İçeriğe atla

Tibet

Başlığın diğer anlamları için Tibet (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Kültürel/tarihsel Tibet (Üzerinde hak iddia edilen değişik bölgeler farklı renklerde gösterilmiştir.
  Çin içindeki Tibet Özerk Bölgesi
  Sürgündeki Tibet grupları tarafından üzerinde hak iddia edilen tarihi Tibet.
  Çin tarafından Tibet bölgesi olarak gösterilen bölge.
  Aksai Chin eyaletinin bir parçası olarak Hindistan tarafından hak iddia edilen bölge.
  Tibet Özerk Bölgesi'nin bir parçası olarak hak iddia edilen ama Çin kontrolü altında olmayan bölge.
  Kültürel olarak Tibet etkisi altındaki diğer bölgeler.
1912 ile 1950 yılları arasında Tibet bayrağı. Bu versiyon 13. Dalay Lama tarafından 1912'de kullanılmaya başlandı. Sürgündeki Tibet Hükümeti tarafından hâlen kullanılan bu bayrak Çin'de yasadışı sayılmaktadır.

Tibet (Tibetçe: བོད་ bod; Çince: 西藏; pinyin: Xīzàng, Köktürkçe: 𐱅𐰇𐰯𐰇𐱅 Tüpüt) Orta Asya'da Tibet halkının anavatanı olan bölge. Ortalama 4.900 metrelik yükseltisiyle "Dünyanın Çatısı" diye tanınır. Kuzeyinde Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi ve Qinghai, doğusunda Sichuan, güneyinde Hindistan, Nepal ve Bhutan vardır. Başkenti Lhasa'dır.

Bağımsızlık durumu

Ana maddeler: Çin Halk Cumhuriyeti'nin Tibet'i ilhakı ve Tibet bağımsızlık tartışması

Tibet'in bağımsızlığını destekleyenler, geçmişte bağımsız bir krallık olan Tibet'in Çin tarafından 1950'de işgal edildiğini iddia etmektedir. Çin Halk Cumhuriyeti ise bölgenin tarihi olarak Çin'e ait olduğunu, Tibet'in yalnızca 1913-1950 yılları arasında Çin'in politik nüfuzundan çıktığını düşünmektedir. 1950'de Çin, bu bölgeyi ele geçirerek politik bir özerklik verdiğini belirtmektedir. Tibet'in bağımsızlığını destekleyenler bölgedeki kültür ve zenginliklerinin "kültürel bir soykırım"a tabi tutulduğunu iddia ederken Çin hükûmeti bu "kültürel soykırım" iddialarının gerçek dışı olduğunu savunmaktadır.

1959'da Çin yönetimine karşı bir isyan başlatan Dalay Lama, barışın sağlanamamasının ardından Hindistan hükûmetinin daveti üzerine Hindistan'a gitmiştir. Günümüzde Çin ile Sürgündeki Tibet Hükümeti arasında Tibet'in ne zaman Çin'in bir parçası olduğu ve Çin'in Tibet'i egemenliği altına alma geçerliliği konusunda anlaşmazlıklar bulunmaktadır.

Coğrafya

Tibet Platosu ve 1600 m'nin üzerindeki çevre alanlar – topografya.[1][2] Tibet'e genellikle "dünyanın çatısı" denir.
Tibet platosunun güney kenarında Himalayalar

Tibet dahil tüm modern Çin, Doğu Asya'nın bir parçası olarak kabul edilir.[3] Tarihsel olarak, bazı Avrupa kaynakları Tibet'in bazı kısımlarının Orta Asya'da olduğunu düşündü.

Tibet, Orta Çin Ovası'nın batısındadır ve Çin anakarası içinde, Tibet, Çince: 西部 (Xībù)'nin bir parçası olarak kabul edilir, Çin medyası tarafından genellikle "Batı Çin" anlamına gelen "Batı bölümü" olarak çevrilen bir terimdir.

Lhasa üzerinden bakış. 1993
Yarlung Tsangpo Nehri

Tibet, dünyanın en yüksek dağlarından bazılarına sahiptir ve bunlardan bazıları ilk on listede yer alır. Nepal sınırında bulunan Everest Dağı, 8.848,86 metre (29.032 ft)'da, dünyadaki en yüksek dağ'dır. Bazı büyük nehirlerin kaynağı Tibet Platosu'ndadır (çoğunlukla günümüz Qinghai Eyaletinde). Bunlar arasında Yangtze, Sarı Nehir, İndus Nehri, Mekong, Ganj, Salween ve Yarlung Tsangpo Nehri (Brahmaputra Nehri) vardır.[4] Yarlung Tsangpo Nehri boyunca yer alan Yarlung Tsangpo Büyük Kanyonu, dünyanın en derin ve en uzun kanyonları arasındadır.

Tibet, Asya'nın "Su Kulesi" olarak anılır ve Çin, Tibet'teki su projelerine büyük yatırımlar yapmaktadır.[5][6]

Yamdrok Gölü

İndus ve Brahmaputra nehirleri, Batı Tibet'teki Kailash Dağı yakınlarındaki Mapam Yumco gölünün civarından doğar. Dağ hem Hindu hem de Tibetliler için kutsal bir hac yeridir. Hindular, dağı Lord Shiva'nın meskeni olarak görürler. Kailash Dağı'nın Tibetçe adı Khang Rinpoche'dir. Tibet, Tibetçe'de "tso" veya "co" olarak adlandırılan çok sayıda yüksek rakımlı göle sahiptir. Bunlar arasında Qinghai Gölü, Manasarovar Gölü, Namtso, Pangong Tso, Yamdrok Gölü, Siling Co, Lhamo La-tso, Lumajangdong Co, Puma Yumco Gölü, Paiku Gölü, Como Chamling, Rakshastal Gölü, Dagze Co ve Dong Co yer alır. Qinghai Gölü (Koko Nor), Çin Halk Cumhuriyeti'ndeki en büyük göldür. Atmosfer yılın dokuz ayı aşırı derecede kurudur ve yıllık ortalama kar yağışı yağmur gölgesi etkisi nedeniyle yalnızca 46 cm (18 inç)'dir. Batı geçitleri her yıl az miktarda taze kar alır ancak tüm yıl boyunca geçilebilir durumda kalır. Düşük sıcaklıklar, kasvetli ıssızlığın alçak bir çalıdan daha büyük herhangi bir bitki örtüsü tarafından giderilmediği ve rüzgarın uçsuz bucaksız kurak düzlüklerde kontrolsüzce estiği bu batı bölgelerinde yaygındır. Hindistan muson doğu Tibet üzerinde bir miktar etkiye sahiptir. Kuzey Tibet, yazın yüksek sıcaklıklara, kışın ise yoğun soğuğa maruz kalır.

Gongbo'gyamda İlçesi, doğu Tibet'te Basum Tso

Kültürel Tibet birkaç bölgeden oluşur. Bunlar, idari olarak Qinghai, Gansu ve Sichuan eyaletlerinin bir parçası olan kuzeydoğudaki Amdo'yu ("A mdo") içerir. Güneydoğudaki Kham (Khams) batı Siçuan, kuzey Yunnan, güney Qinghai ve Tibet Özerk Bölgesi'nin doğu kısmını kapsar. Ü-Tsang (dBus gTsang) (Ü ortada, Tsang orta batıda ve Ngari ('mNga' ris) uzak batıda) Tibet Özerk Bölgesinin orta ve batı kısmını kapladı.[7] Tibet kültürel etkileri komşu eyaletler olan Bhutan, Nepal, Hindistan'ın Sikkim, Ladakh, Lahaul ve Spiti, Spiti gibi Hindistan’ın bölgelerine, Kuzey Pakistan Baltistan veya Balti-yul'a ek olarak Çin'in komşu eyaletlerinde belirlenmiş Tibet özerk bölgelerine kadar uzanır.

Tibet'te Kültür

Budizm

İki Budist rahip, Sakya Manastırı, Tibet.
Yaşlı bir Tibetli kadın Barkhor'da Lhasa hacı yolunda elinde bir dua çarkı tutarken. Jokhang Tapınağı'nın çevresindeki sokaklardan oluşan Barkhor hem kutsal şehrin manevi kalbi hem de Tibetlilerin ana ticari merkezidir.
Sera Manastırı, Lhasa, Tibet (2006)

Tibet'te budizm, diğer bir adıyla 'lamaizm' olarak da bilinir, la - ma (üstün) 'lük manasındadır ayrıca bir nevi rütbe belirtir. Tibet'te budizmin başlangıcı M. S. 5. yüzyıla dayanmakla beraber M. S. 7. yüzyılda Tibet Kralı Srongsten Campo ile halkın çoğunluğuna bu inanç sistemi yayılmıştır. Budizm aslında bir din değildir temel ilkeleri felsefe ve ahlak öğretileridir, herhangi bir tanrı kavramları yoktur ve özünde Brahma inanışının değiştirilmiş bir şeklidir. Tabiata tapma, nefsine hakim olma, ahlaki değerlere önem vermek Budizm sisteminin temellerini oluşturur. Tibet budizmi günümüz bilim adamlarının gruplandırmasına göre; Kuzey Budizmi (Vajrayana) olarak ele alınır ve Tibet, Moğolistan, Bhutan ve Hindistan başta olmak üzere birçok ülkede inananları vardır.

İlgili Filmler

  • 'Küçük Buda, (İngilizce: Little Buddha)', (1993)
  • 'Tibet'te Yedi Yıl, (İngilizce: Seven Years in Tibet)', (1997)
  • 'Kundun', (1997)

İlgili Belgeseller

  • Asya Geçidi (İngilizce:Asian Coridor in Heaven)

İlgili Müzikler

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; GLOBE isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
  2. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; ETOPO1 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
  3. ^ "plateaus". April 1, 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2009. 
  4. ^ "Circle of Blue, 8 May 2008 China, Tibet, and the strategic power of water". Circleofblue.org. 8 Mayıs 2008. July 2, 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: March 26, 2010. 
  5. ^ "The Water Tower Function of the Tibetan Autonomous Region". Futurewater.nl. April 25, 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2012. 
  6. ^ "China to spend record amount on Tibetan water projects". English.people.com.cn. 16 Ağustos 2011. 27 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2012. 
  7. ^ Petech, L., China and Tibet in the Early XVIIIth Century: History of the Establishment of Chinese Protectorate in Tibet 1 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., p51 & p98

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Bhutan</span> Güney Asyada bir ülke

Bhutan veya Butan, resmi adıyla Bhutan Krallığı, Güney Asya'da denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Doğu Himalayalarda bulunan ülkenin batısında ve güneyinde Hindistan, kuzeyinde ise Çin'in Tibet bölgesi yer alır. Çok yakın olmalarına rağmen Bangladeş ve Nepal'le sınırdaş değildir. 754.000'in üzerinde nüfusa sahiptir, 38.394 km²'lik alanıyla 133. büyük ülkedir. Tarihî İpek Yolu üzerinde, Hint altkıtası, Güneydoğu Asya ve Tibet'in kesişim noktasında yer alan Bhutan meşrutiyetle yönetilir ve Mahayana Budizmini baz alan bir ulusal kimliğe sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Orta Asya</span> Asyanın okyanuslardan uzak iç kesimi

Orta Asya, dar anlamıyla geçmişte Sovyetler Birliği'nin parçası olan beş ülkeyi tanımlar. Geniş anlamda ise Afganistan, Pakistan'ın kuzeyi, Çin'in batısı, Moğolistan ve Rusya'nın bir kısmı ile kuzeydoğu İran'ı içeren bölge ve bölgeyi tanımlamak için kullanılan coğrafi terim. Asya'nın dünya okyanuslarından uzak iç kesimini belirtmek için kullanılır, bölgenin bu denizlere kapalı oluşu başlıca ana özelliğidir. Orta Asya, aynı zamanda Türk halklarının anayurdudur.

<span class="mw-page-title-main">Tibet Budizmi</span> Budizmin Vajrayana kolundan Budist inanış

Tibet Budizmi. Tibet, Moğolistan ve Bhutan başlıca olmak üzere Nepal, Hindistan, Çin, Rusya ve bazı Orta Asya Türklerinde takip edilen Budizm koludur. Kimi yerlerde Lamacılık olarak da adlandırılmaktadır. Tibetçe Lama den doğan bu kelime, aynı zamanda bir unvan olarak da kullanılmaktadır. Budizmin Vajrayana koluna aittir.

<span class="mw-page-title-main">A-mdo</span>

Mdo-smad olarak da bilinir, Orta Asya'da Tibetlilerin yaşadığı bölgenin geleneksel üç bölümünden biri.

<span class="mw-page-title-main">Momo (yemek)</span>

Momo bir tür Tibet hamur köftesidir. Yiyecek, Moğol buuzu, Çin jiaozisi, Orta Asya mantısı, Rus pelmenisi ve İtalyan raviolisine benzemekte ve tüm Güney Asya'da sevilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Tibet müziği</span>

Tibet müziği, Himalaya bölgesinin kültürel kalıtını yansıtan ve Tibet'te yerleşik olmasına karşın Tibetlilerin yaşadığı Hindistan, Bhutan ve Nepal'de de varlığını sürdüren bir müzik türüdür. Varlığı bilinen en eski Tibet müziği, Tibet Budizmi'nin kökleşmiş etkisini yansıtan dini müziktir.

<span class="mw-page-title-main">Tibetliler</span> etnik grup

Tibet halkı veya Tibetliler, günümüzde daha çok Çin'de, büyük bir bölümü Tibet Özerk Bölgesinde, sınır eyaletlerden Siçuan, Qinghai, Gansu ve Yunnan. Tibet'te yaşayan halkın % 92,77, Qinghai eyaletinde % 22,53, Gansu eyaletinde % 1,76 ve Siçuan eyaletinde % 1,54 Tibetlidir. Tibetliler, Tibet ve Himalaya bölgesinde göçebe bir yaşam sürdürürler.

Budizm okulları, Budizm'in tarih sahnesine çıktığı M.Ö. 5. yüzyıldan itibaren farklı coğrafyalarda yayılma olanağı bulmuş, girdiği yörenin kültürüne uyum sağlamıştır. Bununla birlikte aynı kültürden gelen Budist gelenekler içindeki yorum ve metotlardaki farklılıkların zamanla derinleşmesi biribirinden bağımsız, çeşitli okulların ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Hinayana, Mahayana gibi Budizm'in iki ana kolundan biri.

<span class="mw-page-title-main">Shannan</span> Çinin Tibet Özerk Bölgesinde bulunan bir İl düzeyi şehir

Shannan ili, Çin'in Tibet Özerk Bölgesi'nde bulunan bir İl düzeyi şehirdir. Şehir, kuzeyde bölge merkezi Lhasa, batıda Xigazê ve doğuda Nyingchi il düzeyi şehirleri ile güneyde Bhutan ve Hindistan ile komşudur. Yüzölçümü 79,699 km² olan şehrin nüfusu 2010 yılı itibarı ile 328,990'dır. İlin merkezi Zêtang kasabasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Chhaang</span>

Chhaang, Nepal ve Tibet'e özgü alkollü bir içecektir. Chhaang ayrıca Doğu Himalayalar'da da popülerdir.

<span class="mw-page-title-main">Manasarovar Gölü</span>

Manasarova Gölü veya Mapham Yumtso, Çin'in Tibet Özerk Bölgesi'nde bulunan bir göldür. Gölün batısında Rakshastal Gölü ile kuzeyinde Kailaş Dağı yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Rakshastal Gölü</span>

Rakshastal Gölü, Çin'in Tibet Özerk Bölgesi'nde bulunan bir göldür. Gölün doğusunda Manasarovar Gölü ile kuzeyinde Kailaş Dağı yer almaktadır. Satlec Nehri, gölün kuzeybatısında başlamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kailaş Dağı</span> Tibetin güneybatısında Transhimalayanın bir kısmını oluşturan dağdır

Kailaş Dağı, Tibet'in güneybatısında Transhimalaya'nın bir kısmını oluşturan dağdır. Dağ, Manasarovar ve Rakshastal göllerinin kuzeyinde İndus, Sutlej, Brahmaputra ve Karnali olmak üzere Asya'daki en uzun nehirlerin kaynağına yakın bir konumda yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Yamdrok Gölü</span>

Yamdrok Gölü, Çiniın Tibet Özerk Bölgesi'nde bulunan bir göldür. Göl, Tibet'in en büyük üç kutsal gölünden biridir. Göl, birçok karla kaplı dağlarla çevrilidir ve birçok küçük akarsu tarafından beslenmektedir. Gölün uzak batı ucunda bir çıkış akışı bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Namcha Barwa</span>

Namcha Barwa, Çin'in Tibet Özerk Bölgesi'nde Himalayalar'da bulunan bir dağdır. Dağın en yüksek zirvesi Dünya'nın en doğusundaki 7,600 metreden daha yüksek zirvsini oluşturmaktadır.

Bu sayfa, hem küresel hem de ulusal açıdan Çin'deki uç noktaları'nın listesidir.

<span class="mw-page-title-main">Gompa</span>

Gompalar veya Gönpalar, ling olarak da bilinir, Çin, Hindistan, Nepal, Ladakh ve Bhutan'ın bölümleri de dahil olmak üzere tarihi Tibet bölgelerinde yaygın olan Tibet Budizmi ile ilişkili öğreti, nesil ve sādhanānın birleşimi olarak algılanabilecek bir tahkimat, bir vihara ve üniversitedir. Bhutan Dzong mimarisi, geleneksel gompa tasarımının bir alt kümesidir. Bir gompa, uygulayıcıların meditasyon yaptığı ve öğretileri dinlediği bir meditasyon odasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Tibet mitolojisi</span>

Tibet mitolojisi, Tibet halkı tarafından aktarılan geleneksel ve dini hikâyelere atıfta bulunur. Tibet mitolojisi, esas olarak Tibet kültüründen kaynaklanan ulusal mitolojinin yanı sıra hem Tibet Budizmi hem de Bön Dininden gelen dini mitolojiden oluşur. Bu efsaneler genellikle sözlü olarak, ritüellerle veya heykeller veya mağara resimleri gibi geleneksel sanatlarla aktarılır. Ayrıca, tanrılardan ruhlara ve canavarlara kadar çeşitli farklı yaratıklar da Tibet mitolojisinde önemli bir rol oynamaktadır ve bu mitlerin bazıları ana akım Batı medyasına girmiştir, en dikkat çekici olanı ise İngilizce Abominable Snowman olarak bilinen Yeti'dir.

<span class="mw-page-title-main">Manas Nehri</span>

Manas Nehri, Bhutan'ın güneyi ve Hindistan arasındaki Himalaya eteklerinde bulunan bir nehirdir. Nehir, Çin'de Tibet Özerk Bölgesi'nedn başlayarak Bhutan üzerinden Batı Assam'da tekrar Hindistan'a açılmadan önce diğer üç büyük nehir tarafından karşılanır ve daha sonra Jogighopa'da Brahmaputra Nehri'ne katılmaktadır. Nehrin toplam uzunluğu 400 km olup Çin kısmı 24 km, Bhutan kısmı 272 km ve Hindistan kısmı ise 104 km'dir. Dört ana nehir sistemi arasında Bhutan'ın en büyük nehir sistemidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.