Timurlu fetihleri
| Timurlu fetihleri | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Timurlu İmparatorluğu'nun en geniş sınırları (vassallar hariç) | |||||||
| |||||||
Timurlu fetihleri veya Timurlu savaşları, 14. yüzyılın yedinci on yılında Timur'un Çağatay Hanlığı üzerindeki kontrolü ile başlamış ve 15. yüzyılın başında Timur'un ölümüyle sona ermiştir. Timur, savaşlarının büyük ölçekliliği ve bu savaşlarda genel olarak yenilmemesi nedeniyle, tüm zamanların en başarılı askeri komutanlarından biri olarak kabul edilmiştir. Bu savaşlar, Timur'un Orta Asya, İran, Kafkaslar ve Levant ile Güney Asya ve Doğu Avrupa'nın belirli bölgeleri üzerindeki üstünlük kurması ve Timur İmparatorluğu'nun kuruluşu ile sonuçlanmıştır.[1] Tarihçiler, seferlerin o sıradaki dünya nüfusunun yaklaşık %5'ini oluşturan 17 milyon insanın ölümüne neden olduğunu tahmin etmektedir.[2][3]
Timur, Çağatay Hanlığı'nın naibi Emir Hüseyin'i Belh Savaşı'nda mağlup ettikten sonra Maveraünnehir üzerinde güç kazandı. Ancak Cengiz yasaları, Cengiz Han'ın neslinden olmayanların Kağan olmasını engellediğinden dolayı, Timur "Kağan" statüsünü alamadı.[4] Bundan dolayı, Ögeday'ın soyundan gelen Suyurgatmış'ı kukla han olarak atadı. Ardından her yöne büyük askeri seferler başlattı ve neredeyse tüm Orta doğu ve Orta Asya'da egemenlik kurdu. Timur hiçbir zaman İmparator veya Halife gibi unvanları kullanmamıştır.
Orta Asya
Timur, bir Kara'unas prensi ve Batı Çağatay Hanlığı'nın fiili hükümdarı Emir Hüseyin'e yardım ederek Barlas kabilesi'nin başı oldu.[5] Tuğluk Timur'un oğlu İlyas Hoca'yı Maveraünnehr'e vali olarak atamasıyla Timur'un Moğol vasallık dönemi sona erdi. Hem Timur hem de Emir Hüseyin İlyas Hoca'ya isyan ettiler ama Taşkent'te Hoca'nın ordusuna yenildiler.[6] İlyas Hoca, Semerkant'a doğru ilerledi ancak burada Timurlular tarafından yenildi ve Doğu Çağatay Hanlığı'na geri çekilmek zorunda kaldı. Böylece Timur, Semerkant'ın hükümdarı oldu.[6]
Güney Asya
1370 yılında Timur, Belh'te bulunan Emir Hüseyin'e saldırı düzenledi. Tirmiz'de Ceyhun nehrini geçtikten sonra Timurlular şehre kuşatma başlattı.[4] Emir Hüseyin'in ordusu, Timurlu ordusuna saldırmak için şehirden çıktı. Aynı durum savaşın ikinci gününde de oldu, ancak bu sefer Timurlu ordusu şehre girmeyi başardı. Emir Hüseyin, Timurlu ordusununun şehri yağmalamasına göz yumarak kalenin içine saklandı.[1]
Timur, şehri ele geçirdikten sonra Emir Hüseyin'in kuklası olan Batı Çağatay lideri Habul Şah'ı idam etti ve Suyurgatmış'ı kendi kuklası olarak başa geçirdi. Bu olay Timur'u Maveraünnehir'de ve Batı Çağatay Hanlığı'nda ana güç haline getirdi. Timur bu olaydan sonra Orta Asya'ya üstünlük kurmuştur.
Timur, Belh kuşatmasından sonra 250 kişilik altın alayını Gur şehrini almak için gönderdi, ancak birkaç gün sonra alayın Abdal Gulzai'nin Gurlu ordusu tarafından yok edildiğini öğrendi. Daha sonra ordusunu intikam için hazırlayıp İran'dan Gur'a gönderdi. Ayrıca oğluna da buyruğu altındaki altındaki 20 bin kişilik ordusunu takviye olarak Gur'a göndermesini emretti. Ordusu Gur'a ulaştı ve Guristan'a saldırdı. Timur çok güçlü bir direniş ile karşılaştı, birçok askerini kaybetti ve kendisi de yaralandı. Bunun üzerine geri çekildi, ancak yeni bir strateji ile Gurlu ordusuna karşı toplar kullanarak Abdal Gülzai'yi yenmek için geri geldi, sonuç olarak Gur'u almayı başardı. Daha sonra Abdal Gulzai Timurlu ordusuna katıldı ve Hindistan'ın fetihlerinde Timur'a yardım etti.
1398'de Timur, Hint alt kıtasına doğru seferine başladı. O zamanlar bölgenin baskın gücü Delhi Sultanlığı'nın Tuğluk hanedanıydı, ancak bölgesel yönetimlerin oluşumu ve hanedan içerisindeki veraset sorunu ile zaten zayıflamıştı. Timur sefer yolculuğuna Semerkant'tan başladı. 30 Eylül 1398'de İndus Nehri'ni geçerek Kuzey Hindistan alt kıtasını (günümüzdeki Pakistan ve Kuzey Hindistan) işgal etti.
Timur kuvvetleri önce Tulumba'yı,[7] ardından Ekim 1398'de Multan'ı yağmaladı.[8] Timur'un Delhi'yi işgalinden önce torunu Pir Muhammed seferine başlamıştı ve Uch'u ele geçirmişti. Pir Muhammed daha sonra Timur'un ordusuna katıldı. Bhatner kalesinin valisi yenildi ve Timur şehri ve kaleyi yok etti.[9] Timurlular Meerut Valisi tarafından direnişle karşılaştı, ancak yine de Delhi'ye yaklaşabildi ve 1398'de Delhi'ye ulaştı. Böylelikle, daha Delhi'ye gelmeden Delhi Sultanlığı'nın halihazırda bulunan tüm önemli idari merkezlerini çoktan yenmiş oldu.[9]
Sultan Nasıruddin Tuğluk ve müttefiki olan Mallu İkbal'e[10] karşı Timurlular arasındaki Delhi Muharebesi, 17 Aralık 1398'de gerçekleşti. Hint kuvvetleri, dişlerinde zincir ve zehir bulunan savaş fillerine sahipti. bu durumla ilk kez karşılaşan Timurlu kuvvetleri, kendilerini savaşta çok zor bir durum içerisinde buldu. Ancak Timur, bir süre sonra fillerin kolayca paniğe kapıldığını fark etti. Nasır-ud-Din Tuğluk'un güçlerinde müteakip bozuntular oluşturarak kolay bir zafer elde etti. Delhi Sultanı, kuvvetlerinin kalıntıları ile savaştan kaçtı. Delhi yağmalandı ve harabe oldu. Savaştan sonra Timur, Multan Valisi Khizr Han'ı Timurlu yönetimi altındaki Delhi Sultanlığı'nın yeni Sultanı olarak atadı.
Timur'un en ihtişamlı zaferlerinden biri olan Delhi'nin fethinin ulaşım koşullarının zorluğuna rağmen kazanılması ve o dönemdeki dünyanın en zengin şehrini alt etme başarısına sahip olması nedeniyle Timur; Büyük Darius, Büyük İskender ve Cengiz Han'ı tartışmasız bir şekilde geride bıraktı. Delhi bu savaş sebebiyle çok büyük bir yıkıma uğradı ve düzelmesi bir asır aldı.[4]
Batı Asya
Timur'un Batı Asya seferleri, Osmanlı, İran ve Memlük coğrafyasını büyük oranda etkilemiştir.
Kafkasya
Kafkasya'da bulunup Hristiyan bir krallık olan Gürcistan, Timurlu orduları tarafından 1386-1403 yılları arasında birçok işgale uğradı. Timurlu-Gürcü çatışmaları, İslam dünyasında geniş bir söz sahibi olan Altın Orda hükümdarı Toktamış Han'ın Timur ile olan çatışması ile bağlantılıydı. Timur, yaptığı işgali gayrimüslimlere karşı yapılan bir cihat olarak ilan etmiştir.
Timur, düzenlediği sekiz seferin ilkinde Gürcistan'ın başkenti Tiflis'i yağmaladı ve 1386'da Toktamış'ın müttefiki olan Kral V. Bagrat'ı ele geçirdi. Gürcülerin bölgesel direnişleri Timurlu ordusunun tekrar bir saldırı düzenlemesi ile sonuçlandı. Bagrat'ın oğlu ve halefi VII. Giorgi Timurlulara karşı şiddetli bir direniş gösterdi ve saltanatının çoğunu (1395-1405) Timurlu akınlarıyla savaşarak geçirdi. Timur, inatçı Gürcü hükümdarına boyun eğdirmek için bu seferlerin çoğuna öncülük etti. Gürcistan üzerinde sıkı bir kontrol sağlayamasa da, ülkeye asla toparlanamayacağı bir etki bıraktı. VII. Giorgi; yaşadığı yıkım, baskılar ve zorluklar yüzünden Timur'un barış şartlarını kabul etmek ve haraç ödemek zorunda kaldı. Böylelikle Gürcistan krallığı Timurluların altına girdi.
Doğu Avrupa
Türk-Moğol hanlığı olan Altın Orda, esas olarak Moğol İmparatorluğu'nun Doğu Avrupa'da hüküm süren bir parçasıydı.[11][12] Cengiz Han'ın en büyük oğlu ve Altın Orda imparatoru Cuci'nin ölümünden sonra Altın Orda, Cuci soyundan gelenler arasında Beyaz ve Mavi Kanatlar başta olmak üzere birçok kanada ayrıldı.[13][14] 1370'lerin sonlarında ve 1380'lerin başında Timur, önce Toktamış'ın Beyaz Cephe'de bulunan amcası amcası Urus Han'a karşı üstünlük kazanmasına ve ardından Altın Orda'nın tekrar birleşmesine yardım etti.[15] 1382'de Timur, Toktamış'ın Moskova Knezliği'ne saldırması ve Moskova'dan haraç alması olaylarında da onu destekledi.[15]
Kurulduktan sonra, Toktamış 1385'te Azerbaycan'ı ve Kuzeybatı İran'ı işgal ederken, Timur İran'ı fethetmekle meşguldü.[16] Toktamış, Tebriz'i yağmaladı ve yüklü miktarda ganimet almayı başardı. Timur'un kaçınılmaz tepkisi, aralarında büyük çaplı bir savaş olan Kunduzca Muharebesi'nin patlak vermesi ile sonuçlandı. Timur, 1391'de Volga Nehri üzerinde aralarındaki ilk savaşı kazandı ve Toktamış'ın ordusunun geri kalanıyla birlikte kaçmasına izin verdi.[17] Yenilgiye rağmen, Toktamış konumunu geri aldı ve 1395 baharında Timurluların Şirvan'daki topraklarına baskın düzenledi.[17]
Bu sırada Timur sadece kendi topraklarını değil, Kafkas bölgesini de geçerek karşı saldırıya geçti.[17] 1395 yılında Timur, Terek Muharebesi'nde Toktamış'ı yendi ve aralarındaki mücadeleyi sonuçlandırdı. Aynı yıl Timur, Altın Orda'nın başkenti olan Saray'ı[18] ve Ukok, Magar, Azak, Astrahan gibi diğer önemli şehirleri yağmaladı.[15][19] Terek Muharebesi'nden sonra Toktamış tahttan indirildi ve Ukrayna bozkırlarına kaçtı, burada Litvanya Büyük Dükü Vytautas'tan yardım istedi ancak yardım isteği yanıtsız kaldı.[20]
Timur, Toktamış'ın yerine Edikun'u tahta geçirdi ve Altın Orda Timur'un bir Haraçgüzar devleti oldu ve Timur imparatorluğunun sınırları güvence altına alındı.[4] Altın Orda yaşanan bu olaylardan sonra asla toparlanamadı ve 15. yüzyılın ortalarında daha küçük hanlıklara bölündü. Bu hanlıklar: Kazan Hanlığı, Nogay Ordası, Kasım Hanlığı, Kırım Hanlığı ve Astrahan Hanlığı idi. Bu durum, Rus toprakları üzerindeki Türk-Moğol egemenliğinin azalmasına yol açtı, böylece 1480'de Moskova büyük dükü Türk-Moğollara haraç ödemekte hür iradesine bırakıldı.[21]
Görseller
Moğol idareleri, 1300–1405; Timur İmparatorluğu koyulaştırılmış.
Timur'un akınları, 1391–1392
Timur'un akınları, 1392–1396.
Timur, Memlük sultanı Ferec'i mağlup ediyor.
Timur, Toktamış tarafından yönetilen Altın Orda ordularını mağlup ediyor.
Kaynakça
- ^ a b Beatrice Forbes Manz (25 Mart 1999). The Rise and Rule of Tamerlane (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 9780521633840.
- ^ "The Rehabilitation Of Tamerlane". Chicago Tribune. 17 Ocak 1999. 18 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2022.
- ^ J.J. Saunders, The history of the Mongol conquests (page 174), Routledge & Kegan Paul Ltd., 1971, 0812217667
- ^ a b c d Marozzi, Justin (2004). Tamerlane: Sword of Islam, conqueror of the world. HarperCollins.
- ^ "Mirza Muhammad Haidar". Silk Road Seattle. University of Washington. 16 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2019.
On the occasion of the birth of Babar Padishah (the son of Omar Shaikh)
- ^ a b Beatrice Forbes Manz, The Rise and Rule of Tamerlane.
- ^ http://www.cultureincontext.org/cyclopedia-of-india-volume-3/Timur.html []
- ^ Hunter, Sir William Wilson (1909). "The Indian Empire: Timur's invasion 1398". The Imperial Gazetteer of India. 2. s. 366.
- ^ a b "Timur invades India - Venue, Year, Reasons, Winner, Loser". www.mapsofindia.com. 13 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2019.
- ^ Mallu, who later received the title of Iqbal Khan, an ally of Muqarrab Khan, but later on betrayed him and Nusrat Khan, and allied with Nasir-ud-din Mahmud Shah. History Of Medieval India; V. D. Mahajan p.205
- ^ Perrie, Maureen, (Ed.) (2006). The Cambridge History of Russia: Volume 1, From Early Rus' to 1689. Cambridge University Press. s. 130. ISBN 978-0-521-81227-6.
- ^ "Golden Horde". Encyclopædia Britannica. 2007. 4 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2022.
Also called Kipchak Khanate Russian designation for Juchi's Ulus, the western part of the Mongol Empire, which flourished from the mid-13th century to the end of the 14th century. The people of the Golden Horde were mainly a mixture of Turkic and Uralic peoples and Sarmatians & Scythians and, to a lesser extent, Mongols, with the latter generally constituting the aristocracy. Distinguish the Kipchak Khanate from the earlier Cuman-Kipchak confederation in the same region that had previously held sway, before its conquest by the Mongols.
- ^ Sir Henry Hoyle Howorth History of the Mongols: from the 9th to the 19th century, Volume 2, p.180–220
- ^ Вывод сформулирован в 1840 году австрийским ориенталистом Й. Хаммер-Пургшталем, написавшим (по заказу Российской Академии) первую в мире обобщающую работу по истории Золотой Орды. К этому выводу присоединились авторы первой советской монографии Греков Б. Д., Якубовский А. Ю. Золотая Орда и её падение. М.-Л., 1950.
- ^ a b c "Кондырча буендагы сугыш". Tatar Ansiklopedisi (Tatarca). Kazan: Tataristan Cumhuriyeti Bilimler Akademisi.. Tatar Ansiklopedisi Enstitüsü. 2002.
- ^ Nicholas V. Raisanovsky; Mark D. Steinberg: A History of Russia Seventh Edition, pg 94
- ^ a b c Hookham, Hilda (1962). Tamburlaine the Conqueror. Hodder and Stoughton.
- ^ "Mongolia - The Golden Horde". countrystudies.us. 6 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2019.
- ^ Martin, Janet (6 Aralık 2007). Medieval Russia, 980-1584 (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 9780521859165.
- ^ Kołodziejczyk, Dariusz (2011). The Crimean Khanate and Poland-Lithuania: International Diplomacy on the European Periphery (15th-18th Century). A Study of Peace Treaties Followed by Annotated Documents. Leiden: Brill. ISBN 9789004191907. 30 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2022.
- ^ Michael Khodarkovsky, Russia's Steppe Frontier: The Making of a Colonial Empire, 1500–1800 (Indiana University Press, 2002), 80.
