İçeriğe atla

Therizinosauria

Therizinosauria
Yaşadığı dönem aralığı: 139-66 myö
Valanjiniyen-Senozoyik[1][2] 
Terizinozorların koleksiyonu, sol üstten saat yönünde: Suzhousaurus, Erliansaurus, Nothronychus, Falcarius ve Jianchangosaurus.
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Animalia
Şube:Chordata
Klad:Dinosauria
Klad:Saurischia
Klad:Theropoda
Klad:Maniraptora
Klad:Therizinosauria
Russell, 1997
Alt gruplar [1]
  • Erlikosaurus
  • Falcarius
  • Jianchangosaurus
  • Lingyuanosaurus
  • Saurexallopus
  • Therizinosauroidea (Russell & Dong, 1994)
Sinonimler
  • Segnosauria (Barsbold & Perle 1980)
  • Segnosaurischia (Dong 1992)

Terizinozorlar veya Therizinosauria (Yunanca:"tırpan kertenkeleleri"), Kretase döneminde Asya ve Kuzey Amerika'da yaşamış, üyelerinin ellerinde uzun, tırpan benzeri pençeler bulunan maniraptoran dinozor grubu.[1]

Terizinozorlar bilinen tüm dinozorların en tuhafıydı. En büyüğü, chalicotherler adı verilen tuhaf, soyu tükenmiş, toynaklı memelilere benziyordu. Terizinozorların bilek ve ayak parmakları, Oviraptor, Allosaurus gibi "sert kuyruklu" (tetanuran) teropodlar olduklarını gösterir.[2]

Keşif tarihi

Bulunan terizinozor kemikleri ile oluşturulmuş rekonstrüksiyonlar ve boyut karşılaştırması

Uzun yıllar boyunca bilim insanları, bir prosauropod gibi dört parmaklı ayakları ve tırpan şeklindeki pençeleri içeren fosil parçalarından canlının neye benzediklerini tahmin etmek zorunda kaldılar. Paleontologlar, dev pençelerin gizemli sahibine Therizinosaurus adını verdiler. 1988'de, daha önceki bir akraba olan Alxasaurus'un daha eksiksiz iskeletleri Çin'de ortaya çıktı. Bu terizinozorun kemiklerinin önceki buluntularla karşılaştırılması, bilim adamlarının "tırpan kertenkelelerini" büyük, yavaş hareket eden, iki ayaklı dinozorlar olarak hayal etmelerini sağladı.[2]

Filogeni

Aşağıdaki kladogram, 2010 yılında Lindsay E. Zanno tarafından yapılan Therizinosauria'nın kapsamlı filogenetik analizini takip etmektedir.[3]

Therizinosauria

Falcarius

Beipiaosaurus

Therizinosauroidea

Alxasaurus

Erliansaurus

Neimongosaurus

Enigmosaurus

Suzhousaurus

Therizinosauridae

Nothronychus

Nanshiungosaurus

Segnosaurus

Erlikosaurus

Therizinosaurus

Aşağıda, 2010 yılında Zanno tarafından sağlanan veriler kullanılarak Hartman ve diğerleri 2019 tarafından yakın zamanda oluşturulan filogenetik analiz yer almaktadır:[4]

Therizinosauria

Falcarius

Jianchangosaurus

Therizinosauroidea

Beipiaosaurus

"Chilantaisaurus" zheziangensis

Enigmosaurus

Alxasaurus

Therizinosauridae

Suzhousaurus

Neimongosaurus

Therizinosaurus

Erliansaurus

Nanchao embriyoları

Nanshiungosaurus

Segnosaurus

AMNH 6368

Nothronychus mckinleyi

Erlikosaurus

"Nanshiungosaurus" bohlini

Nothronychus graffami

Dağılım

Bazal bir terizinozor olan Jianchangosaurus

Terizinozorlar Doğu Asya ve Kuzey Amerika'da yaşadılar. Çoğu tür Kretase döneminde yaşadı, ancak Erken Jura'dan bir terizinozor bildirildi.[2]

Cinslerin tanımlanma yıllarının zaman çizelgesi

21st century in paleontology20th century in paleontology19th century in paleontology2090s in paleontology2080s in paleontology2070s in paleontology2060s in paleontology2050s in paleontology2040s in paleontology2030s in paleontology2020s in paleontology2010s in paleontology2000s in paleontology1990s in paleontology1980s in paleontology1970s in paleontology1960s in paleontology1950s in paleontology1940s in paleontology1930s in paleontology1920s in paleontology1910s in paleontology1900s in paleontology1890s in paleontology1880s in paleontology1870s in paleontology1860s in paleontology1850s in paleontology1840s in paleontology1830s in paleontology1820s in paleontologyNothronychusTherizinosaurusEnigmosaurusSuzhousaurusErlikosaurusSegnosaurusNeimongosaurusNanshiungosaurusErliansaurusAlxasaurusBeipiaosaurusJianchangosaurusFalcarius21st century in paleontology20th century in paleontology19th century in paleontology2090s in paleontology2080s in paleontology2070s in paleontology2060s in paleontology2050s in paleontology2040s in paleontology2030s in paleontology2020s in paleontology2010s in paleontology2000s in paleontology1990s in paleontology1980s in paleontology1970s in paleontology1960s in paleontology1950s in paleontology1940s in paleontology1930s in paleontology1920s in paleontology1910s in paleontology1900s in paleontology1890s in paleontology1880s in paleontology1870s in paleontology1860s in paleontology1850s in paleontology1840s in paleontology1830s in paleontology1820s in paleontology

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

Kaynakça

Dipnotlar

  1. ^ a b c "Therizinosauria". paleobiodb.org. 3 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021. 
  2. ^ a b c d Encyclopedia of dinosaurs & prehistoric life (2008), s. 126-127.
  3. ^ Zanno, Lindsay E. (3 Kasım 2010). "A taxonomic and phylogenetic re-evaluation of Therizinosauria (Dinosauria: Maniraptora)". Journal of Systematic Palaeontology. 8 (4): 503-543. doi:10.1080/14772019.2010.488045. ISSN 1477-2019. 
  4. ^ Hartman, S.; Mortimer, M.; Wahl, W. R.; Lomax, D. R.; Lippincott, J.; Lovelace, D. M. (2019). "A new paravian dinosaur from the Late Jurassic of North America supports a late acquisition of avian flight". PeerJ. 7: e7247. doi:10.7717/peerj.7247. PMC 6626525 $2. PMID 31333906. 

Kitap

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hadrozor</span> kuş kalçalı dinozor familyası

Hadrosauridae veya hadrozorlar, geç Kretase döneminde yaşamış sorguçlu ve ördek gagalı kuş kalçalı dinozorları kapsayan bir familya.

<i>Corythosaurus</i> kuş kalçalı dinozor cinsi

Corythosaurus, Geç Kretase dönemi'nde Kuzey Amerika'da yaşamış bir ördek gagalı dinozor (hadrosauridae) cinsi.

<span class="mw-page-title-main">Kuşların evrimi</span> kuşların kökeni ve çeşitlenme süreci

Kuşların evrimi, Jura döneminde başlamış, en eski kuşlar Paraves adlı bir teropod dinozor kladından evrimleşmiştir. Kuşlar, biyolojik olarak Aves sınıfında yer alır. Yaklaşık 150 yıl önce, Geç Jura dönemine yaşamış theropod cinsi dinozor Archaeopteryx lithographica, uzun bir süre en eski kuş olarak kabul edilmiştir. Modern soy bilimciler, kuşları bir dinozor kladı olan Theropoda'ya dahil etmiştir. Yaygın kanıya göre, Aves ve yakın akrabası olan Timsahlar takımı, Archosauria (arkozor) olarak bilinen bir "sürüngen" kladının yaşayan tek üyeleridir. 66 milyon yıl önce yaşanan Kretase-Tersiyer yok oluşundan dört farklı kuş soyu hayatta kaldı ve deve kuşlarına ve akrabalarına (Paleognathae), ördeklere ve akrabalarına (Anseriformes), uçamayan kümes hayvanlarına (Galliformes) ve "modern kuşlara" (Neoaves) hayat verdi.

<i>Pteranodon</i> Kretase teruzoru

Pteranodon, Geç Kretase döneminde Kuzey Amerika'da yaşamış, pterodactyloid teruzor cinsi.

<span class="mw-page-title-main">Tyrannoraptora</span> teropod kladı

Tyrannoraptora, "Tyrannosaurus rex ve Passer domesticus'un son ortak atasının tüm torunları" olarak tanımlanan bir teropod dinozor kladıdır. Klad, ilk kez 1999 yılında Amerikalı paleontolog Paul Sereno tarafından tanımlandı; ancak ilk başta Tyrannoraptora, sadece Tyrannosauroidea ve Pennaraptora'yı içeriyordu. Filogenetik analizlerle birklikte; Compsognathidae, Ornithomimosauria, Alvarezsauroidea ve Therizinosauria kladları da bu klada dahil edildi.

<span class="mw-page-title-main">Orionides</span> dinozor kladı

Orionides, Orta Jura'dan günümüze kadar gelmiş tetanuran teropod dinozorlarının bir kladıdır. Grup, kuşlar dahil olmak üzere çoğu teropod dinozoru içerir.

<span class="mw-page-title-main">Avetheropoda</span> Coelurosaurları ve carnosaurları içeren dinozor kladı

Avetheropoda veya "kuş teropodlar", Carnosauria ve Coelurosauria kladlarını içeren bir teropod dinozor kladıdır.

<span class="mw-page-title-main">Caenagnathoidea</span>

Caenagnathoidea, şimdiki Asya ve Kuzey Amerika'da Kretase Dönemi'nden bir grup gelişmiş oviraptorosaurian dinozor grubu. Karakteristik olarak kısa, gagalı, papağan benzeri kafatasları ile ayırt edilirler ve genellikle başlarında kemikli tepeler bulunur. Büyüklükleri hindi büyüklüğündeki Caudipteryx'ten 8 metre uzunluğundaki 1.4 tonluk Gigantoraptor'a kadar değişiyordu. Grup kuşların atalarına yakındır. En eksiksiz örnekler, Oviraptorinae alt grubunun üyelerini temsil eden Asya'da bulundu. Kuzey Amerika'dan kayda değer ancak parça parça kalıntılar da bilinmektedir ve bunların neredeyse tamamı Elmisaurinae alt grubuna aittir.

<span class="mw-page-title-main">Paul Sereno</span> Amerikalı paleontolog

Paul Callistus Sereno, saha çalışması ve erken dinozorlar üzerine araştırmalarıyla tanınan bir Amerikalı paleontolog. Chicago Üniversitesi'ne bağlı olan Sereno, Güney Amerika, Asya ve Afrika'da yoğun bir şekilde çalıştı. En eski dinozorlardan biri olan Eoraptor'u adlandırdı ve Herrerasaurus'un ilk tam kafatasını buldu. 1994 yılında Sereno, yırtıcı Afrika dinozoru Afrovenator'u buldu ve adlandırdı. Ayrıca dinozor kladogramlarını, özellikle ornithischian gruplarını yeniden düzenledi.

<span class="mw-page-title-main">Othniel Charles Marsh</span> Amerikalı paleontolog (1831 – 1899)

Othniel Charles Marsh,, Amerikalı Paleontolog ve dinozor araştırmalarının öncüsü. Marsh, 25 yeni dinozor cinsi tanımladı ve dünyanın en kapsamlı fosil koleksiyonlarından birini oluşturdu. Almanya'da jeoloji ve paleontoloji okuduktan sonra, Marsh Amerika'ya döndü ve 1860 yılında Yale Üniversitesi'nde paleontoloji profesörü olarak atandı. Amcası George Peabody'yi Yale'de Peabody Doğa Tarihi Müzesi'ni kurmaya ikna etti. Batı Amerika Birleşik Devletleri'nde yapılan bilimsel keşif gezilerinde, Marsh'ın ekipleri bir dizi keşif yaptı. 1871'de ilk Amerikan pterosaur fosillerini buldular. Ayrıca ABD'de erken dönem atlarının kalıntılarını buldular. Marsh, Kretase dişli kuşların ve uçan sürüngenlerin kalıntılarını, ayrıca Apatosaurus ve Allosaurus dahil olmak üzere Kretase ve Jura dinozorlarının kalıntılarını tanımladı.

<span class="mw-page-title-main">Parareptilia</span> sürüngen kladı

Parareptiller, küçük kertenkele benzeri canlıların yanı sıra, bazıları sivri uçlar ve zırh plakaları ile kıllanan daha büyük hayvanları içeren sıra dışı sürüngenler grubuydu. Diğer sürüngenlerin çoğundan farklı olarak, birçok parareptilin kafasının arkasında fenestrae adı verilen delikler yoktu. Bu pencere açıklıkları, dinozorlar gibi daha gelişmiş sürüngenlerin kafataslarını hafifletmeye yardımcı oldu. Pek çok parareptil otçul, künt, peg benzeri dişlere sahip gibi görünürken diğerleri muhtemelen böcekleri ve diğer eklembacaklıları yemiştir. Muhtemelen en ilkel parareptil grubu, Geç Permiyen Güney Afrika'dan gelen kertenkele benzeri milleretidlerdi. Geleneksel olarak, kafataslarının arkasında da pencereleri olmayan kaplumbağalar parareptiller arasında yer alır. Parareptiller ilk olarak geç Karbonifer dönemde ortaya çıktılar ve Triyas-Jura soy tükenme olayında yok oldular.

<i>Ichthyosaurus</i> Jura devrinden sucul sürüngen, balık kertenkelesi

Ichthyosaurus, tüm ichthyosaurların en iyi bilinenlerinden biridir ve birçok örneği İngiltere ve Almanya'daki Jura kayalarında bulunmuştur.

<i>Zalambdalestes</i> geç kretasede yaşamış sivri fare benzeri memeli cinsi

Zalambdalestes, Moğolistan'ın Geç Kretase döneminden yaşamış, en çok bilinen erken eutherian memelilerden biridir. İnce ön ayakları arka ayaklarından daha uzun olan uzun burunlu, dört ayaklı bir memeliydi. Muhtemelen, hareketli burunları olan küçük, uzun bacaklı, her yerde yaşayan bir grup memeli olan yaşayan fil sivri farelerine benziyordu. Avcılardan kaçmak için hızlı koşarlar ve sıçrarlar. Bazı uzmanlar, Zalambdalestes'in fil sivri fareleriyle yakından ilişkili olduğuna inanıyor. Diğer uzmanlar, Zalambdalestes'in tavşanları ve akrabalarını içeren bir grup olan en eski lagomorf olduğunu savunuyorlar.

<span class="mw-page-title-main">Ornithomimosauria</span> dinozor kladı

Ornithomimosauria, ornitomimozorlar veya devekuşu dinozorları, günümüz devekuşuna yüzeysel bir benzerlik gösteren theropod dinozorlardır. Laurasia'nın Kretase Dönemi'nden, ayrıca Afrika ve muhtemelen Avustralya'dan hızlı, dz.omnivor veya otçul dinozorlardı. Grup ilk olarak Erken Kretase'de ortaya çıktı ve Geç Kretase'ye kadar varlığını sürdürdü. Grubun ilkel üyeleri arasında kolları 2,4 m uzunluğa ulaşan Nqwebasaurus, Pelecanimimus, Shenzhousaurus, Hexing ve Deinocheirus bulunur. Ornithomimidae ailesinin üyeleri olan daha gelişmiş türler arasında Gallimimus, Struthiomimus ve Ornithomimus bulunur. Paul Sereno gibi bazı paleontologlar, esrarengiz alvarezsauridleri ornithomimosaurların yakın akrabaları olarak kabul eder ve onları Ornithomimoidea üst familyasında bir araya getirir.

<i>Iguanodontia</i> kuş kalçalı dinozor grubu

Iguanodontia veya Iguanodontlar, Geç Jura ile Kretase döneminde, Amerika ve Avrasya'da yaşamış kuş ayaklı (ornithopod) dinozor grubu.

<i>Alxasaurus</i>

Alxasaurus, İç Moğolistan'ın Erken Kretase Bayin-Gobi Formasyonu'ndan gelen therizinosauroid theropod dinozorlarının bir cinsidir. Therizinosauroidea'nın bilinen en eski üyelerinden biridir, ancak daha sonraki therizinosauroidlerin uzun boyun, kısa kuyruk ve nispeten büyük pençeleri dahil olmak üzere vücut şekline zaten sahiptiler. Bu grubun diğer üyeleri gibi, bitki materyalini işlemek için büyük bir bağırsağa sahip iki ayaklı bir otoburdu. Farklı boyutlarda birkaç örnek bilinmektedir.

<i>Patagopteryx</i> Kretase kuşu

Patagopteryx, Arjantin'in kuzeybatı Patagonya'daki Sierra Barrosa'da 80 myö civarında Geç Kretase döneminde yaşamış soyu tükenmiş monotipik bir patagopterygiform cinsidir. Yaklaşık bir tavuk büyüklüğündeydi, ikincil uçuşsuzluğun bilinen en eski kesin örneğidir: iskeleti, Patagopteryx'in atalarının uçan kuşlar olduğuna dair açık işaretler göstermektedir.

<i>Erliansaurus</i>

Erliansaurus, Geç Kretase döneminin Senomaniyen aşamasında Asya'da, şimdiki İç Moğolistan, İren Dabasu Oluşumu'nda yaşamış bir terizinozor teropod dinozor cinsidir.

<span class="mw-page-title-main">Carnosauria</span> çeşitli etçil dinozorları içeren teropod kladı

Carnosauria Jura ve Kretase dönemlerinde yaşamış, soyu tükenmiş dev yırtıcı teropod dinozor kladıdır. Geçmişte pek çok etçil teropod bu klada atanırken, günümüzde bunlar farklı gruplarda sınıflandırılırlar.

<i>Moros intrepidus</i>

.