İçeriğe atla

Tibet müziği

Lhasa Tıp Koleji'nin çatısında dungchen çalan keşişler, 1938
Bir sokak müzisyeni, Xigatse, Tibet 1993

Tibet müziği, Himalaya bölgesinin kültürel kalıtını yansıtan ve Tibet'te yerleşik olmasına karşın Tibetlilerin yaşadığı Hindistan, Bhutan ve Nepal'de de varlığını sürdüren bir müzik türüdür. Varlığı bilinen en eski Tibet müziği, Tibet Budizmi'nin kökleşmiş etkisini yansıtan dini müziktir.

Geçmiş

Şarkı içinde Budist kıssalara değinmek anlamına gelen Lama Mani geleneğinin tarihi 12. yüzyıla dek uzanır. O zamanlar şarkılar, köyden köye dolaşan masalcılar tarafından söyleniyor ve toplumun tüm kesimlerinin sorunlarına ışık tutuyordu. Canlı renklerle donanmış Budist thangka tabloları insanlara bu durumdan çıkarılacak dersler konusunda farklı ipuçları sunmaktadır.

"Sokak şarkıları", politik ve toplumsal konuların gazete ya da kitle iletişim araçlarının olmadığı bir ülkede geleneksel bir ifade türü olarak kabul görmüştür. Bu şarkılar, toplumsal içeriğe sahip olmalarının yanı sıra yergi de içermişler ve bastitin Karayipler'deki rolüne benzer bir işleve sahip olmuşlardır. Şarkı sözlerinin genellikle 6 heceli dizelerden oluşuyor olması onların herhangi bir ezgiye kolaylıkla uyarlanabilmesini sağlamaktadır.[1]

Dini olmayan Tibet müziği Dalai Lama'nın Tibet Gösteri Sanatları Enstitüsü gibi kurumlar tarafından desteklenmiştir. Bu kurum, bir opera türü olan lhamo konusunda uzmanlaşmış ancak daha sonra toeshey ve nangma gibi dans müziği türlerinde hizmet veren şubeler de açmuştır. Nnagma, Lhasa'daki karaoke barlarında zaman içinde popülerlik kazanmıştır. Bir diğer popüler müzik türü ise bayramlar ve anma törenlerinde çalınan gar türüdür. Lu, gırtlaksı titreşimler ve yükses perdeli ses içeren bir müzik türüdür. Tibet'in ulusal kahramanı Gesar'ı seslendiren ozanlar da vardır.

İlahiler

İlahi söyleyen üç keşiş, Lhasa, 1993

Tibet müziği, dinin tamamlayıcı bir parçası olarak Tibetçe ve Sanskritçe ilahiler içermektedir. Oldukça karmaşık bir yapıya sahip olan bu ilahiler dini metinlere dayanmakta ve birçok bayramda seslendirilmektedir. Ölçü kullanılmadan söylenen yanglara titreşimli davullar ve kısa heceler eşlik etmektedir. Gelugpa, Nyingmapa, Sakyapa ve Kagyupa gibi Tibet Budizmi okullarının klasik ve romantik müzik türleri de bunlara örnek olarak gösterilebilir.[2]

Popüler ve Çağdaş Tibet müziği

Ladakh'ta müsizyenler
Tibetli keşişler, Boudhanath, Nepal 1973
Süslü denizkabuğu trompeti çalan keşişler. Lhasa, 1938

Çok güçlü bir popüler müzik kültürüne sahip olan Tibetliler, Çin popüler kültüründe de temsil edilmektedirler. Tibetli şarkıcılar güçlü sesleri ile öne çıkmaktadırlar. Bu olgu, Tibet Platosu'nun yüksekliğine bağlanmaktadır. "Dünya Kırmızı" adlı yapıtıyla 1960'lı yıllarda üne kavuşan Tseten Dolma (才旦卓玛) ve Tibet geleneklerini Batı popuyla bütünleştiren Kelsang Metok (格桑梅朵) öne çıkan şarkıcılardır. Haonaner adlı ses yarışmasının 2006 yılı birincisi Phurbu Namgyal, Shakespeare'in Hamlet adlı yapıtından uyarlanmış Himalayalar'ın Prensi adlı filmin yıldızı olmuştur.

Tarihi Amdo bölgesinde (bugünkü Qinghai ve Sichuan eyaletlerinin bulunduğu yer) güçlü bir müzik altyapısı vardır. Öne çıkan Amdo yıldızları, Sherten (Sherab Tendzin'in kısaltması)[3] ve Yadon'dur. Bu sanatçıların ünü Çin sınırları dışına taşmıştır.

Kekexili: Dağ Devriyesi, National Geographic tarafından yapılan ve nesli tükenmesi olası Tibet antilopunun yaşam döngüsünü araştırmak üzere bölgeye giden bir Çinli gazetecinin serüvenini anlatan bir filmdir. Film, ulusal ve uluslararası birçok ödülün sahibi olmuştur.

Tibet müziği, Yeni Çağ müziği gibi bazı Batı müziği türleri üzerinde kalıcı etkiler bırakmıştır. Philip Glass ve Henry Eichheim, yapıtlarında kullandıkları Tibet ögeleriyle ün kazanmışlardır.[] Nancy Hennings ve Henry Wolff tarafından 1971 yılında tamamlanan Tibet Zilleri adlı albüm ve Philip Glass'ın Kundun adlı film için hazırladığı parçalar bu olguya örnek olarak gösterilebilir.

Yabancı popüler müzik türleri Tibet sınırları içerisinde de büyük bir etki yaratmıştır. Hint gazeli ve filmisi, Amerikan rock'n rollu popüler dallardandır. 1980'lerdeki yasa değişikliklerinin ardından Tibet popu; Yadong (Tibet), Dadon (şu anda ABD'de yaşamaktadır), Jampa Tsering (Tibet), 3 üyeli öbek AJIA, 4 üyeli öbek Gao Yuan Hong ve 5 üyeli öbek Gao Yuan Feng tarafından geniş kitlelere ulaştırılmıştır. Gaoyuan Hong, Tibetçenin bazı ögelerini de parçalarında kullanmıştır. Alan Dawa Dolma ise Japon müzik endüstrisine adım atan ilk ve tek Tibetli sanatçıdır.

Müzik videoları

Müzik videoları Tibet pop müziği için yaşamsal öneme sahiptir. Bunun temel nedeni, hemen tümünde VCD oynatıcı ve televizyon bulunan yerel otobüslerde bu videoların sıklıkla gösterilmesidir. İçerik, Tibet Budizmi'nden doğrudan etkilenmekte, manastır ve tören görüntüleri barındırmaktadır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Goldstein, Melvyn C. (1982). "Lhasa Sokak Şarkıları: Geleneksel Tibet'te Politik ve Toplumsal Yergi" The Tibet Journal. Cilt VII Nos. 1 & 2. İlkbahar/Yaz 1982, sf. 56-66.
  2. ^ Crossley-Holland, Peter. (1976). "Tibet'in Geleneksel Müziği" The Tibet Journal. Cilt 1, Nos. 3 & 4, Güz 1976, sf. 47-53.
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2009. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Bhutan</span> Güney Asyada bir ülke

Bhutan veya Butan, resmi adıyla Bhutan Krallığı, Güney Asya'da denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Doğu Himalayalarda bulunan ülkenin batısında ve güneyinde Hindistan, kuzeyinde ise Çin'in Tibet bölgesi yer alır. Çok yakın olmalarına rağmen Bangladeş ve Nepal'le sınırdaş değildir. 754.000'in üzerinde nüfusa sahiptir, 38.394 km²'lik alanıyla 133. büyük ülkedir. Tarihî İpek Yolu üzerinde, Hint altkıtası, Güneydoğu Asya ve Tibet'in kesişim noktasında yer alan Bhutan meşrutiyetle yönetilir ve Mahayana Budizmini baz alan bir ulusal kimliğe sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Grunge</span>

Grunge 1980'lerin ortasında Amerika'nın Washington eyaletinde çoğunlukla da Seattle bölgesinde alternatif rockın bir alt türü olarak ortaya çıkmıştır. İlk grunge oluşumları Seattlelı bağımsız plak şirketi Sub Pop etrafında şekillenmiştir, 1990'lı yılların başında da popülaritesi hızla artarak, Kaliforniya ve birçok Amerikan eyaletine yayılarak daha çok hayran kitlesi toplamış ve büyük plak şirketlerinin ilgisini çekmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Tibet Budizmi</span> Budizmin Vajrayana kolundan Budist inanış

Tibet Budizmi. Tibet, Moğolistan ve Bhutan başlıca olmak üzere Nepal, Hindistan, Çin, Rusya ve bazı Orta Asya Türklerinde takip edilen Budizm koludur. Kimi yerlerde Lamacılık olarak da adlandırılmaktadır. Tibetçe Lama den doğan bu kelime, aynı zamanda bir unvan olarak da kullanılmaktadır. Budizmin Vajrayana koluna aittir.

<span class="mw-page-title-main">Aylin Aslım</span> Türk vokalist

Aylin Aslım, Türk şarkıcı-şarkı yazarı, radyocu ve oyuncudur.

<span class="mw-page-title-main">Rock müzik</span> 1950lerde Amerika Birleşik Devletlerinde "rock and roll" olarak ortaya çıkan popüler müzik türü

Rock, 1950'lerde ABD'de "rock and roll" olarak doğan, 1960'larda ve sonrasında farklı tarzlara ayrılarak özellikle İngiltere ve ABD'de gelişen bir müzik türüdür. Kökleri 1940'ların ve 1950'lerin rock and roll'una dayanır. Rock and roll ise blues, rhythm and blues ve country müzikten yoğun biçimde esinlenmiştir. Rock müzik; electric blues ve folk, caz, klasik müzik gibi diğer müzik kaynaklarından da esinlenir.

<span class="mw-page-title-main">Türk pop müziği</span> müzik türü

Türk pop müziği, Türk popu, Türkçe pop, Anadolu pop veya T-pop modern popüler müzik kalıplarıyla oluşturulmuş ya da yoğun modern müzik kalıplarının üzerine hafifçe alaturka ve halk müziği ezgileri monte edilmesiyle oluşturulmuş Türk müziği çeşididir.

<span class="mw-page-title-main">Tibet</span> Asyada bir yayla bölgesi

Tibet Orta Asya'da Tibet halkının anavatanı olan bölge. Ortalama 4.900 metrelik yükseltisiyle "Dünyanın Çatısı" diye tanınır. Kuzeyinde Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi ve Qinghai, doğusunda Sichuan, güneyinde Hindistan, Nepal ve Bhutan vardır. Başkenti Lhasa'dır.

<span class="mw-page-title-main">Tibet Özerk Bölgesi</span> Çinde özerk bir bölge

Tibet Özerk Bölgesi ya da Çince ismiyle Xizang Özerk Bölgesi, kısaca Tibet veya Xizang, Güneybatı Çin'de, Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC)'ne bağlı eyalet düzeyinde bir özerk bölgedir. Toprakları, geleneksel Tibet bölgesine ait Ü-Tsang ile Kham bölgeleriyle örtüşür.

<span class="mw-page-title-main">Disko</span> Müzik Tarzı

Disko, dans müziğinin bir tarzıdır. Funk, soul, pop ve salsa ögeleri içerir.

<span class="mw-page-title-main">Laura Pausini</span> Italyan şarkıcı

Laura Pausini, İtalyan şarkıcı ve söz yazarı.

J-pop, Japanese Pop öbeğinin kısaltmasıdır ve popüler Japon şarkıcılarına atıfta bulunur. Japon medyası tarafından Japon şarkıcıları yabancı şarkıcılardan ayırmak için ortaya çıkarılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Bhutan müziği</span>

Bhutan müziği, zhungdra ve boedra gibi geleneksel türlerin yanı sıra rigsar gibi çağdaş akımları da barındırmaktadır. Bhutanlı bir müzikolog olan Jigme Drukpa, Bhutan müziğinin önde gelen müzisyenlerindendir.

<span class="mw-page-title-main">Dramyin</span>

Dranyen olarak da bilinen dramyin geleneksel bir Himalaya halk müziği ududur. Yedi telli olan çalgı, Drukpa Budist kültürünün tamamlayıcısı olarak görülmekte ve Bhutan,Tibet, Sikkim ve Batı Bengal kaynaklı şarkıları çalmak için kullanılmaktadır. Vajrayana Budizmi ve Tibet Budizmi'nin dini bayramlarında sıkça kullanılan dramyin, parmakla tıngırdatarak çalınır.

<span class="mw-page-title-main">Mansur Ark</span> Şarkıcı-Şarkı Yazarı

Mansur Ark, Türk şarkıcı-şarkı yazarı ve oyuncudur.

<span class="mw-page-title-main">Türk pop müziği kronolojisi</span>

Türk pop müziği kronolojisinde, 1900'lerden 2020'lere en az bir adet Türkçe popüler müzik yapıtı yayınlamış Türk asıllı tüm solist ve toplulukların ilk kayıtlarının piyasaya çıkış tarihleri esas alınmış, tarihlerin aynı olması durumunda (soy)ad sırası gözetilmiştir.

Rus pop müziği, Rusya'da, BDT ülkelerinde, Baltık ülkelerinde ya da şarkıların ağırlıklı olarak Rusça veya BDT ülkelerinin dillerinde çalındığı diğer yabancı ülkelerde üretilen Rusça pop müziktir. Günümüz Rus pop müziği, Alla Pugaçova va Valeri Leontyev gibi pop idolleriyle birlikte popüler Sovyet müziğinin devamı niteliğindedir.

Uğur Bayar, Türk söz yazarı, bestekâr ve orkestra şefi ve aranjördür. Müslüm Gürses ve İbrahim Tatlıses'in söylediği bilindik birçok şarkı kendisine aittir. Besteci ve yapımcı Burhan Bayar'ın kardeşidir.

<span class="mw-page-title-main">Ming-Tibet İlişkileri</span>

Tibet ile Çin'in Ming hanedanı (1368-1644) arasındaki ilişkilerin kesin doğası belirsizdir. İlişkinin analizi, modern siyasi çatışmalar ve Westphalia egemenliğinin kavramın var olmadığı bir zamanda uygulanmasıyla daha da karmaşıklaşıyor. Çin Halk Cumhuriyeti tarafından yayınlanan bir kitap olan “Çin'in Tibet'inin Tarihsel Durumu” Ming sarayının Tibet liderlerine çeşitli unvanlar vermesine ki bu unvanların haleflerine Ming başkentine seyahat etme olanağı sağlıyordu, Tibetlilerin unvanları tam olarak kabul etmesine ve Ming hanedanının Tibet üzerinde tartışmasız bir egemenliğe sahip olduğunu iddia ediyor. Çin'deki bilim adamları da Tibet'in 13.yy'dan beri Çin'in ayrılmaz bir parçası olduğunu ve dolayısıyla Ming İmparatorluğu'nun bir parçası olduğunu savunuyorlar. Bununla birlikte, Turrell V. Wylie, Melvin C. Goldstein ve Helmut Hoffman gibi Çin dışındaki çoğu bilgin, ilişkinin bir hükümdarlık olduğunu, Ming unvanlarının yalnızca nominal olduğunu ifade etti. Tibet'in Ming kontrolü dışında bağımsız bir bölge olarak kaldığını ve basitçe Tibet ile ilişkileri kesen İmparator Jiajing’e(1521-1566) kadar haraç ödediğini söylerler.

<span class="mw-page-title-main">Prenses Wencheng</span>

Prenses Wencheng 641'de Tibet İmparatorluğu'nun Kralı Songtsen Gampo ile evlenen Tang Hanedanlığı'nın kraliyet klanının küçük bir kolunun üyesiydi. Ayrıca Tibet'te Gyasa veya "Çinli eş" adıyla da bilinir. Bazı Tibet tarihçileri hem Prenses Wencheng'i hem de Songtsen Gampo'nun diğer karısı Bhrikuti'yi bodhisattva Tara'nın fiziksel tezahürleri olarak görüyorlar.

<span class="mw-page-title-main">Sakya</span>

Sakya, Nyingma, Kagyu ve Gelug ile birlikte Tibet Budizmi'nin en büyük dört mezhebinden biridir.