Theodor Tiron
Aziz Theodor Tiron Katolik Kilisesi, Anglikan ve Doğu Ortodoks Kilisesi'nde anılan Amasyalı Theodor olarak da bilinen savaşçı yüce şehittir. İsminin sonundaki farklı şekillerde de yazılan, Latince'den Yunancaya aktarılmış unvanı (Τύρων, Τίρων, Τήρων veya Τείρων)[1] onun acemi bir piyade askeri olduğunu söylemektedir.[2] Amasyalı Theodor sık sık kendisinden yüksek rütbeli komutan yüce şehit Theodor Stratelates ile karıştırılmaktadır.[3]
Yaşamı ve Şehitliği
Theodor'un hayatına ilişkin bilgiler onun şehit edildiği tarih olan 4. yüzyılın başları (306 Theodor Tiron için, 319 ise Stratelates şehitlik tarihi kabul edilir.) dışında pek güvenilir değildir. Hayatı ve şehitliği hakkında anlatılan hikâyeler çoğunlukla mitsel ögeler barındırmaktadır.[4]
Amasyalı Theodor'un efsaneleri onun Amasya'da (Antik adı: Amasea) Roma ordusuna hizmet eden bir acemi asker olduğunu aktarır. Bir başka metin Theodor'un acemi olmadığını ancak görev yaptığı bölüğün Cohors Tyronum[5] şeklinde adlandırıldığını ve bu durumu onun Tiron takma adıyla çağrılmasının sebebi olarak aktarır. Diğer asker arkadaşları pagan ibadette bulunurken, kendisi bu ibadeti reddetmiş, bu sebepten ötürü tutuklanmıştır. Daha sonra muhtemelen gençliğinden ötürü serbest bırakılmış ancak uyarıda bulunulmuştur. Ancak Theodor bu kez Amasya'da bulunan yerel ana tanrıça Kibele tapınağını yıkarak paganlığı protesto etmiştir. Bu davranışı onun ölümle cezalandırılmasına neden olmuştur. Çektiği işkenceler sonrasında canlı biçimde yanan ateşe atılarak Hristiyan inancına göre öldürülmüştür. .[4]
Onun röliklerinin Eusebialı bir kadın tarafından alınıp, bugün Çorum Beyözü köyü yakınlarında bulunan antik ismi Euchaita olan mevkide gömüldüğü kabul edilir.[6] Euchaita günümüze ulaşmayan bir Bizans şehriydi ve Amasya'dan yaklaşık 50 km uzaklıkta bulunuyordu.[7] Theodor'un ölümü sonrasında burada inşa edilen türbe uzun süre erken dönem hac ziyaretlerinin önemli bir noktası olmuştur.
Nissalı Gregor'un 4. yüzyılın sonlarında Aziz Theodor'un onuruna verdiği vaaz, Theodor Tiron'un kişiliği ve hayatı hakkında bilinen en erken yazılı metindir.[8] Ancak yine de Gregor, azizin hayatına dair spesifik bilgiler vermektense bilinen efsaneyi tekrarlamış ve buna artı olarak onun savaşlara müdahale edebilme gücünün olduğundan bahsetmiştir. Bu durum aziz Theodor'un anılmasında önemli bir durumdur ve onun özelliklerden biri olmuştur.[9] Özellikle de haçlılar onu koruyucu azizleri olarak seçmişlerdir.
Azizin anısına inşa edilen mabedin nerede olduğu konusu tartışmalıdır. Bazı biliminsanları mabedin azizin doğum yeri olan Euchaita'da olduğunu kabul etmekteyken bazıları mabedin azizin şehit edildiği Amasya'da bulunduğunu ileri sürer.[10] Daha sonraki dönemlerde 8. yüzyıl ve sonrasında ortaya çıktığı kabul edilen bir efsaneye göre Amasya bölgesinde korku salan bir Ejderha Theodor tarafından bir haç yardımıyla yok edilmiştir.[11] Mabedinin 1100 yılına kadar, bölge Araplar tarafından fethedikten sonra dahi ziyaret edildiği bilinmektedir.[12]
Kültür
Doğu Ortodoks Kilisesi'nde çok önemli bir figür haline gelen Theodor Tironun kültü antik dönemde hızla yayılmıştı. 452 yılında Konstantinopolis'te ona adanan ilk kilise inşa ettirilmiştir. Daha sonra bu kiliselerin sayısının 15e çıktığı bilinmektedir. Küçük Asya dışında Suriye ve Filistin'de de popüler olan aziz O ünlü Suriye, Filistin ve Küçük Asya. Birçok kilisenin Doğu Ortodoks Kilisesi ayrılmış onu.[13] Günümüze ulaşan en eski gürcü metinler olan Bir el Qutt yazıtları'nda Theodor ismi iki kez geçmektedir.
İtalya Roma'da bulunan Cosmas ve Damian kilisesinin 530 yılına tarihlenen Apsis mozaiğinde aziz Theodor görülmektedir. 7. yüzyılda yine Roma'da ona adanan başka bir kilise yapılmıştır. Daha sonraki dönemde Venedik şehrinin koruyucu azizi olarak kabul edilmiş olsa da, kendisini Bizans etkisinden kurtarmak isteyen Venedik sonraları koruyucu azizini aziz Markus olarak değiştirmiştir.
Venedik'te mezarı.
Theodor Tiron
Dipnotlar
- ^ See Liddell & Scott's Greek-English Lexicon & Supplement (1996).
- ^ Oxford Latin Dictionary (1976).
- ^ Walter p.59.
- ^ a b Delaney pp.547-8.
- ^ "Mershman, Francis". 26 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2017.
- ^ Butler (1995) Feb. pp.169-70.
- ^ Walter pp.56-7
- ^ Walter p.45, with references to an edited edition.
- ^ Walter p.45
- ^ Walter p.46.
- ^ Walter pp.47-8.
- ^ Walter p.49
- ^ Walter pp.49-50.
