İçeriğe atla

Timbuktu

Timbuktu

تمبكتو Tombouctou
Mali'de bir şehir
Sankore Camii
Sankore Camii
15. yüzyılda Tibuktu'dan geçen ticaret yolları
15. yüzyılda Tibuktu'dan geçen ticaret yolları
Mali üzerinde Timbuktu تمبكتو Tombouctou
Timbuktu تمبكتو Tombouctou
Timbuktu

تمبكتو Tombouctou
Koordinatlar: 21°08′45″N 4°01′15″W / 21.145833°K 4.020833°B / 21.145833; -4.020833
ÜlkeMali
İlk yerleşimMÖ 5. yy
Rakım261 m
Nüfus
 (2009)
54.453
Telefon Kodu+223
Resmî siteler
TürKültürel
Kriterii, iv, v
Belirleme1988
Referans no.119
Ülke Mali
BölgeAfrika

Timbuktu (Arapça: تمبكتو, İngilizce: Timbuctoo, Fransızca: Tombouctou, Koyra Chiini dili: Tumbutu) Batı Afrika ülkesi Mali'nin şehri. Mali'nin 8 idari bölgesinden biri olan Timbuktu Bölgesi'nin de başkentidir. Timbuktu, dünyanın yeni yedi harikasına aday gösterilmiştir.

Timbuktu, Nijer Nehri'nin ana kanalının 15 km kuzeyinde Büyük Sahra'nın güney kenarında yer almaktadır. Şehir kum tepeleri ile çevrilidir.

Tarih

Timbuktu'da antik kalıntılar, ilk yerleşimin MÖ 5. yüzyılda başladığını göstermektedir.[1] 11. yüzyıla kadar dönemsel bir yerleşim yeri olarak kullanılan Timbuktu, 12. yüzyılda kalıcı bir şehir haline geldi. Büyük Sahra'nın ticaret yollarının Timbuktu üzerinden geçişiyle tuz, altın, fildişi ticareti bölgede gelişti. Şehir, 14. yüzyılın başlarında Mali İmparatorluğu'nun bir parçasıydı. 15. yüzyılda ilk yarısında Tuaregler bir süre için şehrin kontrolünü ele geçirdi. Ardından Songhay İmparatorluğu şehri topraklarına kattı. 16. yüzyılda Fas'lı Saadi Hanedanlığı Timbuktu'yu alarak başkent yaptı. 17. yüzyılda Fas'tan bağımsız bir yönetim kuruldu. Daha sonra Fransızlar'ın hakimiyetiyle 18. yüzyıla kadar önemli bir akademik eğitim ve kültür merkezi olan Timbuktu'nun altın çağı sona erdi. 1960'ta şu anki Mali Cumhuriyeti'nin bir şehri olana kadar geçen süreçte Fransız egemenliğinde kaldı.[2]

Dil

Mali'nin resmi dili Fransızca olmasına rağmen, bugün Timbuktu'da yaşayanların çoğunluğu Songhay dili Koyra Chiini konuşmaktadır. 11. yüzyılda İslam'ın yayılmasıyla bölgeye gelen Arapça akademisyenlerin ve dinin dili olmuştur. Bambara dili, Mali'deki en büyük etnik grup olan Bambara halkı tarafından konuşulsa da, esas olarak ülkenin güneyiyle sınırlıdır.[3]

Eğitim

Timbuktu, özellikle Mali İmparatorluğu ve Askia Muhammed'in egemenliği altında, 13. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar bir dünya merkeziydi. Timbuktu'nun 13. ve 14. yüzyıllardaki gelişmesi, Batı Afrika'dan birçok bilim insanını ve öğrenciyi buraya çekti. 15. ve 16. yüzyıllarda şehir, Kur'an, İslami ilimler, matematik, astronomi, hukuk, farmakoloji, felsefe ve sanat konusunda altın çağına ulaştı. Timbuktu halkı için okuryazarlık ve kitaplar zenginlik, güç ve bereket sembolleriydi.[4] Güçlü bir medrese geleneği olan Timbuktu'da Djinguereber Camii, Sankore Camii ve Sidi Yahya Camii 15. yüzyıldan kalmadır. İslami eğitim Fransızların işgaliyle uzun yıllar baskı altına alınmış olsa da, İslami ilimler eğitimiyle öne çıkan Timbuktu Üniversitesi halen faaliyetine devam etmektedir.[5][6]

Yazmalar ve Kütüphaneleri

Timbuktu'da asırlar boyunca yüzbinlerce el yazması eser toplanmıştır. Günümüzde 700.000 kadar el yazması kütüphanelerde muhafaza edilmektedir. Şehirde 60 tane özel ve halk kütüphanesi bulunmaktadır.[7]

Başlıca kütüphaneler: Ahmed Baba Enstitüsü, Mamma Haidara Kütüphanesi, Fondo Kati, Al-Wangari Kütüphanesi, Mohamed Tahar Kütüphanesi, Maigala Kütüphanesi, Boularaf Koleksiyonu, Al Kounti Koleksiyonları.

Tarım

Şehirde yağmurla beslenen ekinler için yeterli yağış yoktur. Tarım arazileri Nijer Nehri'nden sulanmaktadır. Ana tarımsal ürün pirinçtir ve nehir kıyısında yılın belli zamanlarında oluşan sel havzalarında yetiştirilmektedir. Alınan mahsulun neredeyse tamamı çiftçi ailelerin kendileri tarafından tüketilmektedir.[8]

UNESCO Dünya Mirası

Aralık 1988'de UNESCO Dünya Mirası Komitesi (WHC) Timbuktu'nun tarihi merkezinin bazı bölümlerini Dünya Mirası listesine aldı.[9]

Listeye giriş kriterleri şöyle belirlendi:

  • Kriter II: Timbuktu'nun kutsal yerleri Afrika'daki erken İslamlaşma için hayati öneme sahipti.
  • Kriter IV: Timbuktu'nun camileri Songhay İmparatorluğu döneminde kültürel ve akademik bir altın çağ gösterir.
  • Kriter V: Halen çoğunlukla orijinal olan camilerin inşası geleneksel yapı tekniklerinin kullanımını göstermektedir.[10]

Kum ve çamurdan geleneksel bir mimariyle inşa edilen tarihi yapılar süren kuraklık ve çöl fırtınaları sebebiyle günümüzde yıkılma riski taşımaktadır. Ayrıca bölgede bir dönem yaşanan iç savaş sonucu, UNESCO 2012'de Timbuktu'yu Tehlike Altındaki Dünya Mirası olarak duyurmuştur.[11]

Yeni Yedi Harika adaylığı

Dünyanın Yeni Yedi Harikası, İsviçre'de bir organizasyon tarafından Dünyanın Yedi Harikası'na alternatif olarak başlatılmış ve dünya genelinde insanların oylamaları sonucu 2007 yılında belirlenmiştir. Timbuktu şehri, harikalara aday gösterilmiş ve son 28 finalistinden birisi olmuştur.[12]

Galeri

  • Astronomi ve matematik yazmaları
    Astronomi ve matematik yazmaları
  • 1858'de Timbuktu
    1858'de Timbuktu
  • Çölde ticaret kervanı
    Çölde ticaret kervanı
  • El yazmaları
    El yazmaları
  • Djinguereber Camisi
    Djinguereber Camisi
  • Ben Essayouti Kütüphanesi, Timbuktu
    Ben Essayouti Kütüphanesi, Timbuktu
  • 1830'da Timbuktu tasviri
    1830'da Timbuktu tasviri
  • Bir Touareg evi
    Bir Touareg evi
  • Çarşıda seyyar satıcı
    Çarşıda seyyar satıcı

Kardeş şehirler

Timbuktu'nun kardeş şehirleri:

Kaynakça

  1. ^ "Pre-historic Tibuktu - Academia". 16 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2020. 
  2. ^ "Timbuktu — World Heritage (Unesco.org)". 13 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2007. 
  3. ^ A Grammar of Koyra Chiini: The Songhay of Timbuktu - Google Books
  4. ^ "Timbuktu'da neden bu kadar çok yazma eser var - Dünya Bizim". 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2020. 
  5. ^ "The Timbuktu Astronomy Project - Springer". 25 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2020. 
  6. ^ "Bir zamanlar Timbuktu'da - Mecra". 1 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2020. 
  7. ^ "Divine Learning:The Traditional Islamic Scholarship of Timbuktu, Mali - Project Muesum". 11 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2020. 
  8. ^ Farming Systems in the Niger Inland Delta, Mali - JSTOR
  9. ^ "WHC - UNESCO". 4 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2020. 
  10. ^ "Timbuktu — World Heritage - UNESCO". 13 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2007. 
  11. ^ "The end times for Timbuktu - The NY Times". 6 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2020. 
  12. ^ Dünyanın Yeni 7 Harikası - Milliyet

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Mali</span> Batı Afrikada bulunan denize kıyısı olmayan bir ülke

Mali, resmi adıyla Mali Cumhuriyeti, Batı Afrika'da denize kıyısı olmayan bir ülkedir. 1.240.000 km²'lik yüz ölçümüyle Afrika'nın sekizinci büyük ülkesidir. Nüfusu 19,1 milyondur ve bu nüfusun %65'ini 25 yaş altındakiler oluşturmaktadır. Başkenti Bamako'dur. Mali sekiz bölgeye ayrılmıştır, kuzey sınırları Sahra'nın derinliklerine kadar uzanır. Ülkenin güney bölümü Nijer ve Sénégal nehirlerinin geçtiği Sudan Savanı'ndadır ve nüfusun çoğunluğu bu bölümde yaşar. Mali ekonomisi tarım ve madencilik temellidir. Altın ülkenin önde gelen doğal kaynaklarındandır ve Mali Afrika'nın en büyük üçüncü altın üreticisidir. Tuz da ihraç ürünlerindendir.

<span class="mw-page-title-main">Nijer</span> Batı Afrikada bulunan bir ülke

Nijer, resmî adıyla Nijer Cumhuriyeti, Afrika kıtasının batısında denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Ülke adını büyük bir Afrika nehri olan Nijer Nehri'nden almıştır. Kuzeybatıda Cezayir, kuzeydoğuda Libya, doğuda Çad, güneyde Nijerya güneybatıda Benin ve Burkina Faso, batıda ise Mali ile komşudur. Nijer yaklaşık 1,27 milyon km²'lik alanıyla Batı Afrika'nın en büyük ülkesidir. Bu alanın %80'i Sahra'dadır. Çoğunluğunu Müslümanların oluşturduğu yaklaşık 22 milyon nüfus ülkenin güney ve batısındaki kırsal bölgelere yoğunlaşmıştır. Başkent ve en büyük şehir Niamey de ülkenin güneybatı köşesindedir.

<span class="mw-page-title-main">Odessa</span> Ukraynanın güneybatısında yer alan Odesa Oblastının yönetim merkezi olan şehir

Odessa, Ukrayna'da Karadeniz kıyısında, Dniestr ve Dinyeper sığlıkları arasında bulunan kent. 1.015.826 nüf. (2021). "Karadeniz'in İncisi" olarak anılan şehir, 19. yüzyılda Rus İmparatorluğu'nda Moskova, Sankt Peterburg ve Varşova'den sonraki en büyük şehriydi. Ukrayna'nın güneybatısında bulunan ve Odessa Oblastı'nın yönetim merkezi ve önemli bir turizm, liman ve ulaşım merkezi olan şehir, ülkenin 3. en kalabalık şehridir. Zaman zaman "Karadeniz'in incisi", şehirde doğan Yahudi komedyenler yüzünden "Mizah başkenti" veya "Güney Palmira" olarak da adlandırılır. Kültür ve bilim merkezi Odessa, aynı zamanda Slav'dan çok Akdeniz tarzındaki mimarisiyle ülkenin en büyük sayfiye merkezlerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Banjul</span> Gambiyanın başkenti

Banjul, Afrika kıtasında bulunan Gambiya'nın başkentidir. Atlas Okyanusu kıyısında Gambiya Nehri'nin deniz ile birleştiği noktada ada üzerine kurulu olan şehir, 2012 tahmini nüfus verilerine göre merkez nüfusu ile ülkenin en büyük altıncı şehri konumundadır.

<span class="mw-page-title-main">Samarra</span> Irak; Bağdatta bir şehir

Samarra, Irak'ta Bağdat'ta bir şehir. Bağdat'ın 125 kilometre kuzeyinde, Selahaddin Eyaleti'nde Dicle Nehri'nin doğu kıyısında yer alır. Modern Samarra şehri 836 yılında Abbasi halifesi el-Mu'tasım tarafından yeni bir idari başkent ve askeri üs olarak kurulmuştur. Irak İç Savaşı sırasında Samarra direnişin "Sünni Üçgeni" içindeydi.

<span class="mw-page-title-main">Kayrevan</span> Tunus şehri

Kayravan ya da Kayrevan (veya Kirwan, Al Qayrawan), Tunus'un Kayravan vilayetinin 150.000 nüfuslu merkezi ve şehridir.

<span class="mw-page-title-main">Marakeş</span>

Marakeş, Fas'ın orta kısmında bulunan şehir.

<span class="mw-page-title-main">Le Havre</span> Fransada komün

Le Havre, Fransa'nın kuzeybatısında, Sen Nehri halicinde sağ yakada kurulu kent. Bölgenin en kalabalık merkezi. İdari olarak Seine-Maritime ilinde, Haute-Normandie bölgesinde yer alan bir komündür.

<span class="mw-page-title-main">Mansa Musa</span> Mali İmparatorluğu imparatoru

Mansa Musa, I. Musa ya da tam adıyla Mansa Kankan Musa, 14'üncü yüzyılda onuncu mansa veya Mali İmparatorluğu'nun yükseliş dönemindeki imparatoruydu. Ülkeyi mansa olarak 1312 yılından 1337 yılına kadar yönetti. Musa, en çok 1324 yılındaki hac yolculuğunda yanında taşıdığı ve sadaka olarak dağıttığı devasa miktarda altınla ve İslam dininin ve bilimin velinimeti görevini üstlenmesiyle bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Songhay İmparatorluğu</span>

7. yüzyılın ortalarından 1593'e dek bugünkü Mali, Burkina Faso ve Nijer devletlerinin topraklarında hüküm sürmüş devlet. Daha önceleri Gao Krallığı olarak bilinen devlet 1493'ten sonraki krallar Songhai hanedanından geldiği için Songhai İmparatorluğu olarak adlandırılmaya başlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Harar</span>

Harar, Etiyopya'nın doğusunda kent.

<span class="mw-page-title-main">Askia'nın Türbesi</span>

Askia Türbesi, Mali'nin Gao bölgesinde yer almaktadır. Mezar yerinin bu bölgede olduğuna inanılan Askia Mohammed, Songhay İmparatorluğu'nun en üretken imparatorlarından biridir.

Ture Muhammed veya Büyük Ture Muhammed Afrikalı Siyahi Müslüman hükümdar. Songhay İmparatorluğunu 15. yüzyılda yönetmiş ve imparatorluğun altın çağını yaşatmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Cenne</span>

Cenne, orta Mali'de, İç Nijer Delta bölgesinde bir kasaba ve kentsel komün. Kasaba, Mopti Bölgesinin sekiz alt bölgesinden biri olan Cenne Cercle'ın yönetimsel merkezi. Komün çevredeki on köyü kapsar ve nüfusu 32.944'dür. Kasaba kendine özgün kerpiç mimarisi ile ünlüdür, özellikle 1907'de daha eski bir caminin yerine yapılan Cenne Büyük Camii. Kasabanın güneyinde Sahra altı Afrika'nın en eski yerlerinden bir olan Cenne-Cenno kasabası var. Cenne ve Cenne-Cenno beraber UNESCO tarafından 1988'de Dünya Mirası listesine girmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Karaviyyîn Üniversitesi</span> Fasta bir üniversite

Karaviyyin Üniversitesi, günümüzde Fas sınırlarındaki Fes şehrinde bulunan üniversitedir. Fâtıma el-Fihrî tarafından 857-859 yıllarında bir cami olarak kurulmuş ve daha sonra İslam Altın Çağı'nın önde gelen ruhani ve eğitim merkezlerinden biri haline gelmiştir. Fas'ın modern devlet üniversitesi sistemine 1963 yılında dahil edilmiş ve iki yıl sonra resmi olarak "Karaviyyin Üniversitesi" olarak yeniden adlandırılmıştır. Cami binasının kendisi de Fas tarihinin birçok farklı döneminden unsurlar içeren tarihi Fas ve İslam mimarisinin önemli bir kompleksidir.

<span class="mw-page-title-main">El Jadida</span> Fas, Kazablankanın 106 km güneyinde bir liman kenti

Al Jadida, eski isim Mazagan, Fas'ın Atlas Okyanusu sahilinde, Doukkala-Abda bölgesindeki Kazablanka'nın 106 km güneyinde bulunan bir liman kentidir. 194,934 nüfusa sahiptir. Denizden bakıldığında El Jadida'nın eski kenti çok "Faslı olmayan" bir görünüme sahiptir; şehrin yontulmuş taş duarları Portekiz etkisini göstermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Afrika'da bilim ve teknoloji tarihi</span>

Afrika, ilk insana ait teknolojik gelişmelerin yaşandığı en eski kıtadır. Dünyanın en eski taş aletleri Doğu Afrika'da bulunmuştur. Daha sonra benzer buluntular Sahra Altı Afrika'da da görülmüştür. Afrika matematik, mimari, metalurji gibi alanlarda ilk gelişmelere sahne olmasına rağmen bilim ve teknoloji tarihinde fazla ilgi görmemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Afrika imparatorlukları listesi</span>

Bu liste maddesinde, bilinen Afrika imparatorlukları ve bunların başkentleri listelenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Mali İmparatorluğu</span> Batı Afrikada eski bir imparatorluk (1230-1670)

Mali İmparatorluğu, Batı Afrika'da bulunan bir imparatorluktur. 1230'dan 1670'e kadar Batı Afrika'da hüküm sürmüştür. İmparatorluk, Sundiata Keita tarafından kuruldu ve yöneticilerinin zenginliği ile özellikle Musa keita zamanında ünlü oldu. İmparatorlukta Manding dili konuşulurdu.

<span class="mw-page-title-main">Djinguereber Camii</span>

Djinguereber Camii veya Djingareyber Camii, Mali'nin Timbuktu şehrinde bulunan tarihi bir yapıdır. 1327 yılında Mali İmparatoru Mansa Musa döneminde inşa edilen ve çeşitli dillerde Djingareyber veya Djingarey Ber olarak anılan cami, Batı Afrika'daki en önemli eğitim merkezlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Mansa Musa camiyi Endülüslü şair ve mimar Ebu İshak İbrahim es-Sahili'ye 200 kg altın karşılığında tasarlatıp inşa ettirmiştir. Her ne kadar 14. yüzyılın en tanınmış kaynaklarından biri olan İbn Haldun, caminin inşası için es-Sahili'ye 12.000 miskal altın tozu verildiğinden bahsetse de, daha yakın tarihli çalışmalar bu görüşe karşı çıkmaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.