İçeriğe atla

Tenzin Delek Rinpoche

Tenzin Delek ile Thupten

Lithang Tulku Tenzin Delek Rinpoche veya Tenzing Deleg (Tibetçe: བསྟན་འཛིན་བདེ་ལེགས་, Wylie: Bstan 'dzin bde legs) (1950 - 2015) Garze, Sichuan'dan bir Tibet Budist lideriydi. Ayrıca Doğu Tibet'teki Tibet göçebeleri için sosyal, tıbbi, eğitimsel ve dini kurumlar geliştirmek için çalıştığı, ayrım gözetmeyen ağaç kesme ve madencilik projeleri karşısında çevrenin korunmasının savunucusu ve Tibetliler ile Çinliler arasında arabuluculuk yaptığı bilinmekteydi.

Kişisel hayat

Rinpoche, Lithang, Tibet'te doğdu.

7 Nisan 2002'de, Garze, Sichuan, Çin'deki Jamyang Choekhorling'e düzenlenen bir baskın sırasında tutuklandı ve 3 Nisan 2002'de Sichuan'ın eyalet başkenti Chengdu'nun merkez meydanında bir bombalı saldırıya karışmakla suçlandı.[1][2]

Çin yetkilileri tarafından bölgesinde bir dizi çözülmemiş bombalama olayına karıştığı iddiasıyla suçlu bulundu ve Aralık 2002'de 28 yaşındaki asistanı Lobsang Dhondup ile birlikte ölüm cezasına çarptırıldı. Lobsang, 2003 yılının Ocak ayının sonlarında,[3] bir Tibetlinin 20 yıldır siyasi suçlardan ilk kez infaz edilmesiyle neredeyse anında idam edildi. Tenzin Delek'in davası 29 Kasım 2002'de Garze Yerel Mahkemesinde başladı ve iki yıl ertelemeyle idam cezasına çarptırıldı. Denizaşırı insan hakları grupları ve Birleşmiş Milletler insan hakları uzmanları, aleyhindeki davanın ciddi şekilde kusurlu olduğunu, adil yargılanmadığını ve gözaltında kötü muameleye maruz kaldığını protesto etti.

Cezası 26 Ocak 2005 tarihinde müebbet hapis cezasına çevrildi. Tenzin Delek Rinpoche'nin birçok denizaşırı aktivisti yeniden yargılama için savaşmaya devam etti.[]

Kasım 2009'da, Tenzin Delek Rinpoche'nin memleketindeki 40.000 Tibetli, yeniden yargılama talep eden bir dilekçe imzaladı. Birkaç gün Lithang ilçe merkezinde açlık grevi yaptılar ve bu da 70 Tibetlinin geçici olarak tutuklanmasına yol açtı.[4]

12 Temmuz 2015'te Çin'in Chengdu kentinde 65 yaşında öldü.[5] Ölümünden önce Tibetliler ve hak grupları tıbbi şartlı tahliye ile serbest bırakılması çağrısında bulundular.[6] Ölümünü, ölüm nedenini belirlemek ve geleneksel cenaze törenlerini gerçekleştirmek için vücudunun serbest bırakılması çağrıları izledi; Bir protesto, Çin'in güvenlik güçleri tarafından ateş açarak birkaç Tibetli yaralandı.[7] Çinli yetkililer cesedi otopsi olmadan yaktı.[8]

Tenzin Delek'in açıklaması

"Tibetli olduğum için her zaman samimi ve Tibet halkının çıkarlarına ve iyiliğine adanmış oldum. Çinlilerin benden hoşlanmamasının ve beni suçlamalarının gerçek nedeni budur. Bu yüzden masum olsam da değerli hayatımı alacaklar."[4][9]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Tibetan Monk: Tenzin Deleg Rinpoche 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. International Society for Human Rights.
  2. ^ Miscarriage of Justice? The trial of Tenzin Deleg Rinpoche and related arrests 1 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Amnesty International, 30 September 2009.
  3. ^ Petition to Save Tibetan Monk Tenzin Deleg Rinpoche, Prisoner in China 23 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. AsiaNews, 29 January 2007.
  4. ^ a b Free Tibetan Heroes: Tenzin Delek Rinpoche 4 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. International Tibet Network.
  5. ^ Wee (13 Temmuz 2015). "High-profile Tibetan monk dies in prison in China". Reuters. 13 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2015. 
  6. ^ Watt (14 Temmuz 2015). "Tibetan lama Tenzin Delek Rinpoche dies in Chinese prison". AP. 14 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2015. 
  7. ^ Segalov (14 Temmuz 2015). "Chinese police 'open fire, beat protesters and use tear gas' on Tibetan activists". The Independent. 18 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2015. 
  8. ^ "China Cremates Prominent Tibetan Monk Against Family's Wishes". The New York Times. Reuters. 16 Temmuz 2015. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2015. Chinese authorities cremated the body of a prominent Tibetan monk on Thursday, his sister said, denying family members custody of his remains amid suspicions over the cause of his death 
  9. ^ Transcript of recording of Tenzin Delek Rinpoche obtained from the detention center in Dartsedo, the capital of Kardze Tibet Autonomous Prefecture, Sichuan province, on 20 January 2003. Radio Free Asia received the recording the following morning.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tibet</span> Asyada bir yayla bölgesi

Tibet Orta Asya'da Tibet halkının anavatanı olan bölge. Ortalama 4.900 metrelik yükseltisiyle "Dünyanın Çatısı" diye tanınır. Kuzeyinde Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi ve Qinghai, doğusunda Sichuan, güneyinde Hindistan, Nepal ve Bhutan vardır. Başkenti Lhasa'dır.

<span class="mw-page-title-main">Tibet Özerk Bölgesi</span> Çinde özerk bir bölge

Tibet Özerk Bölgesi ya da Çince ismiyle Xizang Özerk Bölgesi, kısaca Tibet veya Xizang, Güneybatı Çin'de, Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC)'ne bağlı eyalet düzeyinde bir özerk bölgedir. Toprakları, geleneksel Tibet bölgesine ait Ü-Tsang ile Kham bölgeleriyle örtüşür.

<span class="mw-page-title-main">Salarlar</span> Kuzeybatı Çindeki Türk topluluğu

Salarlar ya da Salırlar, Günümüzde Çin'in resmî olarak tanınmış 56 etnik grubundan bir Türk halkıdır. Tarih boyunca Salar, Salır, Salgur, Salur boyu adları verilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Çengdu</span>

Çengdu (Çince: 成都; pinyin: Chéngdū; Wade-Giles: Ch'eng-tu,

Çinliler ; çoğunlukla soy, etnisite, uyrukluk, vatandaşlık veya diğer bağlılık vasıtasıyla Çin ile ilişkili çeşitli kişiler veya gruplardır.

<span class="mw-page-title-main">Tenzin Gyatso</span>

Tenzin Gyatso, 1950'den beri görevde bulunan 14. Dalay Lama'dır.

<span class="mw-page-title-main">Tibetçe</span> Çin-Tibet dil ailesinde bir dil

Standart Tibetçe, Ü-Tsang Tibetçesi veya Lhasa Tibetçesi, genellikle Çin içindeki Tibet bölgesinde ve Çin dışındaki Tibetli diaspora tarafından konuşulan bir dildir. Tibetçe, dünyanın hâlâ kullanılan en eski yazımlarından birine sahiptir ve 1200 yıldır aynı şekilde yazılmaktadır. Eski Tibetçede kelime başlarında ünsüz kümeleri varken Ü-Tsang ve Khams lehçelerinde bu ünsüz kümeleri kaybolmuş ve diller tonal bir hâl almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Tibetliler</span> etnik grup

Tibet halkı veya Tibetliler, günümüzde daha çok Çin'de, büyük bir bölümü Tibet Özerk Bölgesinde, sınır eyaletlerden Siçuan, Qinghai, Gansu ve Yunnan. Tibet'te yaşayan halkın % 92,77, Qinghai eyaletinde % 22,53, Gansu eyaletinde % 1,76 ve Siçuan eyaletinde % 1,54 Tibetlidir. Tibetliler, Tibet ve Himalaya bölgesinde göçebe bir yaşam sürdürürler.

<span class="mw-page-title-main">Garzê (il)</span>

Garzê Tibet Özerk İli, Çin'in Sichuan eyaletinde bulunan bir özerk ildir. İl, eyaletin batı kolunda yer almaktadır. Yüzölçümü 152,629 km² olan ilin nüfusu 2010 yılı itibarı ile 1,091,872'dir. İlin merkezi Kangding şehridir.

<span class="mw-page-title-main">Çin'de din</span> Çin içerisindeki birçok din

Çin, dünyanın en eski ve sürekli öğreti ve felsefi geleneklerinin beşiği olmuştur. Çin'de batıdaki anlamıyla bire bir örtüşen bir din anlayışı hiç olmamıştır. Milattan önce 6. yüzyıldan itibaren görülmeye başlayan düşünce okulları kendi içinde özgün olarak sürekli gelişmiştir. Bu yüzden Çin'de inanç sistemleri olarak Çin kültürünü tarihi boyunca şekillendiren Konfüçyüsçülük, Taoizm ve çok sonradan gelen Budizm düşünce okulları sıralanır. Bu iç içe geçmiş düşünce okulları kendi aralarında kökten farklı bir evren anlayışı taşımazlar ancak klasik anlamıyla batıda ortaya çıkan Musevilik, Hristiyanlık ve Müslümanlık dinlerinden kökten ayrıdırlar. Bu düşünce okulları öncesinde de Çin'in hem toplayıcı ve avcı şamanik toplumlarında hem de yerleşik tarım toplumları döneminde kainatın doğuşuyla ilgili anlatılan masal ve efsanelerde evrenin; klasik dinlerde olduğu gibi bir yaratıcı tarafından yaratılmasından çok her şeye hamile olan ve hiçbir şeyin henüz bir biçimi olmadığı karanlık bulamaç bir şeyden doğduğu inançları yer bulmaktadır. Bu bulamaç, karanlık hiçbir nesnenin henüz şekil almadığı ama her şeye hamile olunan bu hale masallarda Hundun, düşünce okullarında Dao denmektedir. Dao'dan Gök ve Yer yani somut ve soyut olan her şey doğar, yin ve yang değişim ilkeleriyle her şey biçim alır ve dönüşür. Günümüzde Kuantum Kuramı'nın kozmogoni görüşleri Çin'de ortaya çıkan bu evren anlayışına daha yakın durmaktadır. Gök uzayı, yer ise yıldızlar, gezegenler gibi yoğun her şeyi temsil etmektedir. Dao düşünce okulunda Gök ve Yerin ham doğası yani kendiliğindenlik hali olan Zìrán (自然)'a uyması çabasız çabayı uygulaması en uygun yönetim olarak anlatılırken, Konfüçyüsçü okullara göre ise Gök ve Yer ilişkisi hiyerarşik ele alınır, erdem ve görevlere önem verilir, dolayısıyla devletin yönetimi ve halk ile ilişkisi buna uymalıdır anlayışı hakim olmuştur. Çin imparatorları, özellikle Konfüçyüs okuluna göre Gök gibi olmalıydılar ve bu yüzden "Göğün Vekaleti"ni (Tianming) talep edip Çin efsanevi ve geleneksel pratiklerine katılırlardı. Yaygın inanç sistemi bu şekilde kendini gösterirken sonraki yüz yıllarda Batıda ortaya çıkan dinler Çin'de yayılmak istemiş olsa da halk arasında bu inanç sistemleri çok rağbet görmemiştir. Ancak günümüzde sayıları fazla olmasa da Çin'de Hristiyanlık ve müslümanlık da yaşamaktadır. 1949 Mao Zedong devriminden beri Çin, bir ateist ve Marksist kurum olan Çin Komünist Partisi tarafından yönetilmektedir. Bu dönemde bilimsel bir zemini olmayan hiçbir görüşe izin verilmedi. Dini hareketler ve kurumlar önce hükûmet kontrolü altına alındı, sonra Kültür Devrimi (1966-1976) sırasında baskıya uğradı. Devrimin yumuşama döneminde geleneksel öğretiler ve sonradan gelen dini örgütlere haklar verilmeye başlanmıştır. Hükûmet henüz beş tane öğreti ve dini resmen tanımaktadır: Budizm, Taoizm, İslam, Protestanlık ve Katoliklik. 21. yüzyılın başında kurumsal idarelerde Konfüçyüsçülük ve Çin halk gelenekleri giderek daha fazla tanınma kazanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Woeser</span>

Woeser, Tibet asıllı Çinli aktivist, yazar ve şair.

Hakka Çinlileri, Çincenin Hakka lehçesini konuşan Han Çinlileri'dir. Genel olarak Guangdong, Fujian, Jiangxi, Guangxi, Sichuan, Hunan, Zhejiang, Hainan ve Guizhou eyaletlerinde yaşamaktadırlar ve toplam nüfusları 80 milyondur.

Çin'de resmî olarak tanınmayan birçok etnik grup vardır. Bu gruplar kolektif olarak 730.000'den fazla kişiden ibaret. Bütün bu gruplar tek bir grup olarak sayılsa, nüfus açısından Çin'deki en büyük 20. grubunu oluştururlardı. Bazı araştırmacılar, Çin'de ikamet eden 200'den fazla etnik grubun var olduğunu savunur. Ayrıca resmî olarak tanınan gruplarla aynı kategoriye sınıflandırılmış daha küçük, farklı etnik gruplar vardır. Sincan Huileri ile Fujian Huileri, ikisi de İslam dinine mensup olmaları haricinde hem coğrafi hem de kültürel açıdan farklılar. Han Çinlileri de Dünya'nın en büyük etnik grubu olup, aralarında büyük oranda çeşitlilik mevcuttur; ör. Kansu eyaletindeki Hanların asimile olmuş Tangut medeniyetinden genetik özelliklere sahip oldukları düşünülmektedir. Hainan Adası yerlileri olmalarına ve herhangi bir Çin dili konuşmamalarına rağmen ada başkentine yakınlarındaki Limgao halkı Han Çinlileri olarak sınıflandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Yeshi Donden</span> Tibetli hekim

Yeshi Dhonden, Hint-Tibetli hekim, keşiş ve insani yardım gönüllüsü.

<span class="mw-page-title-main">Çin Halk Cumhuriyeti'nin Tibet'i ilhakı</span>

Çin Halk Cumhuriyeti'nin Tibet'i ilhakı, Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) devletinin Tibet bölgesi üzerindeki kontrolü kazandığı süreçtir. Bu süreç, Çin Hükûmeti tarafından "Tibet'in barışçıl kurtuluşu", Sürgündeki Tibet Hükümeti tarafından ise "Tibet'in Çin tarafından istilası" olarak anılır. Tibet Hükûmeti'nin uluslararası tanınma kazanma girişimleri, kendi ordusunu modernleştirme çabaları, ÇHC Hükûmeti ile müzakerelerde bulunması ve Ekim 1950'de Batı Kham'a bağlı Qamdo bölgesinde bir askeri çatışmaya katılmasından sonra Tibet Hükûmeti, Ekim 1951'de Çin baskısı altında On Yedi Noktalı Anlaşma'yı en sonunda kabul etti. Tibet'in Çin'e dahil edilme süreci, bazı Batılı gözlemciler tarafından bir ilhak olarak görülür. Çin otoritesine yeni girmiş Tibet'te Tibet Hükûmeti ve Tibet'in toplumsal yapıları başlangıçta muhafaza edildi, ancak 1959 Tibet isyanının sonucu olarak 14. Dalay Lama Tenzin Gyatso sürgüne kaçtı ve Tibet'in hükûmeti ve toplumsal yapıları çözüldü.

Tendol Gyalzur, Tibetli-İsviçreli, Tibet'te ilk özel yetimhaneyi kurmasıyla tanınan hümanist.

Bu liste Demokrasi Hizmet Madalyası kazanan kişileri kapsamaktadır. Ulusal Demokrasi Vakfı'nı tarafından 1999'da verilmeye başlandı. Her yıl, bazen birden fazla kişiye verilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Sanxingdui</span>

Sanxingdui, Çin'in Siçuan eyaletinde bulunan bir Bronz çağı yerleşim yeriydi. Guanghan kenti yakınlarında yer almaktadır. 1927'deki bir ön bulgunun ardından arkeologlar, MÖ 12-11. yüzyıllarda radyokarbon tarihlemesinin yerleştirildiği eserleri kazdılar ve büyük ölçüde 1986'da keşfedildi. Arkeologlar, bu eserleri üreten Sanxingdui kültürünün yerleşim yeri olan bölgeyi antik Shu devleti ile özdeşleştirdiler. Eserler, Guanghan şehri yakınlarında bulunan Sanxingdui Müzesi'nde sergilenmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Prenses Wencheng</span>

Prenses Wencheng 641'de Tibet İmparatorluğu'nun Kralı Songtsen Gampo ile evlenen Tang Hanedanlığı'nın kraliyet klanının küçük bir kolunun üyesiydi. Ayrıca Tibet'te Gyasa veya "Çinli eş" adıyla da bilinir. Bazı Tibet tarihçileri hem Prenses Wencheng'i hem de Songtsen Gampo'nun diğer karısı Bhrikuti'yi bodhisattva Tara'nın fiziksel tezahürleri olarak görüyorlar.

<span class="mw-page-title-main">2022 Luding depremi</span>

2022 Luding depremi, 5 Eylül 2022 tarihinde yerel saatle 12:52:19'de Çin'in Sichuan ili Luding yerleşiminde gerçekleşen 6.6 veya 6.8 büyüklüğündeki depremdir. Depremin dış merkezi Kangding'in 43 km güneydoğusunda yer alır. Deprem binlerce artçı şokla takip edilmiş ve bazı yerlerde toprak kaymalarına yol açmıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.