İçeriğe atla

Terapötik aşılar

Terapötik aşı, bir hastalık veya enfeksiyon meydana geldikten sonra uygulanan bir aşıdır. Terapötik aşı, bir enfeksiyonla savaşmak için hastanın bağışıklık sistemini harekete geçirerek çalışır. Terapötik bir aşı, profilaktik bir aşıdan farklıdır; profilaktik aşılar bireylere enfeksiyon veya hastalıktan kaçınmak için bir önlem olarak uygulanırken, terapötik aşılar birey hastalık veya enfeksiyondan zaten etkilendikten sonra uygulanır. Terapötik aşı, vücudu gelecekteki hastalıklara ve enfeksiyonlara karşı korumak için bağışıklık kazandırmak yerine vücuttaki mevcut bir enfeksiyonla savaşır.[1]

Terapötik aşılar çoğunlukla viral enfeksiyonlara karşı kullanılır. Kronik viral enfeksiyonlardan etkilenen hastalara, bağışıklık sistemleri yeterince etkili antikor üretemediği için terapötik aşılar uygulanır.[2]

Dendreon tarafından geliştirilen Provenge, 2010 yılında FDA tarafından onaylanan ilk terapötik aşı olmuştur. Bu terapötik aşı, hastaların kendi beyaz kan hücrelerinin alındığı ve kanser hücrelerini farklılaştırmak ve onlarla savaşmak üzere eğitmek için ilaçla (aşı) tedavi edildiği prostat kanserinin tedavisine yardımcı olmuştur.[3]

Terapötik aşılar, çoğunlukla viral enfeksiyonlar ve çeşitli kanser türleri için kullanılan yeni bir aşı şeklidir. Terapötik bir aşı, bağışıklık sisteminin kanserli hücreler veya virüs gibi yabancı bir ajanı tanımasına yardımcı olur. Terapötik aşıların spesifik türü antijen aşılarını içerir. Antijen aşılarında, bağışıklık sistemini aktive etmek için vücut yabancı bir ajanla tanıştırılır, böylece daha sonra karşılaşıldığında ajanı tanır.[4]

Türler

İki tür terapötik aşı vardır:

Otolog aşılar

Otolog, 'kişinin kendisinden elde edilen' anlamına gelir - otolog aşı, bireyin kanser hücreleri veya bağışıklık sistemi hücreleri olabilen kendi hücrelerinden yapılan kişiselleştirilmiş bir aşıdır.[5]

Allojenik aşılar

Allo 'diğer' anlamına gelmektedir. Allojenik aşılar, öncelikle laboratuvarda yetiştirilen farklı bir bireyin kanser hücrelerinden yapılan kanser aşılarıdır.[6]

Terapötik aşıların profilaktik aşılardan farkı

Terapötik aşı kavramı farklıdır. Bir kişi aşı kelimesini duyduğunda aklına belli bir hastalığa karşı korunma düşüncesi gelir. Ancak terapötik aşılar bir tedavi yöntemidir. Diğer aşılarda olduğu gibi, bağışıklık sistemi belirli bir hedefe karşı düzenlenir. Ana amaç bağışıklık sistemi aktivitesini artırmaktır. Bu tür aşılar çeşitli hastalıkların ve viral enfeksiyonların tedavisinde kullanılabilir.[7][8] HIV, kanser, dang humması, kolera, difteri gibi çeşitli ölümcül hastalıklara karşı aşı geliştirmek için çaba sarf edilmektedir.[]

HIV'e karşı terapötik aşılar

HIV'in şimdiye kadar aşısı yoktu, ancak terapötik aşılar HIV için çığır açabilir. Bu tür aşılar, etkilenen hastaların bağışıklık sistemlerini hastalıkla savaşacak şekilde güçlendirecektir. Birçok araştırmacı HIV'in AIDS'e ilerlemesini yavaşlatmak amacıyla tedavi edici HIV aşıları geliştirmeye ve test etmeye çalışmaktadır. HIV'den etkilenen kişilerde normalde antiretroviral tedavi (ART) kullanımı ile tespit edilemeyen düzeyde HIV bulunmaktadır.[9] HIV için terapötik aşılar işe yararsa, birçok hayat kurtulacaktır. AIDSinfo tarafından yürütülenler gibi HIV terapötik aşıları için birçok klinik çalışma yürütülmektedir, çalışmaların özetleri web sitelerinde mevcuttur.[10]

Kansere karşı terapötik aşı

Kanser, son yıllardaki ölümlerin önde gelen nedenidir. Kanser türleri ve evreleri zaman içinde evrim geçirmiş ve kanseri tedavi etmeye yönelik çabalar da artmıştır. Şu anda tüm dünyada devam eden yaklaşık 369 kanser aşısı çalışması bulunmaktadır.[11]

ABD Gıda ve İlaç Dairesi tarafından onaylanmış üç kanser terapötik aşısı bulunmaktadır, bunlar aşağıdaki gibidir;

Provenge, prostat kanseri için dendritik hücre bazlı bir aşı olan Sipuleucel-T'dir.[12] Bacillus Calmettle-Guerin (TheraCys), mesane invaziv kanseri için Mycobacterium bovis suşunu kullanan canlı zayıflatılmış bir aşıdır. Talimogene laherparepvec (T-VEC veya Imlygic) ileri onkolitik melanom için bir aşıdır.[13]

Kaynakça

  1. ^ "Preventive vaccine vs therapeutic vaccine | Fondation québecoise du Sida". 10 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2019. 
  2. ^ Shimasaki, Craig (2014). "Understanding Biotechnology Product Sectors". Biotechnology Entrepreneurship. ss. 113-138. doi:10.1016/B978-0-12-404730-3.00009-9. ISBN 9780124047303. 
  3. ^ Gulley, James (2012). "Therapeutic vaccines The ultimate personalized therapy?". Human Vaccines & Immunotherapeutics. 9 (1). ss. 219-221. doi:10.4161/hv.22106. PMC 3667942 $2. PMID 22995839. 
  4. ^ Madan RA, Gulley JL, Fojo T, Dahut WL (2010). "Therapeutic cancer vaccines in prostate cancer: the paradox of improved survival without changes in time to progression". Oncologist. 15 (9). ss. 969-975. doi:10.1634/theoncologist.2010-0129. PMC 3228037 $2. PMID 20798195. 
  5. ^ Sondak, Vernon K.; Sabel, Michael S.; Mulé, James J. (1 Nisan 2006). "Allogeneic and Autologous Melanoma Vaccines: Where Have We Been and Where Are We Going?". Clinical Cancer Research. 12 (7). ss. 2337s-2341s. doi:10.1158/1078-0432.CCR-05-2555. PMID 16609055. 
  6. ^ Hanna, Michael G. (27 Ekim 2014). "Immunotherapy with autologous tumor cell vaccines for treatment of occult disease in early stage colon cancer". Human Vaccines & Immunotherapeutics. 8 (8). ss. 1156-1160. doi:10.4161/hv.20740. PMC 3551893 $2. PMID 22854664. 
  7. ^ Griffin, R. Morgan (2006). "Treating Disease With Vaccines". WebMD. 1 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2021. 
  8. ^ Dr. James W. Hodge, Dr. Chandan Guha, Dr. Jacques Neefjes (2008). "Synergizing Radiation Therapy and Immunotherapy for Curing Incurable Cancers: Opportunities and Challenges". Oncology. 22 (9). ss. 1064-1084. PMC 3474236 $2. PMID 18777956. 
  9. ^ Gina M Graziani, Jonathan B Angel (2015). "Evaluating the efficacy of therapeutic HIV vaccines through analytical treatment interruptions". Journal of the International AIDS Society. 18 (1). s. 20497. doi:10.7448/IAS.18.1.20497. PMC 4641978 $2. PMID 26561337. 
  10. ^ "Evaluating the Safety and Immune Response of an Adenovirus-Based HIV Vaccine in HIV-Uninfected Adults" için ClinicalTrials.gov'da klinik çalışma numarası NCT01103687
  11. ^ Margaret E. Gatti-Mays, Jason M. Redman, Julie M. Collins, Marijo Bilusic (2017). "Cancer vaccines: Enhanced immunogenic modulation through therapeutic combinations". Human Vaccines & Immunotherapeutics. 13 (11). ss. 2561-2574. doi:10.1080/21645515.2017.1364322. PMC 5703410 $2. PMID 28857666. 
  12. ^ Kantoff PW, Higano CS, Shore ND, Berger ER, Small EJ, Penson DF, Redfern CH, Ferrari AC, Dreicer R, Sims RB, Xu Y, Frohlich MW, Schellhammer PF; IMPACT Study Investigators (2010). "Sipuleucel-T immunotherapy for castration-resistant prostate cancer". New England Journal of Medicine. 363 (5). ss. 411-22. doi:10.1056/NEJMoa1001294. PMID 20818862. 
  13. ^ Andtbacka RH, Kaufman HL, Collichio F, Amatruda T, Senzer N, Chesney J, Delman KA, Spitler LE, Puzanov I, Agarwala SS (2015). "Talimogene laherparepvec improves durable response rate in patients with advanced melanoma". Journal of Clinical Oncology. 33 (25). ss. 2780-88. doi:10.1200/JCO.2014.58.3377. PMID 26014293. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İnsan papilloma virüsü</span>

İnsan papilloma virüsü, insan papilloma virüs ya da human papillomavirus papillomavirus ailesine mensup, deri ve mukozal yüzeylerdeki bazal epitelyal tabaka hücrelerini enfekte eden bir DNA virüsüdür ve neden olduğu HPV enfeksiyonu, dünyada cinsel yolla bulaşan en yaygın hastalıktır.

<span class="mw-page-title-main">Aşı (tıp)</span> belirli bir hastalığa karşı bağışıklık sağlamak için üretilen biyolojik ilaç

Aşı, belirli bir bulaşıcı veya malign hastalığa karşı aktif kazanılmış bağışıklık sağlayan biyolojik bir preparattır. Aşıların güvenliği ve etkinliği geniş çapta incelenmiş ve doğrulanmıştır. Bir aşı tipik olarak hastalığa neden olan bir mikroorganizmaya benzeyen bir ajan içerir ve genellikle mikrobun zayıflatılmış veya öldürülmüş formlarından, toksinlerinden veya yüzey proteinlerinden yapılır. Vücudun bağışıklık sistemi ajanı bir tehdit olarak tanır, yok eder ve bu sayede gelecekte karşılaşabileceği bu ajanla ilişkili mikroorganizmaları daha fazla tanır ve yok eder.

Bir alt ünite aşı veya alt birim aşısı patojenin antijenik olan veya koruyucu bir bağışıklık tepkisi ortaya çıkarmak için gerekli olan saflaştırılmış kısımlarını içeren bir aşıdır. Alt ünite aşı, hücre kültüründe veya rekombinant DNA ekspresyonunda dağılmış viral partiküllerden yapılabilir, bu durumda rekombinant alt ünite aşısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Aşılama</span> hastalıklara karşı koruma için aşının uygulanması

Aşılama, bağışıklık sisteminin bir hastalığa karşı bağışıklık geliştirmesine yardımcı olmak için bir aşının uygulanmasıdır. Aşılar zayıflatılmış, canlı veya öldürülmüş halde bir mikroorganizma veya virüs ya da organizmadan alınan proteinler veya toksinler içerir. Vücudun adaptif bağışıklığını uyararak, bulaşıcı bir hastalıktan kaynaklanan hastalıkları önlemeye yardımcı olurlar. Bir nüfusun yeterince büyük bir yüzdesi aşılandığında, sürü bağışıklığı ortaya çıkar. Sürü bağışıklığı, bağışıklık sistemi baskılanmış - zayıflatılmış bir versiyonu bile kendilerine zarar vereceği için aşı olamayan - kişileri korur. Aşılamanın etkinliği geniş çapta incelenmiş ve doğrulanmıştır. Aşılama, bulaşıcı hastalıkların önlenmesinde en etkili yöntemdir; çiçek hastalığının dünya çapında ortadan kaldırılmasından ve çocuk felci ve tetanos gibi hastalıkların dünyanın büyük bir kısmından yok edilmesinden büyük ölçüde aşılama sayesinde sağlanan yaygın bağışıklık sorumludur. Bununla birlikte, Amerika'daki kızamık salgınları gibi bazı hastalıklarda, 2010'larda nispeten düşük aşılama oranları nedeniyle - kısmen aşı tereddütlerine atfedilen - artan vakalar görmüştür. Dünya Sağlık Örgütüne göre aşılama sayesinde yılda 3,5-5 milyon ölüm önlenmektedir.

Kabakulak aşısı, kabakulak hastalığını güvenli bir şekilde önler. Çoğunluğa uygulandığında toplum çapında komplikasyonları azaltır. Toplumun % 90'ı aşılandığında, aşının etkinliğinin % 85 düzeyinde olduğu tahmin edilmektedir. Uzun vadede önlemek için iki doz gereklidir. İlk dozun 12 - 18 aylık iken verilmesi önerilir. İkinci doz ise genellikle 2- 6 yaşları arasında verilir. Halihazırda bağışık olmayanlarda hastalıktan sonra kullanılması yararlıdır.

<span class="mw-page-title-main">Hepatit B</span> İnsan viral enfeksiyonu

Hepatit B hastalığı (sarılık), karaciğeri etkileyen hepatit B virüsünün (HBV) neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır ve bir tür viral hepatittir. Hem akut hem de kronik enfeksiyona neden olabilir. Virüs bulaştıktan sonra hastalık bulgularını yaratması, sonrasında iyileşmesi ve virüse ait vücutta bir iz kalmaması akut enfeksiyon iken, virüsün karaciğer hücrelerine yerleşerek orada uzun süreli bulunması ve çoğalması ise kronik enfeksiyondur.

<span class="mw-page-title-main">RNA aşısı</span>

RNA aşısı veya mRNA aşısı, sentetik RNA moleküllerini insan hücrelerine transfer eden yeni bir aşı türüdür. Burada genetik malzemenin nakli (transfeksiyon) söz konusudur. RNA, hücrenin içine girdikten sonra mRNA olarak çalışır ve hücreyi yeniden programlayarak, hücrenin normalde patojen veya kanser hücreleri tarafından üretilen yabancı proteini üretmesini sağlar. Ardından bu protein molekülleri vücudun uyumlayıcı bağışıklık tepkisini harekete geçirir, böylece vücut, proteinin içindeki patojenleri ya da kanser hücrelerini yok etmeyi öğrenir. Kırılgan mRNA iplikçiklerini korumak ve bunların insan hücreleri tarafından emilmesini kolaylaştırmak için mRNA molekülleri bir ilaç taşıyıcı sistemiyle kaplanır.

Aşı karşıtlığı, aşı hizmeti kendisine sunulmasına karşın kişinin kendisi ve çocuğu adına aşılamaya yanaşmaması veya tamamen karşı çıkma durumudur. Dünya Sağlık Örgütü, aşı karşıtlığını 2019'un en büyük on sağlık tehdidinden biri saymıştır. Terim, genel olarak aşılar hakkında olumsuz görüşler yaymayı, aşıları ertelemeyi ve kimi aşıları daha makbul görmeyi içerir. Aşılamaya karşı çıkan argümanlar, aşıların güvenliği konusunda sağlanmış bilimsel konsensüs ile de çelişmektedir.

<span class="mw-page-title-main">İnaktif aşı</span> bir hastalık patojeninin öldürülmüş bir halini kullanan aşı

İnaktif aşı, kültürde yetiştirilen ve daha sonra hastalık üretme kapasitesini yok etmek için öldürülen virüs partikülleri, bakteriler veya diğer patojenlerden oluşan bir aşıdır. Buna karşılık, canlı aşılar hâlâ canlı olan patojenleri kullanır. İnaktif aşılar için patojenler kontrollü koşullar altında yetiştirilir ve enfektiviteyi azaltmak ve böylece aşıdan kaynaklanan enfeksiyonu önlemek için bir araç olarak öldürülür.

<span class="mw-page-title-main">Viral vektör aşısı</span> aşı türü

Bir viral vektör aşısı, alıcının konak hücrelerine istenilen antijenin genetik materyal kodlamasını sağlamak için bir viral vektör kullanan aşıdır. Nisan 2021 itibarıyla, en az bir ülkede altı viral vektör aşısı yetkilendirilmiştir. Bu aşılar dört COVID-19 aşısı ve iki ebola aşısıdır.

İnsan papilloma virüsü (HPV) aşıları, belirli insan papilloma virüsü (HPV) türlerinin neden olduğu enfeksiyonu önleyen aşılardır. Mevcut HPV aşıları, iki, dört veya dokuz tip HPV'ye karşı koruma sağlar. Tüm HPV aşıları, en büyük rahim ağzı kanseri riskine neden olan en az HPV tip 16 ve 18'e karşı koruma sağlar. HPV aşılarının rahim ağzı kanserinin %70'ini, anal kanserin %80'ini, vajina kanserinin %60'ını, vulva kanserinin %40'ını önleyebileceği ve HPV pozitif orofaringeal kanserlerin önlenmesinde %90'dan fazla etkinlik gösterdiği tahmin edilmektedir. Ayrıca HPV tiplerine karşı koruma sağlayan dörtlü ve nonvalan aşılar ile bazı genital siğilleri önlerler. HPV-6 ve HPV-11 daha fazla koruma sağlar.

<span class="mw-page-title-main">Viral uyku</span>

Viral uyku, patojenik bir virüsün, viral yaşam döngüsünün lizojenik kısmı olarak belirtilen, bir hücre içinde uykuda kalma yeteneğidir. Gizli bir viral enfeksiyon, kronik bir viral enfeksiyondan ayrılan bir tür kalıcı viral enfeksiyondur. Gecikme, belirli virüslerin yaşam döngülerinde, ilk enfeksiyondan sonra virüs parçacıklarının çoğalmasının durduğu aşamadır. Bununla birlikte, viral genom ortadan kaldırılmamıştır. Virüs, konakçının dışarıdan yeni bir virüs ile tekrar enfekte olmasına gerek duymadan yeniden aktifleşebilir ve büyük miktarlarda viral nesil üretmeye başlayabilir ve süresiz olarak konakçı içinde kalabilir.

Adenovirüs aşısı, adenovirüs enfeksiyonuna karşı geliştirilen bir aşıdır.

<span class="mw-page-title-main">Sürü bağışıklığı</span> bir nüfusun yeterli bir kısmı bağışıklık kazandığında (aşılama veya önceki enfeksiyonlar yoluyla) ortaya çıkan bulaşıcı hastalıktan korunma durumu

Sürü bağışıklığı, yalnızca bulaşıcı hastalıklar için geçerli olan bir dolaylı koruma şeklidir. Bir popülasyonun yeterli bir yüzdesi, önceki enfeksiyonlar veya aşılama yoluyla bir enfeksiyona karşı bağışıklık kazandığında ortaya çıkar ve böylece bağışıklığı olmayan bireyler için enfeksiyon olasılığını azaltır.

İmmünolojide adjuvan, bir aşıya karşı bağışıklık tepkisini artıran veya modüle eden bir maddedir. "Adjuvan" kelimesi Latince adiuvare kelimesinden gelmektedir ve yardım etmek veya yardımcı olmak anlamına gelmektedir. "İmmünolojik bir adjuvan, spesifik aşı antijenleri ile birlikte kullanıldığında antijene özgü bağışıklık tepkilerini hızlandıran, uzatan veya geliştiren herhangi bir madde olarak tanımlanır."

Zayıflatılmış aşı, bir patojenin virülansını azaltarak, ancak yine de onu canlı tutarak oluşturulan bir aşıdır. Zayıflatmada, bulaşıcı ajanı alınırr ve zararsız veya daha az virülan hale gelecek şekilde değiştirilir. Bu aşılar, patojeni "öldürerek" üretilen aşıların tersidir.

Kanser aşısı, mevcut kanseri tedavi eden ya da kanser gelişimini önleyen bir aşıdır. Mevcut kanseri tedavi eden aşılar, terapötik kanser aşıları veya tümör antijen aşıları olarak bilinir. Aşıların bazıları "otolog" olup, hastadan alınan örneklerden hazırlanır ve o hastaya özgüdür.

<span class="mw-page-title-main">Konjuge aşı</span> aşı türü

Konjuge aşı, zayıf bir antijeni taşıyıcı olarak güçlü bir antijenle birleştiren ve böylece bağışıklık sisteminin zayıf antijene karşı daha güçlü bir yanıt vermesini sağlayan bir alt ünite aşı türüdür.

<i>Vaccinia</i> virüs türü

Vaccinia virüsü, poxvirüs ailesine ait büyük, kompleks, zarflı bir virüstür. Yaklaşık 250 geni kodlayan, yaklaşık 190 kbp uzunluğunda doğrusal, çift sarmallı bir DNA genomuna sahiptir. Virionun boyutları kabaca 360 × 270 × 250 nm'dir ve kütlesi yaklaşık 5-10 fg'dir. Vaccinia virüsü, Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) 1958-1977 yılları arasında küresel bir aşılama kampanyasında çiçek hastalığını ortadan kaldırmak için kullandığı modern çiçek aşısının kaynağıdır. Çiçek hastalığı artık vahşi doğada bulunmamasına rağmen, vaccinia virüsü gen terapisi ve genetik mühendisliği için bir araç olarak bilim insanları tarafından hala geniş çapta incelenmektedir.

Modifiye vaccinia Ankara (MVA), vaccinia virüsünün zayıflatılmış bir türüdür. Aşı olarak kullanılmaktadır çiçek hastalığı ve maymun çiçeğine karşı, diğer çiçek virüslerinden elde edilen çiçek aşılarına göre daha az yan etkiye sahiptir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.