İçeriğe atla

Tezkireci Köse İbrahim Efendi

Tezkireci Köse İbrahim Efendi 17. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu topraklarında yaşamış[1] olan matematikçi ve astronomdur. Aslen Zigetvarlıdır. İstanbul'da ölmüştür.

Asıl mesleği tezkireciliktir. Hayatı boyunca astronomi ile ilgilenmiştir. Sadrazam Köprülü Fazıl Ahmed Paşa'nın hizmetinde çalışmıştır. Onunla 1663 yılında Uyvar Seferi'ne katıldı. Kazasker Ünsî Efendi ve dönemin Müneccimbaşısı Müneccimek Mehmed Efendi ile yakınlık kurmuştur. Birçok bilimsel eseri Türkçeye çevirmiştir.[]

Yaşamı ve çalışmaları

İstanbul'a yerleşen bir Osmanlı astronomu ve bürokratı olan Tezkireci, Fransız astronom Noël Duret'in (ö. 1650 dolaylarında) Nouvelle théorie des planètes adlı eserini Fransızcadan Arapçaya tercüme etti. Bu, Osmanlı bilim literatüründe bir Avrupa dilinden tercüme edilen ilk kitaptı.

1635 yılında Paris'te basılan eser, 1660-1664 yılları arasında tercüme edilmiş ve Sajanjal al-aflāk fī ghāyat al-idrāk ("The mirror of the orbs with the utmost perception", "En yüksek algıya sahip kürelerin aynası") adı altında yayınlanmıştır.[2] Astronomik tabloları içermesinin yanı sıra, Osmanlı dünyasında Kopernik sistemini ve Tycho Brahe'nin Evren modelini tartışan ilk eserdi. Kitap aynı zamanda bu sistemleri gösteren ilk çizimleri de içeriyordu.

Resmi muhtıra yazmakla görevli bir bürokrat olan Tezkireci, astronomi ile meşgul olacak zamanı buldu. Çevrilmiş kitabından anlayabildiğimiz dışında hayatı hakkında çok az bilgi vardır. Girişte Tezkireci, tercüme edilen eseri İstanbul'da baş astronom (başmünekcim) Müneccimek Şekîbî Mehmed Çelebi'ye (ö. 1667) ilk gösterdiğinde Müneccimek'in, "Avrupalıların buna benzer pek çok kibirleri vardır" diyerek ilk başta onaylamadığını bildirmektedir. Ama sonunda Müneccimek, Tezkireci Köse'nin Fransız tablolarına dayalı bir efemeris hazırlaması ve bunun Uluğ Bey'in Zic'ine (tablolu astronomik el kitabı) uygun olduğunu gördükten sonra eseri takdir etmeye başlamıştır. Müneccimek, eseri kendisi için kopyalayarak tercümana bir fayda bahşetmiş ve Beni şüpheden kurtardın. Şimdi ziclerimize güvenim tam. demiştir.

1663'te Tezkireci Köse, Belgrad'daki kışlada Osmanlı ordusuyla geçirdiği süre içinde, bu kez Kâdîasker Ünsî Efendi'nin (ö. 1664) teşvikiyle yine tercüme eserler üzerinde çalıştı. Tezkireci, zic'in (başlangıçta Paris meridyenine göre derlenmiştir) tüm güneş, ay ve gezegen ortalama hareketlerini yeniden hesaplamış ve altmışlı sistemi kullanmıştır; Tezkireci, tabloları daha da kısaltmış ve zodyak (abrāj) işaretlerine göre düzenlemiştir. Eserin bir nüshasını Kâdîasker Ünsî Efendi'ye hediye edilmiştir.

Daha sonra Tezkireci Köse, eserin giriş bölümünün çoğunu Arapçadan Türkçeye çevirecek, birkaç açıklamayı da Arapça bırakacaktı. Bu, çalışmanın son şekli oldu. Giriş bölümünde, astronomi tarihinin kısa bir açıklamasından sonra Tezkireci, 24 alt bölüm (talim) halinde düzenlenmiş açıklamalar ve ardından tablolar sunmaktadır. 1683 yılında Belgrad kadılarından Cezmî Efendi (ö. 1692) Sajanjal'ın muhtemelen Ünsî Efendi'ye verilmiş olan bir nüshasını bulmuş ve eserin bir başka baskısını hazırlamıştır.

Sajanjal'in girişinden Tezkireci'nin bir başka eser kaleme aldığını ve hakkında şunları söylediğini öğreniyoruz:

“ Deliller için Almagest'ten daha kolay [kullanımı] olan, tüm işlemleri içeren farklı ve yeni bir risâle derledim ve aynı zamanda uluslararası alanda kullanılan ve [diğer] hepsinden daha zarif ve özlü olan efemerisler için bir eser derledim.„

—(İstanbul, Kandilli Rasathanesi Kütüphanesi, MS 403, fol. 2a)

Notlar

  1. ^ Fatma Zehra PATTABANOĞLU (2014). "Medreselerde okutulan mantık ve felsefe derslerinin Osmanlı düşüncesindeki yeri ve önemi". Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1 (32): 40. 21 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2022. 
  2. ^ Kemal Yılmaz (2018), Efkâr El-Ceberût fî Tercemeti Esrâr El-Melekût’un Osmanlı Bilim Tarihindeki Yeri (PDF), Ankara Üniversitesi, s. 22, 21 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 21 Eylül 2022, Yüksek Lisans Tezi 

Kaynakça

  • Bu makale, Mustafa Kaçar tarafından "Thomas Hockey (Ed.), 2007, The Biographical Encyclopedia of Astronomers, Cilt 1: A–L, Springer" adlı eserde yazılmış olan Tezkireci Köse Ibrāhīm (s.1129) maddesinin çevrilmesi ile oluşturulmuştur.
  • İhsanoğlu, Ekmeleddin (1992). The Introduction of Western Science to the Ottoman World: A Case Study of Modern Astronomy (1660–1860). In Transfer of Modern Science and Technology to the Muslim World, edited by Ekmeleddin İhsanoğlu, pp. 67–120, esp. 69–76. Istanbul: IRCICA. (Reprinted in İhsanoğlu, Science, Technology and Learning in the Ottoman Empire Aldershot: Ashgate, 2004, article II.)
  • İhsanoğlu, Ekmeleddin et al. (1997). Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi (OALT) (History of astronomy literature during the Ottoman period). 2 Vols. Istanbul: IRCICA.

Dış bağlantılar

Konuyla ilgili yayınlar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ali Kuşçu</span> Türk astronom ve matematikçi (1403–1474)

Ali Kuşçu veya asıl adıyla Ali bin Muhammed, Timur İmparatorluğu ile Osmanlı İmparatorluğu'nda yaşamış olan astronom, matematikçi, fizikçi, filozof ve dil bilimcidir.

<span class="mw-page-title-main">Ekmeleddin İhsanoğlu</span> Türk akademisyen, politikacı ve diplomat

Ekmeleddin Mehmet İhsanoğlu, Türk bilim insanı, kimya ve bilim tarihi profesörü, akademisyen, diplomat, devlet adamı, yazar. 2004 ve 2014 yılları arasında Birleşmiş Milletler'den sonra ikinci büyük uluslararası örgüt olan İslam İşbirliği Teşkilatı’nın genel sekreterliğini sürdürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Takiyüddin</span> Astronomi ve Matematik ağırlıklı Türk multidisipliner pozitif bilimci (1526 - 1585)

Takiyüddin bin Maruf-i (Osmanlıca: تقي الدين محمد بن معروف الشامي السعدي ; İngilizce: Taqi al-Din), Osmanlı Türkü hezârfen, gökbilimci, mühendis, matematikçi ve mekanik bilimci.

<span class="mw-page-title-main">Takiyüddin'in Rasathanesi</span> 1575te Takiyüddinin İstanbul, Tophane sırtlarında kurduğu gözlemevi

Takiyüddin'in Rasathanesi, 1575 yılında Osmanlı bilgini Takiyüddin tarafından İstanbul'da Tophane sırtlarında kurulan gözlemevidir.

<span class="mw-page-title-main">Zeki Kolaç</span> Türk asker

Halepli Zeki Paşa, Zeki Baraz Kolaç (Kılıçoğlu) veya Zeki Kolaç ) veya Mehmet Zeki Baraz, Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Ordusu'nun Balkanlar'da görevli müşirdir.

Kadızâde-i Rûmî asıl adı Selahaddin Musa, Orta Çağ'ın ünlü Türk matematik ve astronomi bilgini.

Mirim Çelebi, Osmanlı zamanında yaşamış Türk matematikçi ve gökbilimcisi.

<span class="mw-page-title-main">Fergânî</span>

Ebu el-Abbas Ahmed bin Muhammed bin Kesir el-Fergani Batı'da Alfraganus olarak da bilinen Türk Müslüman astronom ve 9. yüzyıl'da yetişmiş en ünlü astronomlardan biridir. Ay'daki "Alfraganus" kraterinin ismi O'na ithafen verilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Müneccimbaşı</span>

Müneccimbaşı, Osmanlı İmparatorluğu'nda 15-16. yüzyıllardan itibaren saray görevlileri arasında yer alan müneccimleri yöneten kişi. İlmiye sınıfından seçilen müneccimbaşılar müneccimliğin kelime anlamında mevcut astroloji ve kehanet gibi görevlerinin yanı sıra zamanla devlet katında kullanım için takvim, imsakiye ve zayiçe hazırlamaya başlamışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı İmparatorluğu'nda bilim ve teknoloji</span>

Osmanlı İmparatorluğu'nda bilim ve teknoloji, imparatorluk döneminde bilim ve teknoloji alanında elde edilen başarılar ve gelişmeleri inceler. Osmanlı İmparatorluğu tarihinin bilimsel, kültürel ve entelektüel açıdan incelenmesi yeni bir alandır.

<span class="mw-page-title-main">Hicaz Kuvve-i Seferiyesi</span>

Hicaz Kuvve-i Seferiyesi veya Hicaz Seferi Kuvvetleri, Osmanlı Ordusu'na bağlı olarak kurulan bir seferi kuvvetti. Ordu komutanlığı rütbesindeki bir asker komutanlığını yapardı. I. Dünya Savaşı sırasında Medine Kuşatması öncesinde Medine'de kuruldu.

<span class="mw-page-title-main">Orta Çağ İslam dünyasında bilim</span> 8. yüzyıl ile 15. yüzyıl arasında İslam dünyasında geliştirilen ve uygulanan bilimsel etkinlikler

Orta Çağ İslam dünyasında bilim, İslam'ın Altın Çağı adı verilen ve 8. yüzyıl ile 14. yüzyıl-15. yüzyıl arasında İslam dünyasında geliştirilen ve uygulanan bilim. Bu dönemde Hint, Fars, Sabii ve özellikle Yunan uygarlıklarına ait eserler Arapçaya tercüme edildi. Bu çeviriler tüm bir Orta Çağ boyunca İslam uygarlığında yaşayan bilim insanlarının bilimsel gelişmelerde bulunmalarına ve bu gelişmeleri sonraki yüzyıllara taşımalarına olanak sağladı.

Yakub bin Tarık 8. yüzyılda Bağdat'ta yaşamış İranlı (Pers) astronom ve matematikçi.

<span class="mw-page-title-main">İznik Medresesi</span>

İznik Medresesi ya da İznik Orhaniyesi, Osmanlı Beyliği'nin 1331'de kurulan ilk medresesidir.

<span class="mw-page-title-main">Süleymaniye Medresesi</span>

Süleymaniye Medresesi ya da Medreseleri, Osmanlı padişahı I. Süleyman tarafından inşa edilen Süleymaniye Külliyesi içerisinde bulunan medresedir. Külliye 1551-1557 arasında inşa edilmiştir. Külliye, medrese-i evvel (ilk), sani (ikinci), salis (üçüncü) ve ra bi' (dördüncü) isimleriyle dört medrese, bir tıp medresesi ve darüşşifa ile darül- hadisten oluşuyordu. Osmanlı Devleti'nin eğitimde zirve noktası olarak tanımlanmaktadır. Daha önce kurulan Ayasofya ve Sahn-ı Seman medreseleri ile ilim hayatında egemen konumda idi. 16. yüzyıla kadar medreseler arasında en yüksek konum Ayasofya Medresesi'nde idi. 60 akçe ücretli müderrisler burada görev yapıyordu. Bunlara altmışlı deniyordu. Sahn-ı Semân medreselerinde 50 akçe ücretli müderrisler çalışyordu. 16. yüzyılda Süleymaniye medreseleriyle bu tasnif değişip genişledi. 16. yüzyılında Süleymaniye'nin inşası mesreseler arasında şu hiyerarşik düzeni oluşturdu: Dar'ulhadis-i Süleymaniye, Hamis-i Süleymaniye, Musile-i Süleymaniye, Hareket-i Altmıslı, İbtida-i Altmışlı, Sahn-ı Seman, Musile-i Sahn, Hareket-i Dahil, Ibtida-i Dahil, Hareket-i Haric, Ibtida-i Haric.

Rıdvan Paşa , Osmanlı devlet adamı.

Rodoslu Geminus, MÖ 1. yüzyılda yıldızı parlayan bir Yunan astronom ve matematikçi. Onun bir astronomi çalışması olan ve öğrenciler için astronomi kitabı olarak tasarlanan Olaylara Giriş hala hayattadır. Ayrıca matematik üzerine bir çalışması da yazdı ama bu eserin sadece sonraki yazarlar tarafından alıntılanan kısımları hayatta kaldı ve günümüze ulaştı.

Grigorios Hioniadis, Bizans Rumu astronomdur. İran'a gitti ve dönüşünde Bizans'a tanıttığı matematik ve astronomi bilimi öğrendi ve Trabzon İmparatorluğu'nda bir astronomi akademisi kurdu. Hioniadis, Tebriz'de Ortodoks piskoposu olarak da görev yapmıştır.

Zīj-i Īlkhānī veya İlhanlı Tabloları (kelime çeviri: " İlhan Yıldızları", o dönemde yazarın hamisi olan İlhan Hülâgû'nün ismini alan gezegen hareketlerinin astronomik tablolarını içeren bir Zic kitabıdır. Müslüman astronom Nasîrüddin Tûsî tarafından Meraga Gözlemevi'ndeki astronomlardan oluşan araştırma ekibiyle işbirliği içinde derlenmiştir. Farsça yazılmış ve daha sonra Arapçaya çevrilmiştir.

Abul-Hasan Kūshyār ibn Labbān ibn Bashahri Daylami (971–1029), Kûşyâr bin Lebbân, İran'ın Hazar Denizi'nin güneyindeki Deylem'den İranlı matematikçi, coğrafyacı ve astronomdur.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.