İçeriğe atla

Terapsit

Therapsida
Yaşadığı dönem aralığı: 272,95-0 myö
Guadalupiyen-Günümüz[1] 
Soyu tükenmiş terapsitlerin fosilleri ve iskelet rekonstrüksiyonları.
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Animalia
Şube:Chordata
Klad:Sphenacodontoidea
Klad:Therapsida
Gregory, 1910
Alt gruplar

Terapsitler (Therapsida),[a] memelileri ve soyu tükenmiş akrabalarını içeren, gelişmiş bir sinapsit kladıdır.[2] Başka bir deyişle terapsitler, Sinapsida'nın hayatta kalan tek sınıfı olan memelilerin tümünü ve onların soyu tükenmiş akrabalarını içeren sphenacodont grubudur. Ancak bu isim, daha çok memeli olmayan terapsitler için kullanılır.[b]

Günümüzde memelilere özgü olarak bilinen çoğu özelliklerin kökeni (laktasyon, kıl, dik duruş) terapsitlere dayanır. Therapsida'ya atfedilen en eski fosil, Tetraceratops insignis'tir (orta Permiyen döneminden).[3][4] Terapsitler, 275 milyon yıl önce yaşamış pelikozorlardan (özellikle sphenacodontlardan) evrimleşmiş ve eski egemen kara omurgalıları olan pelikozorların yerini almışlardır. Permiyen-Triyas yok oluşundan hemen önce (260 myö) ortaya çıkan sinodontlardan (gelişmiş bir terapsit grubu) erken memeliler (Mammaliaformes, 220 myö) türemiştir. Memeliler dışındaki hayatta kalmış en son terapsit grubu olan Haramiyida'nın nesli Kretase-Tersiyer yok oluşunda tükenmiştir.

Karakteristik özellikleri

Terapsitlerin şakak kemiğindeki fenestra penceresi, pelikozorlara oranla daha büyüktür. Terapsitlerin çeneleri daha karmaşık ve güçlü olup öndeki kesici dişler kesme işlemine dair farklılaşma gösterir. Yanlarda yer alan köpek dişleri ise delme ve parçalama işlemleri için kullanılırken besinleri kesme ve çiğnemek için azı dişleri bulunur. Ayakları vücutlarının altında, sürüngenler ve pelikozorların –sürüngen benzeri– yayılan bacaklarında olduğundan daha dikey olarak konumlandırılmıştır.

Keşfedilişleri

İlk terapsit fosilleri 1838 yılında Rusya'da ve 1845 yılında (Dicynodon) Güney Afrika'da bulunmuştur. İlk araştırmacılar arasında Richard Owen (1804-1892) yer alır. 1876 yılında Owen, erken mezozoik dönem kara sürüngenlerinin hem amfibilere hem de memelilere benzerlik gösterenlerinu, British Museum, Güney Afrika sürüngenler kataloğunda Anomodontia (memeli benzeri sürüngenler, Therapsida) olarak tanımlamıştır.[5]

Sınıflandırma

Biarmosuchus, bir biarmosuchian
Estemmenosuchus, bir dinocephalian
Anteosaurus, bir anteosaur
Inostrancevia, bir gorgonopsid
Bauria, bir therocephalian
Oligokyphus, bir cynodont

Filogeni

Synapsida 
 Sphenacodontia 

†Sphenacodontidae

 Therapsida 

Tetraceratops

 †Biarmosuchia 

†Eotitanosuchidae

†Phthinosuchidae

 Eutherapsida 
 †Dinocephalia 

†Anteosauria

†Tapinocephalia

 Neotherapsida 
 †Anomodontia 

†Dromasauria

†Dicynodontia

 Theriodontia 
 †Gorgonopsia 

Lycaenops

Inostrancevia

 Eutheriodontia 
 †Therocephalia 
 †Eutherocephalia 

Bauria

 Cynodontia 

Mammalia

Ayrıca bakınız

Galeri

Açıklayıcı notlar

  1. ^ Therapsid, Yunancada 'canavar kemer' anlamına gelir.
  2. ^ Eski geleneksel sınıflandırmalarda memelileri içermeyen bir takım olarak kabul edilirdi.

Dipnotlar

  1. ^ "Therapsida". paleobiodb.org. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021. 
  2. ^ Romer, A.S. (1933). Vertebrate Paleontology. University of Chicago Press. , 3rd ed., 1966.
  3. ^ M.Laurin & R.R. Reisz. 1996. The osteology and relationships of Tetraceratops insignis, the oldest known therapsid. Journal of Vertebrate Paleontology 16(1): 95-102.
  4. ^ J. Liu, B. Rubidge & J. Li, New basal synapsid supports Laurasian origin for therapsids, 2009, Acta Palaeontol. Pol., 54 (3): 393-400
  5. ^ The Origin of The Idea of the Mammal-like Reptile Richard P. Aulie, The American Biology Teacher > Vol. 37, No. 1, Jan., 1975, National Association of Biology Teachers

Kitap

  • Benton, M.J. (2004). Vertebrate Paleontology. 3rd ed. Blackwell Science Ltd
  • Carroll, R.L. (1988). Vertebrate Paleontology & Evolution. W.H. Freeman & Company, NY
  • Kemp, T.S. (2005). The origin and evolution of mammals. Oxford University Press
  • Romer, A.S. (1966). Vertebrate Paleontology. University of Chicago Press, 1933; 3rd ed.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Pelikozor</span> terapsit olmayan, ilkel pelikozorları içeren; geçersiz bir sinapsit kladı

Pelikozorlar (Pelycosauria), yalnızca bazal veya ilkel Geç Paleozoyik sinapsitlerinden oluşan ve bazen "memeli benzeri sürüngenler" olarak adlandırılan gayri resmi bir gruptur. Terapsitler ve onların soyundan gelenler hariç tüm sinapsitleri kapsarlar.

<span class="mw-page-title-main">Arkozor</span> diapsid sürüngen kladı

Arkozorlar (Archosauria), kuşların ve timsahların yaşayan tek temsilcileri olduğu bir diapsid kladı. Arkozorlar genel olarak sürüngen olarak sınıflandırılır. Kladistik bakımdan kuşlar da sürüngenlere dahil edilir. Soyu tükenmiş arkozorlar arasında kuş olmayan dinozorlar, pterozorlar ve timsahların soyu tükenmiş akrabaları bulunur. Modern paleontologlar, Arkozorları yaşayan kuşların, timsahların ve onların soyundan gelenlerin en son ortak atasını ve onun soyundan gelenleri içeren bir taç grubu olarak tanımlar. Arkozorlar iki ana klada ayrılır: timsahlar ve soyu tükenmiş akrabalarını içeren Pseudosuchia kladı ve yine aynı şekilde kuşlar ve soyu tükenmiş yakın akrabalarını içeren Avemetatarsalia kladı.

<span class="mw-page-title-main">Sinapsit</span> yaşayan tek üyeleri memeliler olan, amniyot kladı

Sinapsitler, memelileri ve memelilere, sürüngenler ve kuşlar gibi amniyot kladının diğer üyelerinden daha yakın olan her hayvanı içeren bir amniyot grubudur. Kafataslarının her iki yanında, gözün arka kısmında bulunan bir açıklığa sahiptirler. İsimlerini bu açıklıktan alırlar.

<span class="mw-page-title-main">Reptiliomorpha</span> tetrapod kladı

Reptiliomorpha, amniyotları ve amniyotlarla yaşayan amfibilerden daha yakın bir ortak atayı paylaşan dört üyelileri içeren bir gruptur. Vallin ve Laurin (2004) tarafından Homo sapiens'i içeren ancak Ascaphus truei'yi içermeyen en kapsamlı grup olarak tanımlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Mammaliaformes</span> memeliler ve en yakın akrabaları

Mammaliaformes, taç grup olan memelileri ve onların en yakın soyu tükenmiş akrabalarını içeren bir kladdır. Memelilere diğer mammaliamorflara göre daha yakın olan tüm taksonlar olarak tanımlanır. Klad, daha önce yaşamış probainognatiyenler ve sinodontların mirasçısı olarak tanımlanır.

<span class="mw-page-title-main">Sphenacodontia</span>

Sphenacodontia, bir kök temelli sinapsid grubudur. Amson ve Laurin (2011) tarafından "Haptodus baylei, Haptodus garnettensis ve Sphenacodon ferox'u içeren ancak Edaphosaurus pogonias'ı içermeyenn en büyük sınıf" olarak tanımlanmıştır. Sphenacodontlar, ilk olarak Geç Pensilvanyen döneminde ortaya çıkmışlardır.

<i>Pachygenelus</i> Erken Jura sinodontu

Pachygenelus, soyu tükenmiş bir cynodont cinsidir. Güney Afrika'daki Karoo havzasında bulunan fosiller Erken Jura dönemine tarihlenir.

<span class="mw-page-title-main">Sinodont</span> memelileri ve soyu tükenmiş akrabalarını içeren therapsid kladı

Sinodontlar veya Cynodontia, ilk olarak Geç Permiyen'de ortaya çıkan ve Permiyen-Triyas yok oluşu olayından sonra geniş ölçüde çeşitlenen bir terapsit grubudur. Sinodontlar, etoburluk ve otçulluk dahil olmak üzere çok çeşitli yaşam tarzlarına sahipti. Geç Triyas sırasında ortaya çıkmış olan probainognatiyen sinodontlar (Probainognathia), oldukça gelişmişlerdir ve hâla yaşayan sinodontlar olan memelileri içerirler. Diğer tüm sinodont soyları yok olmuştur. Bilinen son memeli olmayan sinodont grubu olan Tritylodontidae'nin son kalıntılarına Erken Kretase'de rastlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Eucynodontia</span>

Eucynodontia, memeliler ve çoğu memeli olmayan cynodonts dahil olmak üzere cynodont therapsidlerin bir koludur. En eski ökinodontlar Erken Triyas ve muhtemelen Geç Permiyen'den bilinmektedir. Eucynodontia, Cynognathia ve Probainognathia olmak üzere iki ana alt grup içerir.

<span class="mw-page-title-main">Eutheriodontia</span>

Eutheriodontia, therocephalianları ve sinodontları içeren bir terapsit kladı.

<span class="mw-page-title-main">Theriodontia</span> terapsid kladı

Teriyodontlar veya Theriodontia çeşitli bir terapsit grubudur. Geleneksel, Linnaean terimlerle tanımlanabilirler, bu durumda Orta Permiyen'den Orta Kretase'ye kadar yaşayan sinapsitlerin bir alt takımıdır veya kladistik terimlerle, bu durumda sadece geleneksel theriodonları değil aynı zamanda onların soyundan gelenleri de içerirler.

Neotherapsida, bir therapsid kladıdır. Klad, anomodontları ve memelileri içeren daha türetilmiş theriodontları içerir.

<span class="mw-page-title-main">Sphenacodontoidea</span> sinapsid kladı

Sphenacodontoidea, Sphenacodontidae familyasını ve memelilerin dahil olduğu terapsitleri içeren bir sinapsit grubudur. Taksonun monofiletik bir grup olarak geçerliliği konusunda bilim insanları arasında genel bir fikir birliği yoktur.

<span class="mw-page-title-main">Dinocephalia</span> terapsid kladı

Dinocephalia, Geç Permiyen'in başında Rusya, Güney Afrika ve Çin'de fosil kayıtlarında görülen ilk therapsidler arasında yer alan büyük, ağır yapılı terapsidlerden oluşan bir gruptur. Kuzey Amerika'daki Guadalupiyem dönemine ait parça parça kalıntıların dinocephalian olabileceğine dair çok şüpheli ihtimalden daha önce bahsedilmiş ve Brezilya'da izole dişler bulunmuştur. En yaygın terapsidler olarak kısa bir süre sonra, dinocephalianlar, Permiyen'in sonundan çok önce ortadan kayboldu, Güney Afrika'daki Tapinocephalus Birleşim Bölgesi'nden veya Rusya'daki eşdeğerinden daha sonra keşfedilmedi. Tarihsel olarak, etçil ve otçul dinocephalianlar, sırasıyla daha gelişmiş etobur ve otobur terapsid taksonları ile ilgili olarak iki gruba ayrıldı. Bununla birlikte, daha sonraki çalışmalar, etoburlar arasındaki benzerliklerin plesiomorfik olduğunu ve Dinocephalia'nın iyi tanımlanmış bir monofiletik takson olarak kabul edildiğini açıkça ortaya koydu.

<i>Anomodontia</i> otçul terapsid kladı

Anomodontlar (Anomodontia), çeşitli kriterlere göre therapsidlerin en başarılı grubu, Permiyen döneminin son derece uzmanlaşmış otçul canlılarıydı. 40'tan fazla cins ile oldukça fazla takson içerirler ve bu sayı özellikle Rus ve Çin materyallerinin tanımlarından dolayı düzenli olarak artmaktadır. Geç Permiyen döneminde, bunlar, meydana geldikleri tüm fosil taşıyan bölgelerde en çok sayıda bireysel therapsid örneğiydiler ve karasal ekosistemde bol, genellikle sürüler halinde yaşayan birincil tüketiciler olarak, günümüzün toynaklı memelileriyle karşılaştırılabilir bir ekolojik rol işgal etmiş olmalılar. Antarktika ve Avustralya da dahil olmak üzere tüm kıtalarda henüz bulunan tek therapsidler – soylarının devamı olanlar hariç – olarak dünya çapında bir dağılıma sahiptiler.

<span class="mw-page-title-main">Kuadrat kemiği</span>

Kuadrat kemiği, amfibiler, sauropsidler ve erken sinapsidler dahil olmak üzere çoğu tetrapodda bulunan bir kafatası kemiğidir.

<i>Dimetrodon</i> tarih öncesi sinapsid cinsi

Dimetrodon, Permiyen döneminde yaşamış bir bazal sinapsid. Dimetrodon yeryüzünün ilk kara yırtıcılarından biriydi ve güçlü bir çenesi, hançer gibi dişleri olan uzun ve dar bir kafatasına sahipti.

<i>Triisodontidae</i> tarih öncesi toynaklı familyası

Triisodontidae, soyu tükenmiş, muhtemelen parafiletik veya geçersiz bir mesonychian plasentalı memeli familyasıdır. Çoğu triisodontid cinsi Kuzey Amerika'da Paleosen sırasında yaşadı, ancak Andrewsarchus cinsi Asya'nın orta Eosen'inden bilinmektedir. Triisodontidler, kuş olmayan dinozorların neslinin tükenmesinin ardından Kuzey Amerika'da ortaya çıkan ilk nispeten büyük yırtıcı memelilerdi. Daha az özelleştirlmiş dişlere sahip olmaları bakımından diğer mesonychian ailelerden farklıdırlar.

<span class="mw-page-title-main">Creodonta</span> soyu tükenmiş etobur memeliler

Creodonta, Paleosen'den Miyosen dönemlerine kadar yaşamış, soyu tükenmiş, muhtemelen polifiletik bir etobur memeli takımıdır. Her ikisi de karnaval dişlerine sahip oldukları için, kreodontlar ve etçillerin bir zamanlar yakın bir ortak ataya sahip oldukları düşünülüyordu, ancak karnavalları oluşturmada farklı dişlerin rol oynadığı göz önüne alındığında; bu, bir evrimsel yakınsama durumudur. Karnavallar, soyu tükenmiş yarasa Necromantis gibi diğer memeli türlerinde de bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">William Diller Matthew</span> Amerikalı paleontolog (1871 – 1930)

William Diller Matthew FRS özellikle memeli fosilleri üzerinde çalışan Kanadalı-Amerikalı bir omurgalı paleontologudur. Mineraloji, petrolojik jeoloji biri botanik, biri trilobitler üzerine birkaç erken makale yayımladı ve daha sonra bilinen en eski terapsit olduğu ileri sürülen Tetraceratops insignis'i tanımladı.