Thomas Henry Huxley
Thomas Henry Huxley | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 4 Mayıs 1825 Ealing, Middlesex, İngiltere |
| Ölüm | 29 Haziran 1895 (70 yaşında) Eastbourne, Sussex, İngiltere |
| Mezun olduğu okul(lar) | Sydenham Koleji Londra Charing Cross Hastanesi |
| Kariyeri | |
| Dalı | Zooloji, karşılaştırmalı anatomi |
| Çalıştığı kurumlar | Kraliyet Donanması, İngiltere Kraliyet Cerrahlar Koleji, Kraliyet Mayın Okulu, Kraliyet Enstitüsü, Londra Üniversitesi |
| Etkilendikleri | Thomas Wharton Jones, Edward Forbes, Charles Darwin |
| Etkiledikleri | Michael Foster, Patrick Geddes, Henry Fairfield Osborn, H.G. Wells, E. Ray Lankester, Hubert Harrison |
| İmza | |
 | |
Thomas Henry Huxley (d. 4 Mayıs 1825; Ealing, Middlesex – ö. 29 Haziran 1895; Eastbourne), İngiliz biyolog. Darwin'in evrim kuramının en önemli savunucularından, felsefede agnostisizm kavramını ilk kez ortaya atan,[1] Darwin'in buldoğu lakabıyla bilinen İngiliz biyoloji bilgini.[2]
Gençliği
Ailesinin yedinci çocuğuydu. 1833'te Earling'de, babasının matematik dersleri verdiği okula başladı, ama okul yaşamını yalnızca iki yıl sürdürdü. 1835'ten sonra kendi kendine Almanca öğrendi. On iki yaşındayken ileri düzeyde jeoloji ve mantık kitapları okuyor, kendi kendine basit bilimsel deneyler yapıyordu. On beş yaşına geldiğinde Londra'nın yoksul mahallelerinde bir pratisyen hekimin yanında çırak olarak çalışmaya başladı. Kısa bir süre sonra Londra'nın merkezinde Charing Cross Hastanesi Tıp Okulu'ndan karşılıksız burs almayı başardı. Zorunlu dersler yerine ilgi duyduklarını izlemesine karşın birçok ödül kazandı; ilk araştırması öğrenciliği sırasında yayımlandı.
Yirmi bir yaşında bursu kesilince, henüz uzmanlık eğitimi yapmakta olduğu halde Güney Denizi'ne bir keşif gezisine çıkan "HMS Rattlesnake" adlı gemide yardımcı cerrah olarak iş buldu. Dört yıl süren gezi boyunca, geminin ilkel koşullarına karşın, mikroskobuyla denizdeki canlıları inceledi. Her limandan İngiltere'ye gönderdiği gözlem sonuçları Royal Society ve Kraliyet Enstitüsü'nün dergilerinde yayımlandı. 1850'de İngiltere'ye döndüğünde, çağının en ünlü biyoloji bilginlerinden biri olmuştu. İngiliz Kraliyet Deniz Kuvvetleri'nin özel izniyle üç yıl etkin görev almadan gezi boyunca topladığı örnekleri inceledi. 1852'de Royal Society üyeliğine seçildi. Breslau, Edinburgh, Dublin, Cambridge, Würzburg, Oxford, Bologna ve Erlangen'deki üniversitelerden onursal doktorluk dereceleri aldı.
1850'lerde hayvanlarda bireysel davranış, mürekkepbalığı gibi kafadanbacaklılar, paleontoloji yöntemleri, bilim ve bilim eğitiminin yöntemleriyle ilkeleri, sinirlerin yapısı ve işlevleri, omurgalılarda kafatasına ilişkin kuramlar gibi konularda pek çok araştırma yayımladı. 1854'te, Deniz Kuvvetleri'ndeki görevinin başına dönmesi için yapılan çağrıyı, araştırmalarının tümünü yayımlamadığı gerekçesiyle reddedince görevden alındı. O sıralarda Sidney'de tanıştığı Henrietta Anne Heathorn ile evlenebilmek için bir iş bulmaya çalışıyordu. Londra'daki Madencilik Okulu'nda ders vermeyi sürdürdü. Bu okulun önce Fen Öğretmen Okulu, daha sonra Kraliyet Bilim Yüksekokulu haline gelmesine önayak oldu.
İlgi alanlarının genişlemesi
Charles Darwin'in Türlerin Kökeni adlı kitabı, 19. yüzyıl ortalarında bilim çevrelerini temelinden sarsmıştı. Genç Huxley, Joseph Dalton Hooker ve Charles Lyell'la birlikte kitabın yayımlanmasından önce Darwin'i destekleyen birkaç bilim insanından biri oldu. Huxley ve Darwin'in bu dönemde başlayan dostluğu yıllarca sürdü. Darwin, evrim kuramı konusunda başlatılan tartışmaların dışında kalmayı yeğlerken, Huxley bu görüşleri açıkça destekleyip heyecanla savunuyordu.[2]
En önemli tartışmalardan biri 1860'ta İngiliz Bilim Geliştirme Derneği'nin Oxford Üniversitesi'nde yaptığı toplantıda başladı. Toplantının bu yeni ve "tehlikeli" kuramı çürütmek için iyi bir fırsat olduğunu düşünen Psikopos Samuel Wilberforce, Huxley'yi aşağılamak amacıyla ataları arasında hiç maymun olup olmadığını sorunca Huxley, atasının bir maymun olmasını, zeki ve kültürlü, ama bu zekâyı ciddi bir bilimsel tartışmayı gülünçleştirmek için kullanan bir kişi olmasına yeğlediğini söyledi. Bu tartışma, Darwin'in kuramının duyulmasını sağladığı gibi, bilimin ilahiyattan bağımsız olarak ele alınmasının başlangıcını simgelemesi açısından da önem taşıyordu.[2]
Huxley, 1860'larda paleontoloji, taksonomi (özellikle kuşların sınıflandırılması) ve etnoloji üzerine önemli araştırmalar yürüttü. Londra Jeoloji Topluluğu ile Etnoloji Derneği'nde yöneticilik yaptı; Kraliyet Cerrahlık Okulu'nda Hunter Kürsüsü'nde dersler verdi. Londra'nın güneyinde, çalışan erkekler için açılan İşçi Erkek Yüksekokulu'nda onursal yöneticilik yaptı. Metafizik Derneği'nde etkin biçimde çalıştı. 1870'lerde başlatılan eğitim reformu üzerinde de çalışmaları ve görüşleriyle de önemli etkisi oldu. İngiltere'de 75 yıl boyunca uygulanacak olan ilköğretim sisteminin temelini attı. Ayrıca birçok yüksek öğretim kurumunun yeniden düzenlenmesinde rol oynadı. Encyclopædia Britannica'nın dokuzuncu baskısına katkıda bulundu. Ders kitapları yazdı, fen dersi öğretmenleri için uygulamalı kurslar açtı. Royal Society ve Londra Üniversitesi'nde yöneticilik yaptı. Baltimore'daki Johns Hopkins Üniversitesi'nin açılışına konuşma yapmak üzere ABD'ye gitti. Buckinghamshire'deki Eton College'nin yöneticisi olduğu sırada, Londra'daki zengin meslek örgütlerinin, teknik eğitimin geliştirilmesi için bağışlarda bulunmasını sağladı.
1878'de Aristotales'in felsefi görüşlerini Eski Yunanca'dan okumak istediği için bu dili öğrenmeye başladı. Felsefeye olan ilgisi giderek arttı. David Hume, George Berkeley ve René Descartes üzerine yazdıkları günümüzde bile aydınlatıcı niteliklerini korumaktadır. İlahiyatla da ilgilenen Huxley, kendi düşünsel konumunu da ifade eden agnostik terimini ortaya attı.
1885'te Fen Öğretmen Okulu'ndaki görevinden ayrıldı, ancak bu okulun onursal yöneticiliğini sürdürdü. 1889'da Londra'dan ayrılarak Eastbourne'e yerleşti. Orada, dönemin önde gelen bilim insanları, ilahiyatçıları ve düşünürleriyle yazışarak tartışmayı yaşamının sonuna değin sürdürdü.
Değerlendirme
Dünya çapında ün kazanan Huxley, ülkesi dışında Mısır, Rusya, İtalya, Yeni Zelanda, ABD, Avusturya, Belçika gibi pek çok ülkedeki 53 bilim derneğince çeşitli unvan ve ödüllerle onurlandırıldı. Bilimsel gelişme için etkin biçimde çalışması, düşünce ve uygulama alanlarında ilerlemeye yaptığı katkıyla, dönemin en büyük bilim insanlarından biri olarak görüldüğü gibi kendinden sonraki kuşakları da derinden etkiledi.
Huxley'in gezi notları, torunlarından Julian Huxley tarafından T.H. Huxley's Diary of the Voyage of H.M.S. Rattlesnake (1935; T.H. Huxley'nin H.M.S Rattlesnake Gezisine İlişkin Günlüğü) başlığıyla yayımlandı. Huxley üzerine en kapsamlı yaşamöyküsü ise Leonard Huxley'nin Life and Letters of Thomas Henry Huxley (1900; Thomas Henry Huxley'nin Yaşamı ve Mektupları) adlı çalışmasıdır.
Diğer önemli yapıtları
- Evidence as to Man's Place in Nature (1863; İnsanın Doğadaki Yerine İlişkin Kanıtlar)
- Protoplasm: The Physical Basis of Life (1869; Protoplazma: Yaşamın Fiziksel Temeli)
- A Manual of the Anatomy of Vertebrated Animals (1871; Omurgalı Hayvanların Anatomisi Üzerine Bir Elkitabı)
- A Manual of the Anatomy of Invertebrated Animals (1877; Omurgasız Hayvanların Anatomisi Üzerine Bir Elkitabı)
- Hume (1878)
- Science and Culture (1881; Bilim ve Kültür)
- Essays upon Some Controverted Questions (1892; Bazı Tartışmalı Sorunlar Üzerine Denemeler)
- Evolution and Ethics (1893 Evrim ve Ahlak)
- Collected Essays (1894-1908, 9 cilt; Toplu Denemeler)
- Scientific Memoirs (ös 1898-1903, 5 cilt; Bilimsel Anılar)
Kaynakça
- ^ Hıristiyanlık Tarihi. Colin Brown. Yeni Yaşam Yayınları. 1977. s. 550 ISBN 975-8318-86-1.
- ^ a b c Browne, E. J. (2008). Türlerin kökeni : Charles Darwin. Orhan Düz. İstanbul: Versus Kitap. ss. 102-107. ISBN 978-9944-989-84-8. OCLC 623191115.
