Tevrat

Tevrat (İbranice: תּוֹרָה‎ Tōrā, "Talimat", "Öğretme" veya "Kanun"), İbrani Kutsal Kitabı'nın ilk beş kitabının, yani Tekvin, Çıkış, Levililer, Sayılar ve Tesniye kitaplarının derlemesidir.^[1]

Bu anlamda Tora, Pentatök veya Musa'nın Beş Kitabı ile aynı anlama gelir. Yahudi geleneğinde Yazılı Tevrat (İbranice: תורה שבכתב, Torah Şe'biçtav) olarak da bilinir. Eğer ayin amaçlıysa, bir Tora tomarı (Sefer Torah) şeklini alır. Ciltli kitap biçimindeyse, buna humaş denir ve genellikle haham tefsirleriyle (peruşim) basılır.

Bununla birlikte, zaman zaman, Tora kelimesi aynı zamanda İbrani Kutsal Kitabı'nın tamamı veya Tanah'ın eş anlamlısı olarak da kullanılabilir; bu anlamda, İbrani Kutsal Kitabı'nın sadece ilk beşini değil, 24 kitabın tamamını içerir. Son olarak, Tevrat ister Kutsal Kitap metinlerinden, isterse daha sonraki rabbinik literatür (ruhban edebiyatı) türevi olsun, Yahudi öğretisinin, kültürünün ve uygulamasının toplamı anlamına gelebilir ve genellikle Sözlü Tevrat olarak bilinir. Yahudi manevi ve dini geleneğinin özünü temsil eden Tevrat, 70 veya potansiyel olarak sonsuz bakış ve yorumu kapsayacak şekilde, açıkça kendi kendini konumlandıran ve Tevrat'ın kesin bir tanımını imkansız hale getiren bir terim ve öğretiler dizisidir.^[2]

Tüm bu anlamlarda ortak olan Tevrat'ın, Yahudi halkı olmanın kökenini oluşturmasıdır: onların Tanrı tarafından var olma çağrıları, imtihanları ve belaları ve Tanrıları ile bir dizi ahlaki ve dini yaşam tarzını takip etmeyi içeren yükümlülükler ve medeni kanunları (halaha) olan antlaşmayı içerir.^[1]

Tevrat Müslümanların Musa'ya verildiğine inandıkları kutsal kitap bağlamında Tanah'ın Arapça adıdır ve genellikle kutsal kitabın tamamına atıfta bulunur.^[3]

Rabbinik literatürde, Tora kelimesi hem yazılı beş kitabı, hem de Sözlü Tevrat'ı (İbranice: תורה שבעל פה, "Konuşulan Tevrat") ifade eder. Sözlü Tora, haham geleneğine göre nesilden nesle aktarılan ve şimdi Talmud ve Midraş'ta somutlaşan yorum ve genişletmelerden oluşur.^[4]

Rabbinik anlayış, Tevrat'ta bulunan tüm öğretilerin (hem yazılı hem de sözlü) Tanrı tarafından peygamber Musa aracılığıyla, bazıları Sina Dağı'nda ve diğerleri Mişkan'da verildiği ve tüm öğretilerin Musa tarafından yazıldığı ve bunun sonucu olarak bugün var olan Tevrat'ta ortaya çıktığı şeklindedir. Midraş'a göre, Tora dünyanın yaratılmasından önce yaratılmış ve Yaratılış'ın planı olarak kullanılmıştır.^[5]

Kutsal Kitap bilginlerinin çoğu, yazılı kitapların daha önceki yazılı kaynak ve sözlü geleneklere dayanan MÖ 6. yy Babil esaretinin bir ürünü olduğuna ve Sürgün sonrası dönemde (y. MÖ 5. yy) son revizyonların yapıldığına inanırlar.^[6][7][8] Yahvist, Elohist, Tesniyeci ve Ruhbani kaynak olarak sınıflandırılan Kutsal Kitap yazarlarının, çok tanrılı dinlerden gelen hikâyeleri düzenlemekten sorumlu olduğunu ifade eder ve metinlerdeki monoteist-politeist tutarsızlıkları bu durumun yansımaları olarak değerlendirir. Rabbânî Yahudilik Musa'nın MÖ 1391–1271 aralığında yaşadığını, tarihçi Hieronymus MÖ 1592, James Ussher ise MÖ 1571 aralığında yaşadığını iddia etmektedir.^{[9][not 1]} Bu metinler Musa'nın yaşadığına inanılan dönemden yaklaşık olarak 1000 yıl sonrasına denk geliyor ve açıklama Musa veya Kutsal Kitap ile ilgili bazı anlatıların Babil-Sümer anlatıları ile benzerliklerine de ışık tutabilir. (bakınız: Anakronizm, Yahudiliğin kökenleri)

Tevrat sözleri geleneksel olarak, tomar üzerine bir katip (sofer) tarafından İbrani dilinde yazılır. Tevrat'tan bir bölüm, en az üç günde bir cemaatin huzurunda alenen okunur.^[10] Tevrat'ı herkesin önünde okumak, Yahudi toplumsal yaşamının temellerinden biridir.

İbranicede kelime, "yol göstermek" veya "öğretmek" anlamına gelen ירה kökünden türetilmiştir.^[11] Bu kelime "öğretmek", "doktrin" veya "talimat "anlamına geliyor, yaygın olarak kabul edilen "yasa" ise yanlış bir izlenim vermektedir. Septuaginta'yı çeviren İskenderiye Yahudileri, norm, standart, doktrin ve daha sonra "hukuk" anlamına gelen Yunanca nomos kelimesini kullandılar. Yunanca ve Latince Kutsal Kitap daha sonra Pentatök'ü (Musa'nın beş kitabı) Kanun olarak adlandırma geleneğini başlattı. İngilizce diğer çeviri bağlamları arasında gelenek, teori, rehberlik^[12] veya sistem yer alır.^[13]

"Tevrat" terimi, genel anlamda, Rabbinik Yahudiliğin hem yazılı hem de sözlü yasasını içerecek şekilde kullanılır. Mişna, Talmud, Midraş ve daha fazlası dahil olmak üzere, tarih boyunca tüm yetkili Yahudi dini öğretilerini kapsamaya hizmet eder. "Yasa"^[14] olarak çevrilmesi, Talmud Tora (תלמוד תורה, "Tevrat çalışması") terimiyle özetlenen fikri anlamaya engel olabilir.^[4]

Kutsal Kitap'ın ilk bölümünün en eski adı "Musa'nın Tevrat'ı" gibi görünüyor. Ancak bu unvan ne Tevrat'ın kendisinde ne de Sürgün öncesi peygamberlerin edebi eserlerinde bulunur. Yeşu^[15] ve Krallar'da^[16] görünür, ancak orada akademik Kutsal Kitap eleştirisine göre tüm külliyatı ifade ettiği söylenemez. Buna karşılık, Sürgün sonrası eserlerde^[17] kullanımının daha kapsamlı olması olasılığı vardır. Diğer erken dönem başlıkları "Musa'nın Kitabı"^[18] ve "Tevrat'ın Kitabı"^[19] idi; bu "Tanrı'nın Tevrat Kitabı"nın kısaltılmış hali gibi görünüyor.^[20]

Hristiyan bilginler genellikle İbrani Kutsal Kitabı'nın ilk beş kitabına beş parşömen anlamında 'Pentatök' (/ˈpɛn.təˌtjuːk/) olarak atıfta bulunurlar. Beş parşömen ilk kez İskenderiye'nin Helenistik Yahudiliğinde kullanılan bir terimdir.^[21]

Tora, Tanrı'nın dünyayı yaratması ile başlar, İsrail halkının başlangıcı, Mısır'a inişleri ve Tevrat'ın Sina Dağı'nda verilmesiyle devam eder. Musa'nın ölümüyle, İsrail halkının vaat edilen Kenan topraklarına geçmeden hemen önce sona erer. Anlatıya serpiştirilmiş olarak, açıkça verilen belirli dini yükümlülükler ve medeni yasalar içeren öğretiler (On Emir gibi) yanında anlatıya gömülü (Çıkış 12 ve 13 Fısıh kutlama yasalarında olduğu gibi) emirler de içerir.

İbranice'de, Tora'nın beş kitabı, her kitaptaki işaretlerle tanımlanır:^[22] kitapların temel temasını yansıtan İngilizce isimleri Yunanca Septuagint'ten türetilmiştir

• Bəreshit (בְּרֵאשִׁית, kelimenin tam anlamıyla "Başlangıçta") — Genesis, Γένεσις'dan (Génesis, "Yaratılış")
• Shəmot (שְׁמוֹת, kelimenin tam anlamıyla "İsimler") — Exodus, Ἔξοδος'dan (Éxodos, "Çıkış")
• Vayikra (וַיִּקְרָא, kelimenin tam anlamıyla "Ve O çağırdı") — Levililer, Λευιτικόν'dan (Leuitikón, "Levililer ile ilgili")
• Bəmidbar (בְּמִדְבַּר, kelimenin tam anlamıyla "çölde [of]") — Sayılar, Ἀριθμοί'dan (Arithmoí, "Sayılar")
• Dəvarim (דְּבָרִים, kelimenin tam anlamıyla "Şeyler" veya "Kelimeler")— Tesniye, Δευτερονόμιον'dan (Deuteronómion, "İkinci Kanun")

Yaratılış, Tevrat'ın ilk kitabıdır.^[23] İlkel tarih (bölüm 1-11) ve Ataların tarihi (12-50 bölümler) olmak üzere iki bölüme ayrılabilir.^[24]

İlkel tarih, yazar veya yazarların Tanrının doğası ve insanın yaratıcısıyla ilişkisi hakkındaki anlayışlarını ortaya koyar: Tanrı, insanlık için iyi ve uygun bir dünya yaratır, ancak insan onu -günahla- bozar, Tanrı insan ve Tanrı arasındaki ilişkiyi yeniden kurmak üzere yaratılışı yok etmeye ve yalnızca doğru yolda olan Nuh'u kurtarmaya karar verir.^[25]

Ataların tarihi, Tanrı'nın seçilmiş halkı olan İsrail'in tarih öncesini anlatır.^[25] Tanrı'nın emriyle Nuh'un soyundan gelen İbrahim, oğlu İshak ve torunu Yakup'la birlikte kendi yurdundan Kenan diyarına göç eder ve orada yerleşirler. Yakup'un adı İsrail olarak değiştirilir ve oğlu Yusuf aracılığıyla (İsrailoğulları) Mısır'a inerler, evlerinde toplam 70 kişi bulunur ve Tanrı onlara büyük bir gelecek vadeder. Yaratılış, İsrail'in Mısır'da, Musa'nın gelişine ve Çıkış'a hazır olmasıyla sona erer. Anlatı, Tanrı ile olan bir dizi antlaşma ile noktalanır ve kapsamı art arda tüm insanlıktan (Nuh ile olan antlaşma) tek bir insanla (İbrahim ve onun soyundan İshak ve Yakup aracılığıyla) özel bir ilişkiye doğru daralır.^[26]

Çıkış, Tevrat'ın ikinci kitabıdır. Kitap, eski İsraillilerin, kendi halkı olarak İsrail'i seçen Tanrı Yahve'nin gücüyle Mısır'da kölelikten kurtuluşlarını anlatıyor. Yahve, efsanevi On Bela ile onları esir alanlara korkunç zararlar veriyor. Peygamber Musa'nın önderliğinde Sina Dağı'na giderler. Yahve, sadakatleri karşılığında onlara Kenan ülkesini vaat eder.

İsrailliler, onlara Buluşma Çadırı'nı inşa etmek için talimatlarını veren, gökten gelip onlarla birlikte yaşayacağı ve Kenanı ele geçirmek için yapılacak kutsal savaşta onlara önderlik edeceği, onlara barış ve zafer vadeden RAB ile bir antlaşma yaparlar.

Modern bilim, genel olarak başlangıçta Musa'nın kendisine atfedilen kitabı, daha önceki yazılı ve sözlü geleneklerden gelen, son revizyonları Babil sürgünü (MÖ 6. yüzyıl) sonrasında yapılan, sürgün sonrası dönemin (MÖ 5. yy) bir ürünü olarak görür.^[27][28] Carol Meyers, çıkış hakkındaki yorumunda, İsrail'in kimliğinin tanımlayıcı özelliklerini sunduğu için, Kutsal Kitap'taki tartışmasız en önemli kitap olduğunu öne sürüyor: zorluklar ve kaçışla işaretlenmiş bir geçmişin anıları, İsrail'i seçen Tanrı ile bağlayıcı bir antlaşma ve topluluk yaşamının kurulması ve onu sürdürmek için yönergeler.^[29]

Levililer Kitabı, İsraillilere inşa ettikleri kutsal Çadır'ı nasıl kullanacaklarına dair talimatlarla (Lev;1–10) başlar. Bunu, kesim ve yenmesine izin verilen hayvanları (ayrıca bkz: Kaşrut)içeren temiz ve kirli (Levililer 11–15) izler.

Bunu Kefaret Günü (Levililer 16) ve bazen çeşitli ahlaki ve ritüel yasaları içeren Kutsallık Kodu (Levililer 17–26) olarak adlandıran bölüm izler. Levililer 26, Tanrı'nın emirlerine uymanın ve uymamanın ödül ve cezalarının ayrıntılı bir listesini sağlar.

Levililer 17, Tabernakle'da kurban sunumunu sonsuz bir kural olarak belirler, ancak bu kural kurban sunumu için izin verilen tek yerin Tapınak olarak belirlenmesi şeklinde daha sonraki kitaplarda değiştirilir.

Sayılar, Tevrat'ın dördüncü kitabıdır.^[30] Kitabın uzun ve karmaşık bir tarihi vardır. Nihai şekli muhtemelen erken Pers döneminde (MÖ 5. yy) yazılmış Yahvist bir eserin Rabbîler tarafından yeniden düzenlemesinden oluşur.^[31] Kitabın adı, İsrailoğulları'na ait iki nüfus sayımından gelir.

Sayılar, İsraillilerin yasa ve antlaşmalarını Tanrı'dan aldıkları ve Tanrı'nın onların arasında, kutsal yerde ikamet ettiği Sina Dağı'nda başlar.^[32] Önlerindeki görev, Vaat Edilen Toprakları ele geçirmektir. İnsanlar sayılır ve yürüyüşe yeniden başlamak üzere hazırlıklar yapılır. İsrailliler yolculuğa başlarlar, ancak Musa ile Harun'un yetkisi ve yoldaki zorluklar karşısında "homurdanırlar". Tanrı bundan dolayı yaklaşık 15.000 kadarını helak eder. Kenan sınırlarına varır ve ülkeye casuslar gönderirler. Casusların Kenan'daki koşullarla ilgili korkunç raporunu duyunca, İsrailliler onu ele geçirmeyi reddeder. Tanrı, yeni bir nesil büyüyüp görevi yerine getirinceye kadar onları vahşi doğada ölüme mahkûm eder. Kitap, Moab ovalarında Ürdün Nehri'ni geçmeye hazır yeni nesil İsraillilerle sona eriyor.^[33]

Sayılar, İsrail oğullarının Mısır'dan çıkış ve Tanrı'nın vadettiği toprakları ele geçirme hikâyesinin doruk noktasıdır. Tekvin'de tanıtılan ve Çıkış ve Levililer'de oynanan temalar şu sonuca varıyor: Tanrı, İsraillilere Kenan ülkesini mülk edineceklerini, büyük (sayısız) bir ulus olacaklarını, tanrıları ile özel bir ilişkiye sahip olacaklarına dair söz verir. Sayılar ayrıca kutsallığın, sadakatin ve güvenin önemini vurgular: Tanrı'nın varlığına ve peygamberlere rağmen, İsrailoğulları inançsızdır ve bu sebeple vadedilen toprağın ele geçirilmesi yeni yetişen nesle bırakılır. ^[31]

Tesniye, Tevrat'ın beşinci kitabıdır. Kitabın 1-30. bölümleri, Musa tarafından Moab ovalarında, Vaat Edilen Topraklara girmeden kısa bir süre önce İsraillilere verilen üç vaaz veya konuşmadan oluşur.

İlk vaaz, kendilerini bu günlere getiren kırk yıllık çöl gezintilerini anlatır ve daha sonra Musa Yasası olarak anılacak olan yasa (veya öğretilere) uymaya yönelik bir teşvikle sona erer;

İkincisi, İsraillilere, Yahve'yi ve topraklara sahip olmalarının önşarta bağlandığı yasa (veya öğretileri) takip etmeleri gerektiğini hatırlatır; ve

Üçüncüsü, İsrail'in sadakatsiz olduğunu kanıtlaması ve böylece toprağı kaybetmesi durumunda bile, tövbe ile her şeyin eski haline getirilebileceği tesellisini sunar.^[34]

Son dört bölüm (31-34) Musanın Şarkısını, Kutsamasını, liderlik mantosunun Musa'dan Yeşu'ya geçişini ve son olarak da Musa'nın Nibu Dağı'nda ölümünü anlatan kısımdır.

daha sonra Yoşiyahu (MÖ 7. yüzyılın sonları) zamanında bir milliyetçi reform programına uyarlandı ve modern kitabın son biçimi, Babil esaretinden dönüş ortamında ortaya çıktı. MÖ 6. yüzyılın sonlarında.

Modern bilginlerin geniş bir fikir birliği Musa'nın sözleri olarak sunulan ve Kenan'ın fethi öncesini anlatan hikâyenin kökenini, Asur'un Aram'ı işgali (8. yüzyıl) ardından güney Yahuda Krallığı'na getirilen Kuzey İsrail krallığından gelen geleneklerde görüyor.

MÖ 6. yüzyılın sonlarında Babil esaretinden dönüş ortamında ortaya çıkan son kitaba, Yoşiyahu (MÖ 7. yüzyılın sonları) zamanında milliyetçi bir reform uygulandı.^[35]

Birçok bilim insanı, kitabın, yazarlarına sağladığına inanılan Levililer kastının ekonomik ihtiyaçlarını ve sosyal statüsünü yansıttığını düşünüyor.^[36] Bu yazarlara topluca Tesniyeci denir.

En önemli ayetlerden biri Tesniye 6:4,^[37] Yahudi kimliğinin kesin ifadesi haline gelen Şema Yisraeldir; "Ey İsrail, işit: Tanrımız Yahve birdir". 6:4–5 ayetleri ayrıca Büyük Emrin bir parçası olarak Markos 12:28–34'te^[38] İsa tarafından alıntılanır.

Talmud Tevrat'ın, (Musa'nın ölümünü anlatan Tesniye'nin son sekiz ayetinin Yeşu tarafından olmak üzere) Musa tarafından yazıldığını iddia eder.^[39] Alternatif olarak, Raşi Talmud'dan bir alıntıyla "Tanrı onları konuştu ve Musa onları gözyaşlarıyla yazdı" şeklinde açıklama yapar.^[40][41] Mişna, Yahudiliğin temel bir ilkesi olarak Tevrat'ın ilahi kökenini içerir.^[42] Yahudi geleneğine göre Tevrat, İkinci Tapınak döneminde Ezra tarafından yeniden derlenmiştir.^[43][44]

Tevrat'ın yazılmasıyla ilgili uzun süre en çok kabul gören teori belgesel hipotezdi. Ayrıca, Tevrat'ın yazılması ve Tevrat anlatılarının Sümer efsaneleriyle benzer imgeler ve hikâyeler içermesi konusunda Muazzez İlmiye Çığ'ın görüşleri şöyledir: "İsrail bilginleri Babil kitaplıklarından aktarmışlar. MÖ 5. yüzyılda da Babil kralı Nebukadnezar Filistin'i alınca oradaki Yahudilerin en bilginlerini alıp Babil'e götürüyor. Onlar orada boş durmuyorlar, Sümer bilginlerinin aktardıkları bilgilerden yararlanıyorlar. Bilginler Babil'den döndükten sonra Tevrat yazılmaya başlanıyor."^[45]

Buna karşılık, modern bilimsel fikir birliği, düzensiz yazıcılığı reddederek Tevrat'ın birden fazla yazarı olduğunu ve kompozisyonun yüzyıllar boyunca gerçekleştiğini onaylar.^[8] Bununla birlikte, Tevrat'ın tam olarak oluşturulduğu süreç, dahil olan yazarların sayısı ve her bir yazarın tarihi ateşli bir şekilde tartışılmaktadır. 20. yüzyılda, daha sonra bir redaktör tarafından bir araya getirilen Yahvist (J), Elohist (E), Rabbinik (P) ve Tesniyeci (D) olmak üzere dört bağımsız kaynağı öne süren belgesel hipotez çevresinde bilimsel bir fikir birliği oluştu. Bu kaynakların en eskisi J, MÖ 7. yüzyılın sonları veya 6. yüzyılda, en son kaynak P ise MÖ 5. yüzyılda yazılmıştır.

Belgesel hipotez etrafındaki fikir birliği, 20. yüzyılın son yıllarında değişti.^[46] Bunun temeli sözlü yazılı kaynakların kökenlerinin araştırılmasıyla atıldı; görüş J ve E'nin yaratıcılarının yazarlar ve tarihçiler değil koleksiyoncular ve editörler olduğunu ima ediyordu.^[47]

Rolf Rendtorff, Pentatök'ün temelinin kısa, bağımsız anlatılarda yattığını, yavaş yavaş daha büyük birimlere dönüştüğünü, Tesniye ve Rabbinik olmak üzere iki editoryal aşamada bir araya geldiğini savundu.^[48]

Buna karşılık, John Van Seters, Tevrat'ın mevcut bir çalışma külliyatına yapılan bir dizi doğrudan eklemeden türetildiğini öne süren tamamlayıcı bir hipotezi savunur. ^[49] Orijinal hipotezin eleştirisine yanıt veren ve hangi metnin hangi kaynaklardan geldiğini belirlemek için kullanılan metodolojiyi güncelleyen bir "yeni-belgesel" hipotez, diğerlerinin yanı sıra Kutsal Kitap tarihçisi Joel S. Baden tarafından savunulmaktadır.^{[50] [51]} Böyle bir hipotez İsrail ve Kuzey Amerika'da taraftar bulmaya devam ediyor. ^[51]

Bugün bilim adamlarının çoğu, De Wette tarafından tarif edildiği gibi Yoşiyahu'nun mahkemesinde üretilen (ve sürgün sırasında Musa'nın sözleri olarak tanımlamak için yeni bir çerçeve verilen) yasa kodundaki kökeniyle Tesniye'yi bir kaynak olarak kabul etmeye devam ediyor.^[52]

Çoğu bilgin ayrıca, kapsamı, özellikle de son noktası belirsiz olmasına rağmen, bir tür Rabbî kaynağının var olduğu konusunda hemfikirdir. ^[46] Kalan kısım toplu olarak Rabbî olmayan olarak adlandırılır, hem Rabbîlik öncesi hem de Rabbîlik sonrası materyali içeren bir gruplandırma.^[53]

Son Tevrat, yaygın olarak Pers döneminin (MÖ 539-333, muhtemelen 450-350) bir ürünü olarak görülür.^[54] Bu fikir birliği, Yahudi cemaatinin Babil'den dönüşte lideri olan Ezra'ya, çok önemli bir rol veren geleneksel bir Yahudi görüşünü yansıtmaktadır. ^[55] Tevrat'ın yapısını açıklamak için birçok teori geliştirildi, ancak ikisi özellikle etkili oldu. ^[56]

İlki, 1985 yılında Peter Frei tarafından geliştirilen Pers İmparatorluğu yetkilendirmesidir; teori İranlı yetkililerin Kudüs Yahudilerinden, özerkliğin bedeli olarak tek bir hukuk düzeni sunmalarını talep ettiğini ileri sürer.^[56] Eskenazi'ye göre Frei'nin teorisi, 2000 yılında düzenlenen disiplinler arası bir sempozyumda sistematik olarak "parçalanır", ancak Pers yetkilileri ile Kudüs arasındaki ilişki önemli bir sorun olarak kalmıştır. ^[57]

Joel P. Weinberg ile ilişkilendirilen ve "Vatandaş-Tapınak Topluluğu" olarak adlandırılan ikinci teori, Mısır'dan Çıkış hikâyesinin, kendisine ait olanlar için fiili bir banka olarak hareket eden Tapınak çevresinde örgütlenmiş, sürgün sonrası Yahudi topluluğunun ihtiyaçlarına hizmet etmek için yazıldığını öne sürüyor.^[56]

Bilim adamlarının azınlık bir gurubu, Pentatök'ün nihai şekillenmesini biraz daha sonraya, Helenistik (MÖ 333-164) ve hatta Haşmonayım (MÖ 140-37) dönemlerine yerleştirirdi. ^[58] Örneğin Russell Gmirkin, MÖ 5. yüzyılın son çeyreğine tarihlenen Mısır'daki bir Yahudi kolonisinin kayıtları olan fil papirüslerinin Fısıh bayramından bahsetmesine rağmen, yazılı Tevrat'ın Mısır'dan Çıkış veya başka herhangi bir olayına atıfta bulunmadığına dayanarak Helenistik bir tarihlemeyi savunuyor.^[59]

El yazmaları;

Rabbinik yazılar, Sözlü Tevrat'ın Musa'ya, Ortodoks Yahudilik geleneğine göre MÖ 1312'de Sina Dağı'nda verildiğini belirtir. Ortodoks gelenek, Yazılı Tevrat'ın sonraki kırk yıl boyunca kaydedildiğini,^[60] Ortodoks olmayan birçok Yahudi bilgin ise Tevrat'ın birden fazla yazarı olduğu ve yüzyıllar boyunca yazıldığı konusundaki modern bilimsel fikir birliğini onaylar.^[61]

Talmud^[62] Tevrat'ın Musa tarafından yazılışı konusunda iki görüş sunar. Bir görüş, Musa tarafından, yıllar boyunca yavaş yavaş, kendisine dikte edildiği gibi yazıldığını ve ölümüne yakın bitirdiğini, diğer görüş ise Musa'nın tüm Tevrat'ı ölümüne yakın, kendisine dikte edildiği şekliyle tek bir yazma ile yazdığını savunuyor.

Talmud,^[63] Tevrat'ın Musa'nın ölümünü ve gömülmesini konu alan son sekiz ayetinin Musa tarafından yazılamayacağını, yazının yalan olacağını ve bunların ölümünden sonra Yeşu tarafından yazıldığını söyler.

Abraham bin Ezra^[64] ve Joseph Bonfils'e göre bu ayetlerdeki ifadeler, insanların ancak Musa'nın zamanından sonra bilmesi gereken bilgileri sunmaktaydı. Yeşu'nun bu ayetleri Musa'nın ölümünden yıllar sonra yazdığını İbn Ezra ima etti,^[65] Bonfils ise açıkça belirtti. Diğer yorumcular^[66] bu pozisyonu kabul etmemekte ve Musa'nın bu sekiz ayeti yazmamasına rağmen, ayetlerin yine de ona dikte edildiğini ve Yeşu'nun Musa tarafından bırakılan talimatlara dayanarak onları yazdığını, Tevrat'ın sıklıkla henüz gerçekleşmemiş olan gelecekteki olayları tarif ettiğini iddiasıyla ileri sürerler.

Tüm klasik haham görüşleri, Tevrat'ın tamamen Musa ve Tanrı kökenli olduğunu kabul eder.^[67] Günümüz Reformcu ve Liberal Yahudi hareketlerinin tümü, Muhafazakar Yahudiliğin çoğu görüşlerinde belirtilen Musa'nın yazarlığını reddediyor.^[68]

Yahudi efsanelerine göre, Tanrı dünyadaki her kabile ve millete yaklaşıp Tevrat'ı sunmuş, fakat onlar Tevrat'ı, cahilliklerine bir mazeret olmasın diye reddetmiş ve Tanrı Tevrat'ı İsrailoğullarına vermişti.^[69] Bu kitapta Tevrat, yaratılan ilk şeylerden biri, kötü eğilimlere karşı çare^[70] ve Tanrı'ya dünyanın yaratılışında insanı şerefli bir varlık kılacak tavsiye veren bir danışman olarak tanımlanmaktadır.^[71]

Tevrat okuma (İbranice: K'riat HaTorah), Tevrat parşömeninden bir dizi pasajın halka açık olarak okunmasını içeren Yahudi dini ritüelidir. Parşömeni sandıktan çıkarma, alıntıyı geleneksel ilahilerle söyleme ve sandığa iade etme töreninin tamamına atıfta bulunur.

Nehemya Kitabına göre Tora'nın halka açık düzenli okunması, Yahudi halkının Babil esaretinden dönüşünden sonra (MÖ 537) Kâtip Ezra tarafından başlatılır.^[72] Ortodoks Yahudiler, Kudüs'teki Tapınağın yıkılmasından (MS 70) bu yana iki bin yıldır değişmediğine inandıkları bir prosedüre göre Tevrat okurlar. 19. ve 20. yüzyıllarda Reform Yahudiliği ve Muhafazakar Yahudilik gibi yeni hareketler okuma pratiğine uyarlamalar yaptı, ancak Tevrat okumanın temel modeli genellikle aynı kaldı:

Haftanın belirli günlerinde, oruç ve bayram günlerinde sabah tapınmasının bir parçası olarak, yanı sıra Şabat, Yom Kippur'da ikindi ibadetinin bir parçası olarak, Tevrat tomarından Pentatök'ün bir bölümü okunur.

Şabat (Cumartesi) sabahları, tüm Tevrat'ın her yıl ardışık olarak okunması için seçilen haftalık bir bölüm ("peraşa") okunur. Tüm Yahudi topluluklarının (Aşkenaz, Sefarad ve Yemenli) modern Tevrat parşömenlerinde bulunan bölümler, Mişna Tora, Tefillin Kanunları, Mezuza ve Tevrat Parşömenleri, Musa bin Meymun tarafından bölüm 8'de sağlanan sistematik listeye dayanmaktadır.

Meymun, Tevrat'ın peraşa bölümlemesini Halep Kodeksi'ne dayandırdı. Muhafazakar ve Reformcu sinagoglar, yıllık program yerine üç yılda bir peraşa okuyabilir.^[73][74] Cumartesi öğleden sonraları, Pazartesi ve Perşembe günleri, bir sonraki Cumartesi bölümünün başlangıcı okunur. Yahudi bayramlarında, her ayın başı ve oruç günlerinde, güne bağlı özel bölümler okunur.

Yahudiler, okuma döngüsünün tamamlanması ve yeni başlangıç için yıllık bir tatil olan Simha Tora'yı kutlarlar.

Parşömenler bir kuşak, örtü, çeşitli süs eşyaları ve bir taç ile süslenir, ancak bu tür gelenekler sinagoglar arasında farklılık gösterir. Cemaatler geleneksel olarak Tora okunmak için gemiden çıkarıldığında, taşınırken ve kaldırılırken ve aynı şekilde, okuma sırasında otursalar bile, gemiye geri getirilirken saygı gösterirler.

Tevrat, anlatılar, kanun ve ahlak beyanlarını içerir. Toplu olarak, genellikle Kutsal Kitap yasaları veya emirleri olarak adlandırılan bu yasalara bazen Musa Yasası (Torat Moshɛ תּוֹרַת־מֹשֶׁה‎ veya Sina Yasası) olarak atıfta bulunulur.

Rabbinik gelenek, Musa'nın Sina Dağı'nda 40 günde tüm Tevrat'ı öğrendiğini, kendisine Sözlü ve yazılı Tevrat'ın paralel olarak aktarıldığını söyler. Tora'nın kelimeleri ve kavramları tanımsız bıraktığı ve açıklama veya talimat olmadan prosedürlerden bahsettiği durumlarda, okuyucunun Sözlü Kanun veya Sözlü Tora olarak bilinen ek kaynaklardan eksik detayları bulması gerekir.^[75] Tora'nın açıklamaya ihtiyaç duyan emirlerinden bazıları şöyle sıralanır:

• Tefillin: Tesniye 6:8'de belirtildiği gibi, tefilin kola ve başın üzerine gözler arasına yerleştirilmelidir. Ancak tefilinlerin ne olduğu ve nasıl yapılacağı konusunda herhangi bir detay verilmemiştir.
• Kaşrut: Çıkış 23:19'da da belirtildiği gibi, genç bir keçi annesinin sütüyle kaynatılamaz. Bu yasanın belirsiz doğasını anlamakla ilgili diğer birçok soruna ek olarak, Tora'da sesli harf karakterleri yoktur; okuma bilgisi sözlü gelenek tarafından sağlanır. Bu, özellikle bu yasayla ilgilidir, çünkü İbranice süt kelimesi (חלב), sesli harfler olmadığında hayvansal yağ için kullanılan kelimeyle aynıdır. Sözlü gelenek olmadan, ihlalin etin sütle mi yoksa yağla mı karıştırıldığında gerçekleşeceği bilinemez.
• Şabat yasaları: Şabat ihlalinin ciddiyeti, yani ölüm cezası ile, böyle ciddi ve temel bir emrin tam olarak nasıl yerine getirilmesi gerektiğine dair yönlendirmenin sağlanacağı varsayılabilir. Bununla birlikte, Şabat kuralları ve gelenekleri ile ilgili çoğu bilgi, Talmud'da ve Yahudi sözlü hukukundan türetilen diğer kitaplarda dikte edilmiştir.

Klasik haham metinlerine göre, bu paralel malzeme seti Sina'da Musa'ya onunla da İsrail'e iletilir. O zamanlar, herhangi bir yazının eksik olacağı ve yanlış yoruma ve suistimale maruz kalacağı için sözlü kanunun yazılması ve yayınlanması yasaktır.^[76]

Ancak sürgün, dağılma ve zulümden sonra bu gelenek, Sözlü Kanunun korunmasını sağlamanın tek yolunun yazılı olarak korumak olduğunun ortaya çıkmasıyla sözlü yasa ortadan kalktı.

Sözlü gelenek çok sayıda Tannaim tarafından uzun yıllar süren çabalardan sonra, Mişna'nın (İbranice: משנה) yazılı bir versiyonunun derlenmesini üstlenen Haham Yehuda HaNasi tarafından, MS 200 civarında yazılı hale getirilir.

Aynı dönemden Mişna'ya girmeyen diğer sözlü gelenekler Baraita (dış öğreti) ve Tosefta olarak kaydedilir. Diğer gelenekler Midraş olarak yazılmıştır.

Devam eden zulmün ardından, Sözlü Kanun'un daha fazlasını yazma zorunluluğu ortaya çıktı. Mişna'nın yalnızca birkaç yüz sayfasında ima edilen çok daha fazla öğreti, ders ve gelenek, şimdi Gemara olarak adlandırılan binlerce sayfa haline geldi. Gemara, Babil'de derlenmiş ve Arami dilinde yazılmıştır. Mişna ve Gemara'ya birlikte Talmud denir. İsrail'de hahamlar da geleneklerini toplayarak Kudüs Talmud'unda derlediler. Babil'de daha fazla haham yaşadığından, ikisinin ihtilafı halinde Babil Talmud'u geçerli sayılır.

Yahudiliğin Ortodoks ve Muhafazakar dalları, bu metinleri, sonraki tüm halaha ve Yahudi kanunlarının temeli olarak kabul eder.

Reformist ve Yeniden Yapılanmacı Yahudilik, bu metinlerin veya bu konuda Tevrat'ın kendisinin normatif hukuku (bağlayıcı olarak kabul edilen yasalar) belirlemek için kullanılmasını reddeder, ancak onları Tevrat'ı ve onun tarih boyu gelişimini anlamak için gerçek ve tek kaynak kabul eder.

Hümanist Yahudilik, Tevrat'ın tarihsel, politik ve sosyolojik bir metin olduğunu kabul eder, ancak Tora'nın her kelimesinin doğru ve hatta ahlaki olduğuna inanmaz. Hümanist Yahudilik, sadece Tevrat'ın değil, tüm Yahudi deneyiminin Yahudi davranış ve ahlakının kaynağı olması gerektiğine inanır, Tora'yı sorgular ve onunla aynı fikirde olmamaya isteklidir.^[77]

Kabalistler, Tora'nın sözlerinin yalnızca ilahi bir mesaj vermekle kalmayıp, aynı zamanda kendilerini aşan çok daha büyük bir mesaja da işaret ettiğini savunurlar. Böylece, bir kotso şel yod (קוצו של יוד), İbranice yod (י) harfinin serifi, en küçük harf veya dekoratif işaretler veya tekrarlanan kelimeler kadar, küçük bir işaretin bile, Tanrı tarafından oraya öğretmek için konduğuna inanırlar.

Bu, yod'un "Ben senin Tanrın RAB'bim" (אָנֹכִי יְהוָה אֱלֹהֶיךָ‎ Çıkış 20:2) veya "Ve Tanrı Musa'ya şöyle dedi" (וַיְדַבֵּר אֱלֹהִים, אֶל-מֹשֶׁה; וַיֹּאמֶר אֵלָיו, אֲנִי יְהוָה.‎ ‎ 6:2) ifadesinde olup olmamasından bağımsızdır.

Benzer bir şekilde, Rabbi Akiva'nın (c. 50 – c. 135 CE), Tora'daki her edattan (את) yeni bir yasa öğrendiği söylenir (Talmud, risale Pesachim 22b); edat kendi başına anlamsızdır ve yalnızca doğrudan nesneyi işaretlemeye yarar. Başka bir deyişle, Ortodoks inancına göre, "Ve Tanrı Musa'ya şöyle dedi: ..." sözü, gerçek ifadeden daha az kutsal değildir.

Musa'nın beş kitabı, Samiriyeliliğin kutsal metin kanonunun tamamını oluşturur.

Farklı Hristiyan mezheplerinin Kutsal Kitap kanonlarında Eski Ahit'in biraz farklı versiyonları olmasına rağmen, Tevrat "Musa'nın Beş Kitabı" (veya "Musa Yasası") olarak hepsinde ortaktır.

İslam, Tevrat'ın Tanrı tarafından gönderildiğini belirtir. Kuran'a göre Allah şöyle buyurur: "Sana Kitap'ı, kendinden öncekileri doğrulayıcı olarak hak ile indiren O'dur. Tevrat'ı ve İncil'i indirdi." (Âl-i İmrân Suresi) Müslümanlar Tevrat'ı Tanrı'nın Musa'ya vahyettiği bir kitap olarak kabul ederler. Bununla birlikte, kendi kendini kanıtlayan Müslümanların çoğu, bu orijinal vahyin zaman içinde Yahudi yazıcılar tarafından bozulduğuna (tahrif) inanmaktadır. Kuran'da Tevrat, İslam'da her zaman saygıyla anılır. Müslümanların Tevrat'a ve Musa'nın peygamberliğine inanmaları İslam'ın temel ilkelerinden biridir.

• Babil Sürgünü
• Belgesel hipotez
• En'am Suresi
• Musa
• Nuh Tufanı
• On Emir
• Ölü Deniz parşömenleri
• Furkan

1. ^ Musa'nın doğumunu Augustinus, eseri Tanrı'nın Şehri'nde yorumlamıştır ve o doğduğu zamanki kralların isimlerini kaydetmiştir:

   "Safrus, Asur'un ondördüncü; Ortopolis, Sikyon'un onikinci; Kriasus, Argos'un beşinci kralı olarak hüküm sürdüğünde Musa, Mısır'da doğdu..."

   Orthopolis, MÖ 1596–1533 yılları arasında 63 yıl boyunca 12. Sikyon Kralı olarak hüküm sürdü; Kriasus ise, 1637–1583 arasında 54 yıl boyunca Argos'un 5'nci Kralı olarak hüküm sürdü.