İçeriğe atla

Tikunalar

Tukuna
Amazonas'taki Tikuna halkı, Brezilya, yakl. 1865, Albert Frisch tarafından.
Önemli nüfusa sahip bölgeler
 Brazil

( Amazonas) 		36,377 (2009)[1]
 Kolombiya8,000 (2011)[1]
 Peru6,982 (2007)[1]
Diller
Tikuna[2]
Religion
Şamanlık, Hristiyanlık

Tikuna (ayrıca Magüta, Tucuna, Tikuna veya Tukuna olarak da bilinir.[2]) Brezilya (36.000 ), Kolombiya (6.000) ve Peru'nun (7.000) yerli halkı. Brezilya Amazon'undaki en kalabalık kabiledir.[1]

Tarihçe

Tikuna, başlangıçta nehirlerden uzakta yaşayan ve komşu insanlar tarafından genişlemesi kontrol altında tutulan bir kabiledir. Tarihsel olarak su yollarına erişimlerinin olmaması ve endogami uygulamaları, Tikuna'nın kültürel ve genetik olarak diğer Amazon kabilelerinden farklı bir kabile olmasına yol açmıştır.[3] Yabancılarla ilk temas, Brezilya'nın kolonileştirilmesi zamanında Amazon'u keşfeden bir Portekiz filosunun Tikuna ile temasa geçmesiyle gerçekleşerek Portekizliler ve diğer yabancılarla sürekli temas[3] başladı. Tikuna, diğer kabilelere kıyasla nispeten iç kesimlerde yaşadığından dolayı sömürgeciliğin neden olduğu hastalıklardan ve şiddetten daha az etkilendikleri için bugün Amazon halkının en büyük nüfusuna sahip kabilesi olma özelliğine sahiptir. Avrupalılar komşu kabilelerle savaş başlattığında, adalardan ve kıyı bölgelerinden oluşan toprakları Tikuna'ya verildi. Özellikle 19. yüzyılın sonlarında başlayan ve birçok Tikuna'nın köle işçiliği için kullanıldığı kauçuk ekiminde büyük zarar görmüştür.[3]

Brezilyalı bir kabile olarak Tikuna, Solimões Nehri çevresindeki topraklarına giren keresteciler, balıkçılar gibi toplulukların şiddetiyle karşı karşıya kaldı. Brezilya ve Paraguay 1864-1870 arasında gerçekleşen savaşta yer aldılar. Bu, nüfuslarını tüketti ve Tikuna, Brezilya topraklarından çıkmaya zorlandı. 1988 Kask Katliamı'nda dört Tikuna insanı öldürüldü, 19'u yaralandı ve 10'u kayboldu. 1990'lara gelindiğinde Brezilya, Tikuna'ların toprakları üzerindeki hakkını resmen tanıyarak Tikuna halkını koruduğu gibi çevre bölgelerdeki çatışmaların da azalmasını sağladı.[1]

Dil

Tikuna halkı, genellikle izole edilmiş bir dil olarak tanımlanan Tikuna dilini konuşur, ancak muhtemelen unutulmuş olan Yuri diliyle ilişkili olabilir ve bu nedenle varsayımsal Tikuna-Yuri gruplamasını oluşturur.[4] Tikuna dilinin bir zamanlar bir Arawakan dili olduğu düşünülse de Tikuna'nın Arawakan dili konuşan kabilelerle uzun bir etkileşim tarihi nedeniyle birçok dilsel özelliği benimseme olasılığı daha yüksek olduğundan dolayı kabul görmemiştir.[3] Dil Latin alfabesi kullanılarak yazıya geçirilmiştir.[2]

Din ve ritüeller

Tikuna halkı tarihsel olarak Şamanizm'i benimsemiştir fakat yabancılarla karşılaştıktan sonra Hristiyan misyonerlerin etkisiyle Şaman inancı en izole topluluklar dışında hepsinde nadir görülmektedir.[5] Ta'e, dünyayı koruyan Tikuna yaratıcısı tanrıydı, Yo'i ve Ip ise Tikuna folklorunda iblislerle savaşmaya yardım eden efsanevi kahramanlardı.[5] Farklı tahminlere bağlı olarak, bazıları Tikuna'nın öncelikle etnik dini uyguladığını söylerken, diğer tahminler %30[6] ila %90'nının Hristiyan olduğunu söylümektedir.

Tikuna, kızlar için pelazon adı verilen ergenliğe ulaştıklarında bir reşit olma töreni yapılır. Kızın ilk adetinden sonra tüm vücudu siyaha boyanır ve başına boy sembolü çizilirek kartal tüyü ve salyangoz kabuğundan özel dikilmiş bir elbise giyerler. Kız daha sonra sürekli olarak ateşin üzerinden atlar. Dört gün sonra kız, kadın sayılarak evlenmeye hak kazanır. Geleneklere göre Ticuana erkekleri ve kadınları kendi klanlarının dışından evlenmek zorundadır. Günümüzde ise bu ritüel, tarihsel olarak olduğu gibi daha kısa ve daha az yoğunlukta devam etmektedir.[7]

Evlilik

Tikuna, aynı grubun üyelerinin evlenmesine izin verilmeyen dış evlilik kurallarına sahiptir. Geçmişte, bir dayının yeğeniyle evlenmesi yaygın bir görülse de günümüzde evlilik genellikle aynı kuşak içinde gerçekleşmektedir. Geçmişte kabul edilebilir olan ve yaygın görülen kuzenler arası evlilikler ve çok eşlilik durumu, Katolik misyonerlerin etkisiyle artık caiz bir uygulama olarak görülmemektedir. Boşanmaya ise nadiren izin verilmektedir.

Modern zamanda

Bugün, çoğu Tikuna insanı batı kıyafetleri giyiyor ve sadece özel günlerde veya turistler için törenlerini uygularken ağaç kabuğundan yapılmış geleneksel kıyafetlerini giyiyorlar.[8] Günümüzde çoğu Tikuna, yaşadıkları ülkeye bağlı olarak Portekizce veya İspanyolca bilmektedir[3] ve çoğunlukla İspanyolca ve Portekizce isimler kullanmaktadır. Yoksulluk ve eğitim eksikliği, çoğu Tikuna topluluğunda süregelen sorunlardır ve hükûmet ve STK'ların eğitim ve akademik fırsatları artırma çabalarında bulunmaktadır.[9][10] Aralık 1986'da, Tikuna çocuklarına kaliteli iki dilli eğitim ve daha fazla fırsat sağlamak için İki Dilli Tikuna Öğretmenleri Genel Örgütü (veya Portekizce/İspanyolca kısaltmasıyla OGPTB) kurulmuştur. 1998'de, ilkokula kayıtlı yalnızca yaklaşık 7.400 etnik Tikuna çocuğu varken 2005 yılında okula giden sayısı 1998 yılına göre iki kattan fazla artarak 16.100'e ulaşmıştır. OGPTB'nin bir diğer amacı, Tikuna öğrencilerine iki dilli eğitimi daha iyi sağlamak için Yerli olmayan öğretmenlerin kademeli olarak Tikuna öğretmenleriyle değiştirilmektir. 2005 yılına gelindiğinde, öğretmenlerin yarısından fazlası etnik Tikuna idi. OGPTB programı o kadar etkili oldu ki, şimdi Brezilya ve Kolombiya'daki diğer yerli halkların eğitim ihtiyaçlarına daha iyi hizmet etmek için genişletilmekte ve örnek alınarak uygulanmaktadır.[11]

Tikuna ayrıca, Tikuna yaşam tarzını etkileyen Hristiyan misyonerler tarafından evanjelizasyon ve proselitizmin artan etkisi altına girmektedir.[12][13] Katolik,[14] Baptist,[15] Presbiteryen,[16] ve Evanjelik [17] misyonerlerin tümü Tikuna'da faaldir ve misyonerlik yapan etnik Tikunalar mevcuttur.

Kaynakça

  1. ^ a b c d e "Ticuna: Introduction." 25 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Povos Indígenas no Brasil. Retrieved 4 Feb 2012.
  2. ^ a b c "Ticuna." 16 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ethnologue. Retrieved 1 Feb 2012.
  3. ^ a b c d e Luedtke, Jennifer Gail (1990). "Chapter 1 The Ticuna: Prehistory, History, and Language". Mitochondrial D-loop Characterization of the Amazonian Ticuna Population. Binghamton State University of New York Press. 
  4. ^ Kaufman, Terrence (1990). "Language History in South America: What we know and how to know more". David L. Payne (Ed.). Amazonian Linguistics. Austin: University of Texas Press. ss. 13-74.  r eksik |soyadı1= (yardım)
  5. ^ a b "Ticuna - Religion and Expressive Culture". Countries and their Culture. 4 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2016. 
  6. ^ Catholic Encyclopedia. 
  7. ^ Dan James Patone. "Ticuana rites of passage". Amazon-Indians.org. Erişim tarihi: 3 Kasım 2016. 
  8. ^ "Tikuna People". Rik's Adventures. 13 Nisan 2014. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2017. 
  9. ^ "Experimentando a Diferença: Trajetórias de jovens indígenas Tikuna em escolas de Ensino Médio das cidades da região do Alto Solimões, Amazonas" (PDF). Laboratório de Pesquisas em Etnicidade, Cultura e Desenvolvimento, Museu Nacional Universidade Federal do Rio de Janeiro – UFRJ/ Brasil (Portekizce). Currículo sem Fronteiras. 2010. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  10. ^ Políticas Públicas De Educação Escolar Indígena E A Formação De Professores Ticunas No Alto Solimões/am. Currículo sem Fronteiras (Tez) (Portekizce). São Paulo: Universidade de São Paulo. 2011. doi:10.11606/T.48.2011.tde-17102011-152350. 12 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2023. 
  11. ^ "Educación > Ticuna". Equipe de edição da Enciclopédia Povos Indígenas no Brasil (İspanyolca). June 2008. 4 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2017. 
  12. ^ "Projetos em Foco - Índios Ticunas (Project in focus, evangelizing the Ticuana Indians". Missões Nacionais (Portekizce). YouTube. 29 Temmuz 2014. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2017. 
  13. ^ "Encuentro Regional OFS Amazonas - Colombia 15-17 Oct. 2011". Sara I. Ruiz M. (in Spanish and Ticuna). YouTube. 30 Ekim 2011. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2017. 
  14. ^ "amazonas Vídeo sobre Bautismo indìgena". YouTube. 19 Aralık 2016. 12 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  15. ^ "Missionário Indígena da Tribo TIKUNA visita nossa Igreja (Indigenous Missionary of the Tikuna Tribe Visits Out Church)" (Portekizce). Igreja Batista Boas Novas. 11 Kasım 2010. 30 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2017. 
  16. ^ "XXIII Conferêmoa Missionaria - Pr. Lucas Tikuna". Igreja Presbiteriana Betânia em São Francisco. YouTube. 18 Ağustos 2014. 12 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2017. 
  17. ^ "show da virada! Igreja indígena evangélica filadelfia 2015". Marion Ticuna. YouTube. 1 Ocak 2016. 24 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2017. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Brezilya</span> Güney Amerikada bir ülke

Brezilya, resmî adıyla Brezilya Federatif Cumhuriyeti, Güney Amerika'nın en büyük ve en kalabalık ülkesidir. Latin Amerika'nın %47,7'sini kaplayan Brezilya, Ekvador ve Şili haricinde Güney Amerika ülkelerinin hepsi ile sınır komşusudur. Başkenti Brasília ve en kalabalık şehri São Paulo'dur. Brezilya, 26 eyaletten ve bir Federal Bölgeden oluşan bir federasyondur ve Portekizcenin resmi dil olduğu tek Güney Amerika ülkesidir.

<span class="mw-page-title-main">São Paulo</span> Brezilyanın en büyük şehri ve São Paulo eyaletinin başkenti

São Paulo, Güneydoğu Brezilya'da bulunan São Paulo eyaletinin başkenti ve Güney Amerika'nın finans, ticaret ve sanayi merkezi. São Paulo, Brezilya, Amerika kıtası ve güney yarımküredeki en büyük şehirdir. GaWC tarafından alfa küresel şehir olarak sınıflandırılan São Paulo, banliyöleri olan Jundiaí, Sorocaba and São José dos Campos ile birlikte dünyanın dördüncü büyük metropolitan alanıdır. Bu metropolitan alanının nüfusu 22 milyondan fazladır.

<span class="mw-page-title-main">Kızılderililer</span> Amerika kıtasının yerlilerine verilen isim

Kızılderililer ya da Amerika Yerlileri, Sibirya kökenli Eskimo - Aleut halkları dışında kalan bütün Amerika yerlileri için kullanılan ortak birleştirici ad. Dilce birbiriyle akraba olmayan iki ayrı ana grupta toplanırlar: Sibirya kökenli olan Na-Dene dilleri ile Na-Dene dilleri dışındaki bütün Kızılderili dillerini içeren Amerind dilleri.

<span class="mw-page-title-main">Amerika yerlileri</span>

Amerika yerlileri, Avrupalılar'ın gelişinden önce Amerika kıtasında yaşayan Eskimo-Aleut halkları ile Kızılderilileri kapsayan ortak ad. Bazıları bu adı İngilizce Amerindian terimin karşılığı olarak yalnızca Kızılderililer için kullanır ve Eskimo-Aleut halklarını dahil etmez. Alaska ve Kanada gibi hem Eskimo hem de Kızılderili nüfus barındıran yörelerde Amerika yerlisi adı her ikisi için kullanılırken, Kıta ABD'sinden Arjantin'e kadar Eskimo barındırmayan diğer yörelerde yalnızca Kızılderili anlamındadır.

<span class="mw-page-title-main">Niterói</span> Brezilyanın Rio de Janeiro eyaletinde belediye

Niterói, Brezilya'nın "Güneydoğu" Bölgesinde Rio de Janeiro eyaletinde yer alan bir şehirdir.

<span class="mw-page-title-main">Japonlar</span>

Japonlar, Japon Takımadalarına ve %98,5'ini oluşturdukları Japonya'ya özgü bir etnik gruptur.

"Don't Stop the Party", Amerikalı hip hop grubu The Black Eyed Peas'in The Beginning adını taşıyan altıncı stüdyo albümünde yer alan bir şarkıdır. Albümün üçüncü single'ı olarak 24 Haziran 2011'de yayınlandı. Şarkı will.i.am ve DJ Ammo prodüktörlüğünde kaydedildi.

<span class="mw-page-title-main">São Paulo (eyalet)</span> Brezilyanın güneydoğusunda eyalet

São Paulo, Brezilya'nın güneydoğusunda yer alan ve ülkenin en kalabalık ve gelişmiş eyaletidir. İdari merkez, aynı zamanda Brezilya'nın ve tüm Güney Amerika'nın en büyük şehri olan São Paulo şehridir. São Paulo, Portekizcede Aziz Pavlus anlamına gelir.

<span class="mw-page-title-main">Brezilya Kızılderilileri</span> etnik grup

Brezilya Kızılderilileri ya da Brezilya yerlileri, Brezilya'da yaşayan Doğu Brezilya ile Amazon Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkları. Brezilya Kızılderililerinden Fundação Nacional do Índio (Funai) adlı hükûmet kuruluşu sorumludur. Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística tarafından 2010 yılında yapılan son sayıma göre nüfusları 817.000 kişidir.

"Dare (La La La)" Kolombiyalı şarkıcı-söz yazarı Shakira'nın 10. stüdyo albümünün bir şarkısıdır. Şarkıyı Shakira, Jay Singh, Lukasz Gottwald, Mathieu Jomphe-Lepine, Max Martin, Henry Walter, Raelene Arreguin, John J. Conte, Jr. yazarken yapımcılığını da Dr. Luke, Shakira, J2, Cirkut ve Billboard üstlenmiştir. Şarkının ikinci versiyonu "La La La (Brasil 2014)" Dünya Kupası için yeni sözlerle birlikte 22 mayısta yayınlandı. Şarkının ikinci versiyonunda Brezilya şarkıcı Carlinhos Brown Shakira'ya eşlik etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">São Cristóvão</span> Brezilyanın Sergipe eyaletinde belediye

São Cristóvão, Kuzeydoğu Sergipe eyaletinde bulunan bir Brezilya belediyesidir. 1 Ocak 1590'da Vaza-Barris Nehri'nin ağzında kurulan belediye, Brezilya'nın dördüncü en eski yerleşim yeridir. Sao Cristóvão, tarihi kent meydanı São Francisco Meydanı ve çok sayıda erken sömürge dönemi binası ile ünlüdür. 2010 yılında, 3 hektarlık bölümü UNESCO tarafından bir Dünya Mirası olarak ilan edildi.seçildi.

<span class="mw-page-title-main">Jaú Ulusal Parkı</span>

Jaú Ulusal Parkı, Brezilya'nın Amazonas eyaletinde bulunan bir ulusal parktır. Güney Amerika'nın en büyük orman rezervidir ve bir Dünya Mirası alanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Iguaçu Ulusal Parkı</span> Brezilyada bulunan millî parklar

Iguaçu Ulusal Parkı, Brezilya'nın Paraná Eyaletindeki millî parktır. Toplam alanı 185,2625 ha ve uzunluğu 300 km (190 mi)'lik bölümü Brezilya ile Arjantin arasındaki doğal sınır olmak üzere yaklaşık 420 km (260 mi)'dir ve birlikte 260,000 ha alan kaplamaktadır. Iguaçu Milli Parkı 10 Ocak 1939'da 1035 sayılı federal kararname ile kurulmuş ve 1986'da UNESCO tarafından Dünya Mirası olarak ilan edilmiştir. Park, Chico Mendes Biyolojik Çeşitliliğin Korunması Enstitüsü (ICMBio) tarafından yönetilmektedir. }}

<span class="mw-page-title-main">Aravaklar</span>

Aravaklar, Güney Amerika ve Karayipler'in yerli halklarını kapsamış bir grup. Çeşitli dönemlerde "Aravak" terimi özellikle Güney Amerikalı Lokono ile Karayipler'de yer alan Büyük Antiller ve kuzey Küçük Antiller içinde yaşamış Taino halklarını tanımlamak için kullanılmıştır. Bütün bu gruplar birbirleriyle akraba Aravak dillerini konuşmaktaydı.

<span class="mw-page-title-main">Lorenzo Hervás</span>

Lorenzo Hervás y Panduro, İspanyol Cizvit ve filolog.

<span class="mw-page-title-main">Xingu Nehri</span>

Xingu Nehri, Brezilya'nın kuzeyinde bulunan bir nehirdir. Nehir, Amazon Nehri'nin güneydoğu kolu olup Amazon Havzası'nın en büyük temiz su kaynaklarından biridir. Mato Grosso eyaletinden başlayarak Pará eyaletinde Amazon Nehri'ne dökülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">ONErpm</span> Müzik dağıtım servisi

ONErpm, 2010 yılında Emmanuel Zunz ve dijital müziğin öncülerinden CDNow'un kurucu ortaklarından Matthew Olim tarafından kurulan bir dijital dağıtım hizmeti ve hayran katılım platformudur. Şirket, doğrudan hayranlara satış, iTunes, Spotify, Amazon MP3, Radyo, Google Müzik, Deezer, Müzik, YouTube dahil olmak üzere birden fazla web sitesine dağıtım gibi hizmetler sunmaktadır.

Manicoré Nehri kuzeybatı Brezilya'da Amazonas eyaletinde yer alan bir nehirdir. Madeira Nehri'nin bir koludur ve Manicoré kasabasının yaklaşık 3 kilometre (1,9 mi) yukarısında bu nehirle birleşir.

<span class="mw-page-title-main">Brezilya'da zaman</span> Brezilyada kullanılan saat dilimleri

Brezilya'da zaman, Brezilya'da kullanılan zaman dilimlerini ifade eden bir kavramdır. Ülkede UTC-02.00, UTC-03.00, UTC-04.00 ve UTC-05.00 olmak üzere 4 farklı zaman dilimi kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Temas kurulmamış insanlar</span>

Temas kurulmamış halklar, komşu topluluklarla ve dünya toplumuyla sürekli temas halinde olmadan yaşayan yerli halk gruplarıdır. Temassız kalmaya karar veren gruplar, gönüllü izolasyondaki yerli halklar olarak adlandırılır Yasal korumalar, temas kurulmamış halkların toplam sayısının tahmin edilmesini zorlaştırmaktadır, ancak BM'deki Amerikalılar Arası İnsan Hakları Komisyonu ve kâr amacı gütmeyen Survival International grubunun tahminleri, sayıları 10.000'e kadar olan temas kurulmamış halkların 100 ila 200 arasında olduğuna işaret etmektedir. Temas kurulmamış halkların çoğunluğu Güney Amerika'da, özellikle de Brezilya hükûmeti ve National Geographic'in 77 ila 84 kabilenin yaşadığını tahmin ettiği kuzey Brezilya'da yaşamaktadır


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.