İçeriğe atla

Timurlu Sanatı

Melek, İshak'ın Kurban Edilmesini Engeller, Şiraz 1410.

Timur sanatı, Timur İmparatorluğu (1370-1507) döneminde ortaya çıkan bir sanat tarzıdır. Timur sanatı, hem Fars sanatını hem de Çin sanatını kullanmasının yanı sıra, diğer Orta Asya medeniyetlerinin sanat tarzlarından etkilendiği için de dikkat çekti.[1] Timur İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra, bu medeniyetin sanatı Batı ve Orta Asya'daki diğer kültürleri etkilemeye devam etti.[2]

Tarih

Timur İmparatorluğu Emir Timur tarafından 1370 yılında çeşitli İlhanlı halef devletlerinin fethedilmesinden sonra kurulmuştur. Timurlular bir şehri fethettikten sonra sık sık yerel zanaatkârların hayatlarını bağışladılar ve devletin başkenti Semerkant'a sürdüler. Timurlular'ın 15. yüzyılın başlarında İran'ı fethinden sonra Fars sanatına ait pek çok karakteristik özellik Türk - Moğol sanatıyla iç içe geçti. Timur'un daha sonra ülke yaşantısında İslam'i yaşayışa dönmesinin ardından Semerkant, İslam sanatının merkezlerinden biri haline geldi. 15. yüzyılın ortalarında imparatorluk, başkentini Timur sanatının odak noktası haline gelen Herat'a taşıdı. Semerkant'ta olduğu gibi, Fars zanaatkâr ve aydınlar Herat'ı kısa süre içinde sanat ve kültür merkezi haline getirdiler. Yakında Timurluların çoğu Fars kültürünü kendi kültürü olarak benimsedi.[3]

Metal işleri, seramik ve oyma

Timur İmparatorluğu döneminde de kaliteli metal parçalar üretildi. Çelik, demir, pirinç ve bronz yaygın olarak kullanılmıştır.[4] Timur dönemindeki gümüş işlemeli çeliğin yüksek kalitede olduğu belirtiliyor.[5] Timur İmparatorluğu'nun yıkılmasının ardından, birkaç İran ve Mezopotamya kültürü Timur metalini örnek aldı.

Miras

15. yüzyılın sonlarında Timur İmparatorluğu'nun gerilemesinin ardından Osmanlılar, Safevi hanedanı ve Babür İmparatorluğu Timur sanatının geleneklerini benimsedi.[1][2]

Kaynakça

  1. ^ a b "The Art of the Timurid Period (ca. 1370–1507) | Essay | Heilbrunn Timeline of Art History | The Metropolitan Museum of Art". The Met’s Heilbrunn Timeline of Art History. 3 Ocak 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2017.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: ":0" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )
  2. ^ a b "The Timurids and the Turkmen - The David Collection". www.davidmus.dk (İngilizce). 1 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2017.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: ":2" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )
  3. ^ B.F. Manz; W.M. Thackston; D.J. Roxburgh; L. Golombek; L. Komaroff; R.E. Darley-Doran (2007).
  4. ^ "METALWORK – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org (İngilizce). 17 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2017. 
  5. ^ The Caspian Sea Journal ISSN: 1578-7899 Volume 10, Issue 1, Supplement 3 (2016) 127-132 The Compilation of One Object of Timurid Metalwork (12th Century) in the National Museum of Iran with Two Objects in National Museum of Yerevan-Armenia.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Timur İmparatorluğu</span> Asyada hüküm sürmüş eski bir imparatorluk

Timur İmparatorluğu, Timurlu Devleti, Timurlular veya Turan İmparatorluğu, Fars ve İslam medeniyeti unsurları ile Türk-Moğol devlet ve askeri teşkilat unsurlarını bünyesinde barındıran Emir Timur tarafından kurulmuş bir devlettir.

<span class="mw-page-title-main">Semerkant</span> Özbekistan şehri

Semerkant, Özbekistan'ın 12 ilinden biri olan Semerkant ilinin yönetim merkezi olan şehir. Zerefşan Nehri vadisinde, başkent Taşkent'in 275 km güneybatısında yer alır. Nüfus açısından Özbekistan'ın en büyük ikinci şehri, tarihi ve sosyo-kültürel açıdan en önemli şehridir. 2500 sene öncesine dayanan tarihiyle dünyanın en eski şehirleri arasında yer alan Semerkant, İpek Yolu'nun önemli bir kavşağında yer almasından dolayı tarih boyunca siyasi, ekonomik ve kültürel açıdan önemli bir yerleşim yeri oldu.

<span class="mw-page-title-main">Mâverâünnehir</span> Tarihî bölge

Maveraünnehir, Orta Asya'da, Ceyhun ve Seyhun nehirleri arasında kalan tarihi bölge.

<span class="mw-page-title-main">Uluğ Bey</span> Türk hükümdar, gökbilimci ve matematikçi (1394–1449)

Uluğ Bey, Timur İmparatorluğu'nun 4. sultanı Türk matematikçi ve astronomi bilgini.

<span class="mw-page-title-main">Bihzâd</span>

Bihzâd ya da tam sanıyla Üstâd Kemâleddin Bihzâd, geç Timurlular ve erken Safevîler dönemlerinde yaşamış İranlı minyatür sanatçısı ve Herat ve Tebriz'deki sultanlara ait minyatür atölyelerinin başı.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı minyatürü</span> Genellikle Osmanlıda saray kültürünü yansıtan eski Osmanlı resim sanatı

Osmanlı minyatür sanatı Osmanlı saray kültürünü yansıtarak el yazmaları gibi lüks öğeleri süsleyen genelde Padişah ve diğer yüksek mertebelilere sunulmuş bir sanat şeklidir. Minyatür sanatı İslam dünyasında özellikle yer bulmuş bir saray sanatıdır. Yüksek gelişmişliğe ve kapsamlılığa, geç Orta Çağ'da İran, Irak, Orta Asya ve Anadolu'da bulunan Türk ve Pers hanedanlıkları dönemlerinde erişmiştir. Osmanlı miniyatür sanatı, hep birlikte kitap sanatı olarak anılan Hat, Nakş, Tezhip, Ebru ve Cilt gibi birbiriyle ilişkili geleneksel sanatlardan biridir.

<span class="mw-page-title-main">Ptolemaios Krallığı</span> Mısırda MÖ 305ten MÖ 30a kadar hüküm sürmüş Helenistik Dönem krallığı

Ptoleme Krallığı veya Batlamyus krallığı Mısır'daki Helenistik Dönem krallığıdır. Krallık MÖ 323'te Büyük İskender'in ölümünden sonra I. Ptolemaios Soter tarafından kurulmuş ve Ptolemaios hanedanı tarafından yönetilmiştir. Krallık VII. Kleopatra'nın ölümünden sonra MÖ 30'da Roma İmparatorluğu tarafından yıkılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Timurlu Hanedanı</span> Timurlu Hanedanı

Timurlu hanedanı, kendini Gürkani, Timur'un soyundan gelen Türk-Moğol kökenli bir Sünni Müslüman hanedanı idi. "Gürkani" kelimesi, Türkçeden Moğolcaya da geçen "damat" anlamına gelen "küḏegü (küregen)" kelimesinin Farsçalaştırılmış şekli olan "Gürkan"dan türemiştir. Gürkan lakabını kullanmasının sebebi ise Cengiz Han'ın soyundan gelen Saray Mülk Hanım ile evlendiğinden, Timurlular Moğol İmparatorluğu'nun kurucusu Cengiz Han'ın soyundan gelen akrabaları olduğundan, bu hanedan tarafından kullanılmıştır. Timurlu hanedanı üyeleri Fars kültüründen güçlü bir şekilde etkilenerek tarihte iki önemli imparatorluk kurmuşlardır:

<span class="mw-page-title-main">Klavyeli çalgılar</span>

Klavyeli çalgılar veya tuşlu çalgı, bir klavye kullanarak çalınan müzik aletleridir. En yaygın klavyeli çalgılar piyano, org ve synthesizer ve dijital piyanolar dahil olmak üzere çeşitli elektronik klavyelerdir. Diğer klavye aletleri ise bir klavye ile idiofonlarla vurulan çelestalar ve genelde çan kulelerinde veya kiliselere veya belediye binalarına yerleştirilen carillonlardır.

'Abdullah Mirza, bugünkü İran, Afganistan, Pakistan ile Hindistan, Mezopotamya ve Kafkasya'nın önemli bir bölümünü kapsayan Timur İmparatorluğu'nun kısa ömürlü hükümdarıydı.

Timurlu Rönesansı veya Türk Rönesansı, Asya ve İslam tarihinde 14. ve 15. yüzyıl ile 16. yüzyılın başlarını kapsayan tarihi bir dönemi tanımlayan ifadedir. İslam'ın Altın Çağı'nın kademeli olarak gerilemesinin ardından Orta Asya'da Timurlu hanedanı tarafından yönetilen Timur İmparatorluğu, sanat ve bilimin yeniden canlanmasına ön ayak oldu. Bu canlanma, Müslüman dünyasına yayıldı ve geç dönem Orta Çağ Asyası üzerinde derin etkiler bıraktı. Fransızca rönesans kelimesi "yeniden doğuş" anlamına gelir ve bir dönemdeki kültürel canlanmayı tanımlar. Terim "yeniden doğuş" anlamına geldiği için rönesans tabirinin bu dönem için kullanılması, bu dönemin aslında yeniden bir doğuştan çok son bir çırpınış veya bir jübile olduğunu düşünen akademisyenler arasında çekinceler yarattı.

<i>Zafernâme</i> (Şerafeddin Ali Yezdî)

Zafernâme, ana konusu Türk-Moğol fatihi Timur'un hayatı olan ve onun ölümünden yaklaşık yirmi yıl sonra Şerafeddin Ali Yezdî tarafından yazılan methiye türündeki bir kitaptır. 1424-28 yılları arasında Timur'un torunu İbrahim Sultan tarafından yazdırılmıştır ve Timur'un hayatının en bilinen kaynaklarından biri olmaya devam etmektedir. Kitap, Timur'un kraliyet yazarları ve sekreterleri tarafından tutulan notlar kullanılarak yazılmıştır, bu da kitaptaki bilgilerin özenle ve dikkatle seçilerek yazılmış olduğunu düşündürmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Hâce Abdullah Türbesi</span>

Hâce Abdullah Türbesi, yaygın olarak Gazur Gah'daki Türbe ve Abdullah Ensari Türbe Külliyesi, Sufi dervişi Hâce Abdullah Herevî'nin mezar alanıdır. Afganistan'daki, Herat'ın üç kilometre kuzeydoğusundaki Gazur Gah köyünde yer almaktadır. Ağa Han Kültür Vakfı'nın Tarihi Şehirler Programı, külliyenin 2005 yılından sonra restorasyon sürecini yürürlüğe koymuştur.

<span class="mw-page-title-main">Gevher Şad Türbesi</span>

Baysungur Türbesi olarak bilinen Gevher Şad Türbesi, Afganistan'ın Herat ilinde bulunan İslami bir mezar yapısıdır. 15. yüzyılda inşa edilen yapı, Timurlu hanedanının üyeleri için mezar alanı olarak hizmet vermiştir ve Musalla Külliyesi'nin bir parçasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Tosa Mitsunobu</span> Japon ressam (1434 – 1525)

Tosa Mitsunobu, Japon resim sanatı Tosa okulunun kurucusu olan Muromachi döneminde yaşamış bir Japon ressam. Geleneksel olarak imparatorluk sarayına ressam olarak hizmet eden bir ailede dünyaya geldi, 1493'ten 1496'ya kadar saray resim bürosunun başkanıydı. 1518'de Aşikaga şogunluğunun baş sanatçısı olarak atandı.

Irak'ta sanat, Irak'tan çıkan görsel sanatlardır ve tarih boyunca birçok toplumsal ve siyasi olaydan etkilenmiştir. Bağdat, Abbasi Halifeliği döneminde sanatta Arap dünyasının merkeziydi fakat 1258'deki Moğol istilası'nda sanat eserlerinin tahrip edilmesi nedeniyle bu özelliğini kaybetti. Bağdat, kültürel olarak daha sonra Pir Budak'ın saltanatı ve Osmanlı'nın hakim olduğu dönemlerde gelişti. 20. yüzyılda, geleneksel ve modern teknikleri birleştiren birçok sanatçı yetişti. Bu sanatçıların bazıları Orta Doğu dışında da uluslararası tanınırlık kazandı.

<span class="mw-page-title-main">Timurlu fetihleri</span> Timurluların savaşları ve seferleri

Timurlu fetihleri veya Timurlu savaşları, 14. yüzyılın yedinci on yılında Timur'un Çağatay Hanlığı üzerindeki kontrolü ile başlamış ve 15. yüzyılın başında Timur'un ölümüyle sona ermiştir. Timur, savaşlarının büyük ölçekliliği ve bu savaşlarda genel olarak yenilmemesi nedeniyle, tüm zamanların en başarılı askeri komutanlarından biri olarak kabul edilmiştir. Bu savaşlar, Timur'un Orta Asya, İran, Kafkaslar ve Levant ile Güney Asya ve Doğu Avrupa'nın belirli bölgeleri üzerindeki üstünlük kurması ve Timur İmparatorluğu'nun kuruluşu ile sonuçlanmıştır. Tarihçiler, seferlerin o sıradaki dünya nüfusunun yaklaşık %5'ini oluşturan 17 milyon insanın ölümüne neden olduğunu tahmin etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">İbrahim Sultan (Timurlu)</span>

İbrahim Sultan, babası Şahruh'un yönetiminde 1415-1435 yılları arasında modern Fars çevresindeki bir bölgeyi yöneten Timurlu prensidir. Fatih Timur'un torunuydu ve babasından yaklaşık on iki yıl önce 3 Nisan 1435'te öldü. İbrahim Sultan, aralarında Şerafeddin Ali Yezdi'nin Timur biyografisi, 1435/36'da tamamlanan Şehnâme, 1420'ler ile 1430'ların başları arasında hazırlanan Şâhnâme ve 1420'de tamamlanan ve kardeşi Prens Baysungur'a ithaf edilen Antoloji'nin de bulunduğu en az dört resimli el yazması ısmarlamıştır.

Ebu'l Kasım Babür Mirza, Horasan'da Timurlu hükümdarıdır (1449-1457). Şahruh'un oğlu Gıyasettin Baysungur'un oğlu ve dolayısıyla Emir Timur'un büyük torunuydu.

Pir Muhammed Mirza bir Timurlu hanedanı üyesiydi ve büyükbabası Emir Timur'un ölümünden sonra kısa süreliğine Timur İmparatorluğu'nu yönetti. Tahtın asıl varisi olan ancak babasından önce ölen Cihangir Mirza'nın oğluydu. Veraset sırası Ömer Şeyh Mirza'nın idi ama o da ölmüştü. Pir Muhammed'in kardeşi Muhammed Sultan, Timur'un vârisi olarak atandı, ancak o da savaşırken aldığı yaralardan dolayı öldü. GeriyeTimur'un devleti yönetemeyecek kadar uysal olduğunu düşündüğü Şahruh ve kafa travması sonrası zihinsel sıkıntılar yaşayan Miran Şah kalmıştı. Timur, oğullarından hiçbirinin hükümdar olamayacağını düşündü ve halefi olarak Pir Muhammed'i seçti.