İçeriğe atla

Thomas Carlyle

Thomas Carlyle
Thomas Carlyle
Doğum4 Aralık 1795(1795-12-04)
Ecclefechan, Dumfries ve Galloway, İskoçya
Ölüm5 Şubat 1881 (85 yaşında)
Londra, İngiltere
MeslekYazar
Milliyetİskoç
Edebî akımVictoria Devri, Romantisizm
Carlyle'ın eğitim gördüğü Edinburgh Üniversitesi.

Thomas Carlyle (4 Aralık 1795; Ecclefechan, Dünfries ve Galloway, İskoçya - 5 Şubat 1881; Londra) İskoç asıllı, deneme ve hiciv yazarı, tarihçi ve eğitmendir. Carlyle "Edinburgh Ansiklopedisi"ne de makaleler yazmakla; çok tartışmalara yol açan sosyal yorumlamalarıyla ve iktisat bilimini "kasvetli bilim" olarak tanımlanması ile hatırlanmaktadır. Yapıtlarında İngiltere'nin tarihini, toplumsal yaşamını ve işçi sorunlarını ele almıştır.

Thomas Carlyle'ın, Ecclefechan'da bulunan mezarı.

Ailesi, İskoçya'da çok yaygın olan sıkı Kalvinizm Protestanlığı inanç ve göreneklerine bağlıydılar ve oğullarının Protestanlık prensiplerine göre eğitilmesine dikkat etmişlerdi. Carlyle'nin eğitimi sonunda bir Protestan papaz veya vaiz olmasını beklemekteydiler. Ancak Carlyle Edinburgh Üniversitesi'nde ilahiyat eğitimine devam ederken katı Hristiyan inancını kaybetmiş ve bunu da açıkça her eseri, yazısı ve hareketi ile ortaya koymuştu. Buna rağmen Carlyle'in hazırlayıp yayınladığı eserlerin ana temaları ve bunların işlenişi sıkı dinsel prensipleri yansıtmaktaydı. Carlyle'ın geleneksel Hristiyanlığa inanmamasının herkesçe bilinmesi ve eserlerinin ana temalarının sıkı Hristiyan prensiplerini içermesi ile Victoria devrinin son dönemlerinin önemli bir karakteri idi. Bu devirde birçok aydın bu ikilemi çok çekici bulmakta idi. Özellikle Charles Darwin'in evrimsel teoriyi açıklaması, sosyal ve bilimsel ilerlemeler, bu aydınların geleneksel sosyal düzene ait din, inanç ve tutumlarını soru altına alıp tehdit etmekteydi ve Carlyle bunu eserlerine ustalıkla yansıtmaktaydı.

Yaşamı

Güneybatı İskoçya'da Dumfries ve Galloway bölgesinde 4 Aralık 1795 tarihinde çok katı Kalvinizm inançlı bir ailenin oğlu olarak doğdu.[1] He also wrote articles for the Edinburgh Encyclopaedia.Ailesi, onu "Annan Akademisi" adlı kamu sektörü okulu olarak iyi isim yapmış bir okula gönderdiler. Fakat burada arkadaşlarına uyamayarak ve alay konusu olarak çok zor günler geçirdi ve üç yıl orada okuduktan sonra ayrıldı.[2]

Ailesinin isteklerine uyarak bir Protestan din adamı olmak için Edinburgh Üniversitesi'ne kaydoldu.[3] Gençliğinde ve bu ilk üniversite hayatında, ailesinin ve İskoç toplumunun sert ve sıkı Kalvinizm inancı onda büyük etkilere neden oldu ve sonradan Hristiyanlığa inancını kaybetmesine rağmen hayatı boyunca katı Kalvinizm değerlerine uymaya devam etti.

Üniversite diploması aldıktan sonra bir din adamı olmadı. Önce bir hukukçu olmak için çalıştı ve sonra ilk gittiği ve hoşlanmayıp bıraktığı Annan Akademisi'nde ve sonra "Kırcaldy" kasabasının okulunda öğretmen olarak çalıştı.[1][4]

1818-19 yıllarında Carlyle yeniden Edinburgh Üniversitesi'ne kayıt olarak ve yeni bir üniversite diploması daha aldı. Ama bu sırada Hristiyanlığa olan inancını tamamen kaybetmesi ona büyük psikolojik etkiler yaptı. Carlyle yazı hayatına Edinburgh Üniversitesi'ne yeniden girmesinden önce başlamıştı. Ama öğretmenliğe geri döndükten sonra 1821'de Carlyle, dinsel alanlara girme arzusunu tamamıyla geride bırakıp hayatını bir yazar olarak kazanmaya karar verdi ve Edinburgh'a yerleşti.

Almanca'ya ve Alman edebiyatına büyük merak sarıp bu alanlarda derin ve yoğun çalışmalara başladı. Bu dönemde Alman edebiyatının önemli eserlerini İngilizceye çevirerek yayınladı. Bunların arasında ilk defa Johann Wolfgang von Goethe'nin 1777'de başlayıp 1812'de yayınladığı Wilhelm Meister'in Çıraklık Yılları kitabının İngilizce çevrisini hazırladı ve bu eser 1824'te yayımlandı.[1] Friedrich Schiller'in biyografisini yazdığı "Schiller'in Hayatı" adlı bir eseri 1823 ve 1824 yıllarında "Londra Dergisi"nde kısım kısım basıldıktan sonra 1825'te kitap olarak yayımlandı.[1] Carlyle bu eserlerin çevrilip yayımlanmasından, roman ve hikâye janrında hayal mahsulü yazılar yazmaktan vazgeçip denemeler, biyografi, tarih gibi daha ciddi janrlarda yazılar hazırlamaya yöneldi.

Paris ve Londra'ya bir gezi sonra İskoçya'ya döndükten sonra "Edinburgh Review" adlı bir edebi dergi için denemeler yazmaya başladı. Bunlar "Signs of the Times (Zamanımızın İşaretleri)" ve "Characteristics (Nitelikler)" adıyla sonradan toplanıp basıldı.[5]

1826 yılında Carlyle 1821 yılında tanıştığı bir yazar olan Jane Baillie Welsh ile evlendi.[1] Karısının sağladığı para ile 1828 sonrasında karı koca "Craigenputtock" adlı bir İskoçya çiftliğinde yaşamaya başladılar. Bu çiftlikte yaşaması sırasında Carlyle'in denemeleri yayınlanmaya başladı ve bir deneme yazarı olarak büyük isim yaptı. Bu denemelerin üslubu dolayısıyla aksi tabiatlı ve kızgın üsluplu bir yazar olma şöhreti kazandı. Kimi eleştiriler bu şöhretinin evine ve aile hayatına da yansıdığını bildirmişlerdir. Gerçekten Carlyle öldükten sonra karısıyla karşılıklı yazılan 9.000 kadar mektupta genellikle çiftin birbiriyle mesut olmalarına rağmen gayet sık olarak birbirine karşı çok kızgınlık gösteren kavgalar yaptıklarını açığa çıkarmıştır. Bazı araştırmacılar ise Carlyle'in bu şöhretinin nedenini muzdarip olduğu mide ülserlerine ve ağrılarına atfetmektedirler.

Carlyle'in "Sartor Resartus (Terzi ve yeniden yapılan dikiş)" adlı yapıtı Britanya eleştirmenleri ve okurları tarafından önce hiç beğenilmedi.[1] Bu yapıtta Carlyle kendi öz yaşamını eleştirel bir biçimde ele alıp derin bir analizini yapmaktaydı.[1] Bu eser "Fraser's Magazine" adlı dergide 1833-1834 yıllarında kısım kısım yayınlandı.[1] 1836'da ABD'de Boston'da ilk edisyon yayımlandı; İngiltere'de kitap olarak ilk yayını 1838'de olmuştur. Bu yayıma önsöz yazan ve Caryle'in sonradan yakın bir arkadaşı olan Amerikalı yazar Ralph Waldo Emerson bu eserin Amerikan transandantalizm (deneyüstücülük) akımına bir baz olduğunu belirtmektedir. Sonradan Britanya entelektüel kültür çevrelerinde Carylye'in bu eserinin değeri anlaşılmıştır.

Carlyle, 1834'te yasamak için Londra'ya geçti.[1] Burada Chelsea semtinde bir ev aldı ve bu semtte yaşayan (Leigh Hunt, John Stuart Mill ve Ralph Waldo Emerson gibi entelektüel ve edebi yazarlar grubu içinde "Chelsea'nin Bilgesi" olarak isim yaptı.

Carlyle, burada sonunda 1837'de üç cilt olarak yayınlanacak "French Revolution (Fransız Devrimi)" adlı tanınmış tarih eserini yazdı.[1] Bu eserde ele aldığı fakirlerin soylular tarafından eziyet ve zulüm altına alınışı oldukça ilginin yanında olumlu ve olumsuz birçok yorumu da beraberinde getirdi.

1837-1840 yıllarında Carlyle 4 konferanstan oluşan, dinlemek için 1 euro giriş ücreti alınan, halk konferansları verdi. Bukonferansların notlarını "Heroes and Hero Worship (Kahramanlar ve Kahramanlara Tapma)" adında bir kitap olarak yayımladı. Bu kitapta Carlyle; Luther, Shakespeare, Muhammed, Dante ve Napoléon'un yaşam öykülerini konu edinmiş ve bu kişilerin insanlık tarihinde belirleyici önemini vurgulamıştır.[6]


Başlıca yapıtları

  • "Schiller'in Hayati"
  • "Signs of the Times (Zamanımızın İşaretleri)", denemeler antolojisi
  • "Characteristics (Nitelikler)", denemeler antolojisi
  • "Sartor Resartus" (özyaşamöyküsü, 1833-1834),
  • "The French Revolution" (Fransız Devrimi, 1837), 3 cilt
  • "On Heroes, Hero-Worship and the Heroic in History" (Kahramanlar, 1841), büyük adamların yaşamları
  • "II. Freidrich" Prusya kralinin 22 ciltlik hayat hikâyesi.
  • "Past and Present" (Geçmiş ve Bugün, 1843).

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f g h i j "Thomas Carlyle" (bio), Dumfries-and-Galloway, 2008, webpage: dumfries-and-galloway.co.uk-carlyle.
  2. ^ "Carlyle – The Sage of Chelsea". English Literature For Boys And Girls. Farlex Free Library. 7 Nisan 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2009. 
  3. ^ "Among these humble, stern, earnest religionists of the Burgher phase of Dissent Thomas Carlyle was born." – Sloan, John MacGavin (1904). The Carlyle Country, with a Study of Carlyle's Life. Londra: Chapman & Hall, s. 40.
  4. ^ "As a 'double-goer', perplexing strangers in foreign parts as well as at home, the 'Apostle' was occasionally an innocent, inadvertent nuisance to 'our Tom'." – Wilson, David Alec (1923), Carlyle Till Marriage 1795 to 1826, London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co., ss. 42-43.
  5. ^ D. Daiches (ed.), Companion to Literature 1 (Londra, 1965), s. 89.
  6. ^ Delaura, David J. (1969). "Ishmael as Prophet: Heroes and Hero-Worship and the Self-Expressive Basis of Carlyle's Art", Texas Studies in Literature and Language, Vol. 11, No. 1, ss. 705-732.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Thomas Carlyle ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Thomas More</span> İngiliz devlet adamı ve yazar (1478-1535)

Thomas More, İngiliz devlet adamı, hukukçu, filozof, Rönesans dönemi hümanist yazardır. 1516'da yazdığı "Ütopya" başlıklı eserinde, hayalî bir adada kurguladığı bir ülkenin siyasi sistemini, "ideal" olarak tarif eder. More'un Kral VIII. Henry'nin İngiliz Kilisesi'nin başına geçme niyetine ilke olarak karşı çıkması, kendi siyasi kariyerinin sonunu hazırlayıp hain olarak idam edilmesine sebep oldu. Ölümünden 400 yıl sonra, 1935'te Papa XI. Pius tarafından da "aziz" ilan edildi.

<span class="mw-page-title-main">Robert Louis Stevenson</span>

Robert Louis Stevenson,, İskoç romancı ve şair. En ünlü eseri Define Adası'dır. 2018 yılında itibarıyla dünyada en çok başka dile çevrilen yazarlar sıralamasında Charles Dickens’ın hemen ardında, 26. sıradadır.

<span class="mw-page-title-main">İskoçya</span> Birleşik Krallıkın parçası olan Batı Avrupa ülkesi

İskoçya, Birleşik Krallık'a bağlı dört ülkeden biri. İskoçya anakarası, Büyük Britanya adasının kuzeydeki üçte birlik kısmını kaplar. Güneydoğusunda İngiltere ile 154 km uzunluğunda bir sınırı vardır. Kuzeyi ve batısı Atlas Okyanusu ile, kuzeydoğusu Kuzey Denizi ile ve güneyi İrlanda Denizi ile çevrilidir.

<i>Bin Dokuz Yüz Seksen Dört</i> George Orwellin kaleme aldığı politik roman

Bin Dokuz Yüz Seksen Dört, İngiliz yazar George Orwell tarafından kaleme alınmış olan alegorik, distopik ve politik bir romandır. Romanın hikâyesi distopik bir dünyada geçer. Distopya romanlarının en ünlülerindendir. Özellikle kitapta tanımlanan Big Brother kavramı günümüzde de sıklıkla kullanılmaktadır. Aynı zamanda kitapta geçen "düşünce polisi" gibi kavramları da yazar George Orwell günümüze kazandırmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Friedrich Schiller</span> Alman şair, filozof, tarihçi ve piyes yazarı (1759-1805)

Johann Christoph Friedrich von Schiller, 1802 yılında soyluluk unvanı almış bir şair, filozof, tarihçi ve en önemli Alman dram yazarıdır. Yazdığı çoğu tiyatro eseri Alman tiyatrosunda başyapıt niteliğindedir. Schiller doğa tasvirli şiirlerin şairi olarak da gayet başarılı olmuştur, ancak asıl alanı düşünsel/didaktik şiirdir, çoğu yazara ilham olmuştur ve dramatik şiirleri en sevilen Alman balatları arasındadır.

<span class="mw-page-title-main">Ralph Waldo Emerson</span> Amerikalı filozof (1803 – 1882)

Ralph Waldo Emerson, Amerikan düşünür ve yazardır. Amerikan transandantalizminin en önemli temsilcisidir.

Britanya edebiyatı, Birleşik Krallık, Man Adası ve Kanal Adaları'nın edebiyatıdır. Bu edebiyat başlıca İngilizce yazılmış olmakla beraber Galce, İskoçça, İrlandaca ve diğer dillerin de edebiyatlarını da kapsar.

<i>Encyclopædia Britannica</i> İngilizce ansiklopedi

Encyclopædia Britannica, dünyada en uzun süredir yayımlanan İngilizce genel kültür ansiklopedisidir. Eğitimli yetişkin kullanıcıları hedef alan bir ansiklopedidir. İlk baskısı 1768'de İskoçya'nın Edinburgh şehrinde basılmıştır. 100 sürekli editör ve 4400 katılımcı yazar tarafından hazırlanır. Geniş bir kesim tarafından dünyanın en gelişmiş akademik ansiklopedisi kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">I. James (İngiltere kralı)</span> İskoçya, İngiltere ve İrlanda kralı

I. James, İskoçya, İngiltere ve İrlanda kralı.

Sir Eduardo Luigi Paolozzi, İtalyan asıllı İskoç heykeltıraş ve sanatçıdır. Paolozzi uluslararası sanat dünyasında kendi görüşünü ve kendi yorumunu hiçbir ödün vermeden sanatında uygulamaya uğraş vermiştir. Hayalperestliği ve fantezi düşünüşüyle, bizim parçalanıp bölünmüş uygarlığımıza benzeyen, bu modern dünyaya nasıl uyabileceğimizi incelemeye çalışmıştır. Eserlerinin altındaki fikirlerin bibirleriyle daramatik olarak tezatlılığını göstererek bize hem ilham kaynağı olmakta ama aynı zamanda aklımızı karıştırmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Thomas Hardy</span>

Thomas Hardy, İngiliz yazar ve şair.

<span class="mw-page-title-main">Brian Cox</span> İskoç oyuncu

Brian Denis Cox, İskoç aktör. Royal Shakespeare Company oyuncusudur, burada Kral Lear canlandırmasıyla ün kazanmıştır. Truva filmindeki Agamemnon ve Deadwood dizisindeki Jack Langrishe karakteri gibi çok sayıdaki Hollywood eserinde yer almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Jane Welsh Carlyle</span> İskoç yazar

Jane Welsh Carlyle, İskoç yazar. Deneme yazarı Thomas Carlyle'nin eşidir.

Sir Thomas Adams’ın Arapça Profesörü Cambridge Üniversitesi'nde kullanılan bir unvandır. Londra Belediye Başkanı Sir Thomas Adams'ın (1586-1668) 1645'te Cambridge Üniversitesi'ne Arapça Profesörlüğü için gereken parayı sağlamasından dolayı oluşturulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Robert Kerr (yazar)</span> İskoç cerrah ve yazar (1757–1813)

Dr. Robert Kerr, İskoç cerrah, bilimsel ve diğer konularda yazar ve çevirmen.

John Mayne (1759–1836) Dumfries'de doğan İskoç bir matbaacı, gazeteci ve şairdi. 1780'de, The Siller Gun şiiri, Edinburgh'da Walter Ruddiman tarafından yayınlanan Ruddiman's Magazine'de orijinal haliyle yayınlandı. Bu, Dumfries'teki eski bir geleneğin "Siller Silahı" için ateş etmesiyle ilgili komik bir çalışmadır. Ayrıca, 1780'de Hallowe'en üzerine Robert Burns'ün 1785 Cadılar Bayramı şiirini etkileyen bir şiir yazdı. Mayne ayrıca Kirkconnel'li Helen baladının bir versiyonunu yazdı. Dizeleri Walter Scott tarafından beğenildi.

John Lawrence, hayvanlara etik muamelenin erken bir savunucusu olarak tanınan, politik ve tarımsal konularda yazılar yazan bir İngiliz yazardır.

Edmund Frederick Robertson, St Andrews Üniversitesi'nde saf matematik profesörüdür.

<span class="mw-page-title-main">John Cairney</span>

John Cairney, İskoç aktör ve yazar.

Büyük Adam Teorisi, 19. yüzyılda popüler hale gelmiş tarihsel bir inceleme yaklaşımıdır. Bu teoriye göre tarih, büyük ölçüde büyük adamlar ya da kahramanlar – üstün zekâ, kahramanca cesaret, olağanüstü liderlik yetenekleri veya ilahi ilham gibi doğal özelliklere sahip, son derece etkili ve benzersiz bireyler – çerçevesinde açıklanabilir. Teori, esas olarak İskoç deneme yazarı, tarihçi ve filozof Thomas Carlyle'a atfedilmektedir. Carlyle, 1840 yılında kahramanlık üzerine bir dizi konferans vermiş ve verdiği bu konferanslar daha sonra On Heroes, Hero-Worship, & the Heroic in History başlığıyla yayımlanmıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.