem'in Ölümü Manastırı, Batı Gürcistan'daki Hobi şehrinin yakınlarında konumlanmış bir Gürcü Ortodoks manastırıdır. Kilise binasının tarihi 13. yüzyıla dayanmaktadır. Dış kısmı taş oymalarla, iç kısmı ise fresklerle süslenmiştir. Manastır, Megrelya Prensliği'nden Dadiani hanedanına manastır olarak hizmet vermiştir. Manastır, birkaç rölik ve ikonaya ev sahipliği yapmaktadır. Manastır, Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine eklenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Bieti Kilisesi</span>

Bieti Meryem Ana Kilisesi, Güney Gürcistan'ın Samtshe-Cavaheti bölgesindeki Ahaltsihe Belediyesinde, Gurkeli ve Tsinubani köyleri yakınında yer alan harabe bir Gürcü Ortodoks kilisesidir. 14. yüzyılın ikinci yarısına tarihlenen Bieti kilisesi, kubbeli Yunan haçı planı tasarımıyla inşa edilmiştir. Kubbenin 1930'da yıkılmasından sonra, sadece sığınağın kubbesi ve pastoforium ayakta kalmıştır. Bazı ön temizlik ve koruma çalışmalarından sonra, kilise 2019 yılında yeniden yapılanmaya başlamıştır. Kilise, Gürcistan'ın Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine eklenmiştir. Günümüzde tartışmalı Güney Osetya bölgesinde bulunan "Bieti" adında başka bir Orta Çağ Gürcü kilisesi daha vardır.

Bieti Manastırı Güney Osetya/Gürcistan'ın tarihi Şida Kartli bölgesinde konumlanmış, yarı harabe bir Orta Çağ Gürcü Ortodoks manastırıdır. Salon kilisesi planında inşa edilmiş olan kilise, kısmen kayaya oyulmuştur. Kilise, Gürcistan'ın Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine eklenmiştir. Gürcistan'ın güneyindeki Samtshe-Cavaheti bölgesinde bulunan, Bieti adında başka bir Orta Çağ Gürcü kilisesi daha vardır.

Pirğebuli Manastırı Gürcistan'ın Kvemo Kartli bölgesindeki Hrami nehri vadisinde bulunan bir Orta Çağ Gürcü Ortodoks manastırıdır. 12. yüzyılın sonlarına veya 13. yüzyılın başlarına tarihlenen manastır, farklı koruma durumlarındaki çeşitli yapılardan oluşmaktadır. Ana kilise, dışı zengin taş oymalarla süslenmiş büyük bir salon kilisesidir. Manastır, Gürcistan'ın Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine eklenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Urbnisi Katedrali</span>

Urbnisi İlk Şehit Aziz Stephen Katedrali, yaygın olarak bilinen adıyla Urbnisi Sioni Kilisesi, Doğu Gürcistan'ın Şida Kartli bölgesindeki Urbnisi köyünde konumlanmış bir Gürcü Ortodoks katedralidir. İlk kez 6. yüzyılda inşa edilmiş olan kilise, 10 ve 17. yüzyıllarda yeniden inşa edilmiştir. Yapı, görece büyük bir üç nefli bazilikadır. Kilise duvarları, Gürcü alfabesinin kullanıldığı en eski örneklerin de bulunduğu birçok yazıt içermektedir. Katedral, Gürcistan'ın Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine eklenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Hirsa Manastırı</span>

Hirsa Aziz Stephen Manastırı Doğu Gürcistan'ın Kaheti bölgesindeki bir Gürcü Ortodoks manastırıdır. Manastırın temelinin, 6. yüzyılda yaşamış On Üç Süryani Babadan biri olan keşiş Stephen'a dayandığı düşünülmektedir. Kubbeli bir kilise olan mevcut yapı, 886 ve 1822 arasındaki bir dizi yeniden yapılanmanın sonucudur. Gürcistan'ın Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine eklenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Şoreti Manastırı</span> Gürcistanda bulunan bir manastır

Şoreti Manastırı Güney Gürcistan'ın Samtshe-Cavaheti bölgesindeki Aspindza belediyesinde konumlanmış, taş vadide yer alan bir Orta Çağ Hristiyan manastırıdır. Birkaç yapıdan oluşan manastırdaki ana kilise, Aziz Yorgi'ye adanmıştır. Ana kilise, 6–7. ve 15. yüzyıllar arasında birkaç inşaat evresinde inşa edilmiştir. Kalıntılar içinde duran kilise, 2018 yılında tamamen yeniden inşa edilmiştir. Kilise, mozaik süslemeleri ve Orta Çağ yazıtları için dikkat çekicidir. Manastır, Gürcistan'ın Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine eklenmiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.