Tilköy

Anadolu Selçuklu Devleti'nin kuruluşu ile burası Türkler tarafından fethedilince Bizans Rumları da köyü terk ederek başka yerlere gitmişlerdir. Daha sonra" Derviş Uşağı" denilen bir kabile gelerek köye yerleşmişlerdir. Derviş Uşağı kabilesinin nereden geldiği kesin bilinmemektedir. Yalnız köyün Güney doğusundaki Dolayhan adındaki kervansarayın Anadolu Selçukluları tarafından yapıldığı sıralarda, buraya gelerek yerleştikleri zannedilmektedir.

Til köyü Hicri 1328 (Miladi 1910/1911) yılına kadar İncesu kazasına bağlı iken Hicri 1328 yılında köy ahalisinin girişimleri ve dilekçelerine binaen Nevşehir kazasına bağlanmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında köy halkının idari ve adli işlerden dolayı İncesu ilçesine sık sık gittikleri olurdu.

Daha sonra nereden geldiği bilinmeyen Nizamlar, Köseler, Arifoğulları Harı kabileleri gelerek buraya yerleştiler.

Tahmini olarak zamanımızdan 200 yıl evvel de Anişoğulları ile Lomenoğulları Melendiz'den, Çiftçiuşağı da Kale'den gelip yerleşmişlerdir. Sonraları Misli ve Hasakoy'den 3 hane Rum gelerek köye yerleşmişlerdir. Daha sonraları da çeşitli yerden yine Rumlar gelerek köyün Rum nüfusunu arttırmışlardır. 20-30 haneyi bulan Rumlar, İstiklal Savaşı'ndan sonra Yunanlarla yapılan mübadele ile köyü terk etmişlerdir. Onların yerine Arnavutluk'tan göç ederek gelen Türkler buraya yerleşmişlerdir. Bu kimseler köyde Arnavut ve muhacir olarak anılmaktadırlar. Muhacirlerin büyük bir kısmı da 1980 yılından sonra ekonomik şartlardan dolayı Ankara ve İzmir’e göç etmişlerdir.

Köy halkı çeşitli yerlerden gelmiş, zamanla kaynaşarak bugünkü toplum meydana gelmiştir. Köy önce Rumlar sonra Türkler ve Rumlar, şimdi de kuruluşundaki Türklerle Arnavutluk'tan gelme göçmen Türklerden (Muhacirler) oluşmaktadır

Kervansaray (DoIayhan): Selçuklu Hanedanı tarafından yaptırılmıştır. Bugün için bir kısmı yıkılmış durumdadır.

Rumlar'a ait İlkokul (Üsgülya): Rumlar tarafından 1870 yılında yaptırılmıştır. Bugün ise ev sahipleri tarafından ardiye olarak kullanılmaktadır.

Kilise: Dolayhan yakınlarında bulunan kilise Rumlardan kalmıştır. Esasında kilise ile Hanın yapısına ve yakınlığına bakılırsa Dolayhan’ın Selçuklular dönemine ait değil de Rumlar dönemine ait olduğu tezi de ağırlık basmaktadır.

Eski Cami: Bugün için kullanılmamaktadır.

Yeraltı Şehri: Kimler tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Fakat herkes de bilmektedir ki Köydeki yer altı şehrinin uzunluğu ve yapısı çevredeki yer altı şehirlerinden daha farklı ve büyüktür. Maalesef Turizme açılmayınca buralar önce patates depoları olarak kullanılmaya başlanmış, sonra da yavaş yavaş giriş ağızları toprakla doldurulmuştur.

Manay: Manay; köyün ortasında bulunan yine yapımı çok eskilere dayanan sonradan yığma tepedir. 1980 yılından sonra yapılan köydeki ağaçlandırma kampanyası sırasında Manay tepesi de ağaçlandırılmaya çalışılmıştır. Bu sırada bu tepenin esasında çok eski bir ecnebi mezarlık olduğu ortaya çıkmıştır. Ağaçlandırma çalışmaları gereği tepeye su çıkarılmış ve zamanla tepenin ortasında göçmeler meydana gelmiştir. Manay tepesi, köye hakim bir noktada yapılmıştır. 1980 yıllarına kadar televizyonların ve teknolojinin fazla olmadığı zamanlarda burası köyün gençlerinin en gözde yeriydi. 25 sene önce dikilen çamlarla biraz daha güzel bir konuma kavuşan tepe Köyün ileriki yıllarda bir mesire ve piknik alanı oluşturacağı düşünülmektedir.

Köyün kuzeyinde Mazı Köyü; batısında Derinkuyu ilçesi: kuzeybatısında Kaymaklı: güneydoğusunda Yeşilhisar'a bağlı Başköy: güneyinde; Derinkuyu’nun yaylası vardır. Köy Nevşehir'in güneyinde, Derinkuyu'nun doğusunda bulunur.Nevşehir'e olan uzaklığı 40 km. Derinkuyu'ya olan uzaklığı 9 km'dir.

Köyün kuzeybatısında Manay adında yığma bir tepe vardır. Köyün doğusunda Yassı Dağ, batısında (ilçeyle arasında) Sivri adında bir tepe vardır. Köy, Yassı Dağ'ın güney ve batı eteğine kurulmuştur.

İç Anadolu Bölgesi'nde görülen karasal iklim hakimdir. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlıdır. Yağmur genellikle ilkbahar ve sonbahar aylarında yağar. Rakım yönünden yüksek olduğundan yaz mevsiminde sağlık yönünden elverişli bir havaya sahiptir. Bitki örtüsü yok denecek kadar azdır. Bozkır sayılabilir.

Arazi yapısı düz sayılabilecek kadar engebesizdir. Toprak kumlu ve humusludur. Köyde patates ve buğday başta olmak üzere arpa, çavdar ve kabak ekimi yapılmaktadır.

• Tilköy köyü resmi sitesi 15 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.