İçeriğe atla

Tengrici hareketlerin listesi

Türk - Moğol etnik dini olan Tengrizm, hem eski halk geleneklerini hem de eski yerel inançları yeniden inşa etmeye çalışan neo-Tengrist hareketleri içerebilir.

Hareketler, kuruluş yıllarına göre etnik kökenlerine göre dağıtılır.

Liste

Altay, Kumandin ve Teleüt
  • Altay şamanizmi
    • Agaru Sang (Altayca: Агару Саҥ — Kutsal Sunak) (1996)[1][2]
      • Chemalsky bölgesinin Altay merkezi (Rusça: "Алтайский центр" Чемальского района ) (1999)[3][4]
  • Burhanizm /Ak Cang (Altay: Ак Јаҥ) (1904)[5]
    • Altay İnancı (Altay: Алтай-Jаҥ)[4]
      • Sakral Altay kamu ekoloji kuruluşu (Rusça: Общественная экологическая организация "Сакральный Алтай") (2016)[4][6]
    • Altay İnancı Beyaz İnanç (Altay: Алтай-Јаҥ Ак Јаҥ (Јаҥы Алтай)) (2004)[4][7][6]
    • Ruh Ekolojisi Okulu "Tengri" (Rusça: Школа экологии души "Тенгри") (1995)[1][8]
    • Ruhani ve Sağlık merkezi "Ak Sanaa" (Rusça: Духовно-оздоровительный центр "Ак санаа")[9][6]
    • Türklerin manevi merkezi "Kin Altay" (Rusça: Духовный центр тюрков "Кин Алтай") (2005)[4][6]
    • Tengricilik—İlahi İnanç (Rusça: Тенгрианство — Небесная Вера) (2010)[6]
Azeri ve Kaşkay
Başkurt
Bao'an
Buryat ve Soyot
  • Buryat halk dini ruhani merkezi "BƟƟ Murgel" (Rusça: Духовный центр бурятской народной религии "БƟƟ мургэл") (1991)[10]
  • Buryat Şamanları derneği "BƟƟ Murgel" (Rusça: Ассоциация шаманов Бурятии "БƟƟ мургэл") (1991)[10]
  • Baykal bölgesinin Şaman toplulukları Konseyi (Rusça: Совет шаманских общин Прибайкалья) (2008)[7]
  • Şamanların din örgütü "Tengeri" (Rusça: Религиозная организация шаманов "Тэнгэри") (2003)[11][7]
Çulım
Çuvaş
  • Vattisen Yaly (Çuvaşça: Ваттисен йӑли)[12]
    • Çuvaş Ulusal Kongresi (Çuvaş: Чӑваш наци конгресӗ) (1989–1992)[13]
    • Çuvaş Geleneksel İnanç Örgütü "Tura" (Rusça: Организация традиционной веры чувашей "Тура") (1995)[14][7]
    • Çuvaş Ulusal Kültürünü Destekleme Fonu "Sawar" (Çuvaş: "Сӑвар" чӑваш наци культурин аталану фонд) (2012)[7]
Kırım Tatarı
  • Tengri Cemiyeti[7]
Daur
Dolgan
Donşian
Duhan
  • Duhan şamanizmi[16]
Gagavuz
Hamnigan
Kalmık
  • Modern Oirat Kültürünü Geliştirme Merkezi "Tengrin Uidl" (Samanyolu) Kalmık kamu kuruluşu (Rusça: Калмыцкая общественная организация "Центр развития современной ойратской культуры "Тенгрин уйдл" (Млечный путь)") (2010)[7]
Kangjia
Karaçay ve Balkar
Karay
Karakalpak
Kazak
  • Kağanlık (Kazakça: Қағанат)
  • Büyük Bozkır Dünyası halk derneği (Dalaruh) (Kazakça: Ұлы Дала Әлемі (Даларух); Rusça: Мир Великой Степи (Даларух))
Hakaslar
  • Hakas Miras Merkezi—Hakas Şamanizmi Geleneksel Din Derneği "Ah-Chayan" (Rusça: Центр хакасского наследия — общество традиционной религии хакасского шаманизма "Ах-Чая) ") (1994)[17]
  • Hakas halkının geleneksel dini "İzıh" (Rusça: Общество традиционной религии хакасского народа "Изых")[17]
  • Geleneksel din topluluğu "Han Tigir" (Rusça: Общество традиционной религии "Хан Тигир")[17]
Halaç
Hatso
Horasan Türkü
Hoton
Kırımçak
  • Kırımçaklar Derneği "Krymchahlar" (Krymchak: Kърымчахлар) (1989)[7]
Kumuk
Kırgız ve Fuyu Kırgız
  • Aigine (Kırgızca: Айгине)[18]
  • Alty Yurt (Kırgız: Алты Юрт)[18]
  • Manas Ordo (Kırgızca: Манас Ордо)[18]
  • Tengir Ordo (Kırgız: Теңир Ордо) (2005)[19][20]
  • Tengirçilik (Kırgızca: Теңирчилик)[18]
Moğul
Moğol
  • Moğol Şamanizmi / Tengerizm (Moğolca: Бөө мөргөл/Тэнгэризм)[21][22][23]
    • Cennetin Hançeri[24]
    • Moğol Şamanları Derneği (Golomt Tuv)[24][25]
      • Tengerizm Çemberi (Amerika'nın Moğol şaman derneği)[25]
      • Golomt Şamanist Araştırmalar Merkezi[24]
    • Samgaldai Tengrist Merkezi (Moğolca: Хаант Тэнгэрийн Самгалдай)
Monguor
Nogay
Salar
Şor
Sibirya Tatarı
Sichuan Moğol
Sogwo Arig
Tatar
Tofalar
Türk
Türkmen
Tuvan
  • Merkezi din şaman organizasyonu "Tuva Yüce Şamanının ofisi" (Rusça: Централизованная религиозная шаманская организация Тувы "Управление Верховного Шамана")[7]
  • Şamanizmi Koruma ve Destekleme Vakfı "Güneş" ("Hun") (Rusça: Благотворительный фонд поддержки и сохранения шаманизма "Солнце" ("Хун"))[7]
  • Şamanların din örgütü "Adyg-Eeren" ("Ayı Ruhu") (Rusça: Религиозная организация шаманов "Адыг-Ээрен — Дух Медведя")[7]
  • Şamanların din örgütü "Tengri Uger" ("Göksel Boğa") (Rusça: Религиозная организация шаманов "Тэнгри Угер" (Небесный бык))[7]
  • Şamanların din örgütü "Tos-Deer" ("Dokuz Gök") (Rusça: Религиозная организация шаманов "Тос-Дээр" (Девять Небес)) (1998)[26]
  • Tuvan Şamanlarının din örgütü "Dungur" ("Davul") (Rusça: Организация тувинских шаманов "Дунгур" (Бубен)) (1991)[26]
Uygur, Aynu ve İli Türk
Özbek
Yakut (Sakha)
  • Aar Aiyy Faith (Yakutça: Аар Айыы итэҕэлэ, romanlaştırılmış: Aar Aiyy Iteghele) (1996)[7]
  • Aiyy Faith (Yakutça: Айыы итэҕэлэ, romanlaştırılmış: Aiyy Iteghele), eski Kut-Siur (1990)[7][27]
  • Aiyy Tangara Faith (Yakutça: Айыы Таҥара итэҕэлэ, romanlaştırılmış: Aiyy Taŋara Iteghele) (2019)[28]
  • Iteghel (İnanç) (Yakut: Итэҕэл (Вера), romanlaştırılmış: Iteghel (Vera)) (1995)[29][7]
  • Beyaz Aiyy İnanç (Yakutça: Yрүҥ Айыы итэҕэлэ, romanlaştırılmış: Ürüŋ Aiyy Iteghele)[7]
Yugur
Türk-Moğol Olmayan
Etnik gruplar arası
  • Uluslararası Tengri Araştırma Fonu (Rusça: Международный Фонд Исследования Тенгри) (2011)[7]

Ayrıca bakınız

  • Tengrici devletler ve hanedanların listesi

Dipnotlar

  1. ^ a b Halemba 2003, s. 176.
  2. ^ Bourdeaux & Filatov 2006, ss. 118–19.
  3. ^ Bourdeaux & Filatov 2006, ss. 119–20.
  4. ^ a b c d e Knorre 2016.
  5. ^ Halemba 2003, ss. 165–82.
  6. ^ a b c d e Khvastunova 2018.
  7. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Popov 2016.
  8. ^ Bourdeaux & Filatov 2006, s. 106.
  9. ^ Halemba 2003, ss. 175–76.
  10. ^ a b Bourdeaux & Filatov 2006, ss. 122–24.
  11. ^ Quijada, Graber & Stephen 2015, ss. 258–72.
  12. ^ Vovina 2000.
  13. ^ Filatov & Shchipkov 1995, ss. 242–43.
  14. ^ Vovina 2000, ss. 10–11.
  15. ^ Humphrey & Onon 1996.
  16. ^ Schlehe 2004, s. 286.
  17. ^ a b c Bourdeaux & Filatov 2006, ss. 124–29.
  18. ^ a b c d Karashev, Aziz (20 Ekim 2017). "Рыцари Тенгри. Какова цена свободы под небосводом? Ч. 1" [Tengri knights. What is the price of freedom under the sky? Part 1]. Жаны жүздөр (Rusça) (28). Kyrgyzstan. 23 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2020. 
  19. ^ Marat 2005.
  20. ^ Laruelle 2007, ss. 206–7.
  21. ^ Shimamura 2004, ss. 649–51.
  22. ^ Bumochir 2014, ss. 473–91.
  23. ^ Turner 2016.
  24. ^ a b c Balogh 2010, ss. 229–38.
  25. ^ a b Schlehe 2004, ss. 283–96.
  26. ^ a b Bourdeaux & Filatov 2006, ss. 129–34.
  27. ^ Bourdeaux & Filatov 2006, ss. 134–50.
  28. ^ "First Tengrist religious organization registered" (Rusça). International Fund of Tengri Research. 22 Nisan 2019. 31 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2019. 
  29. ^ Bourdeaux & Filatov 2006, s. 135.
  30. ^ Dulov 2013, ss. 206–207.

Bibliyografi

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tengri</span> Eski Türk ve Moğol inançlarında yaratıcı, yaratan

Tengri, Eski Türkçede Tanrı, Gökyüzü; Eski Türklerin ve Moğolların inancı Tengricilik'te Gök Tanrı ya da Gök'ün yüce tinidir. Aynı zamanda Orhun Yazıtları'nda ilk çözümlenen sözcük olup yazılışı "𐱅𐰭𐰼𐰃" şeklindedir. Yer Tengri; Gök Tengri'nin torunu, Kayra Han'ın oğlu, Ülgen'in kardeşi ve Erlik'in amcası. Gök Tengri; ise Kayra Han'ın babası, Yer Tengri'nin dedesi, Ülgen'in dedesi ve Erlik'in büyük dedesi.

<span class="mw-page-title-main">Hakaslar</span> Rusyada etnik grup

Hakaslar, Sayan dağlarından kuzey denizine doğru Yenisey Nehri boyunca uzanan bölgede oturan göçebe Türk boylarına denir. Hakaslar, Abakan Türkleri, Yenisey Kırgızları, Minusinsk Tatarları veya Abakan Tatarları gibi değişik adlarla da anılmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Ülgen</span> Türk ve Altay mitolojisindeki iyilik tanrısı

Ülgen, Türk ve Altay mitolojisinde iyilik tanrısıdır. Ülken (Ülgön) Han ve Moğolcada Ulgan Han. Göğün 16. katında yaşar. Kayra Han’ın oğludur. Türk mitolojisinde Türklerin iyilik tanrısıdır. Tek Tanrı inancında Göktanrı'nın oğlu ve gökyüzünün hükümdarı olarak görülmüştür. Bai Ulgan, Ulgan gibi adlarla Sibirya kavimlerince de yaratıcı tanrı olarak anılır.

<span class="mw-page-title-main">Hakasya</span> Sibirya bölgesinde Rusyaya bağlı özerk cumhuriyet

Hakas Cumhuriyeti veya Hakasya Rusya Federasyonu'na bağlı Türk soylu Hakas Türklerinden adını alan özerk bir cumhuriyet.

<span class="mw-page-title-main">Tengricilik</span> Türk ve Moğol halkları tarafından inanılan çok tanrılı ve daha sonra tek tanrılı din

Tengricilik veya Tengrizm, Avrasya stepleri'nde ortaya çıkan, şamanizm ve animizme dayanan dinî bir inançtır. Türk ve Moğol toplumlarının inandığı dinlerden biridir. Tengri'ye tapınmanın yanında Animizm ve Totemlik bu inancın ana kısımlarını oluşturmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kıpçaklar</span> 11.-14. yüzyıllarda Doğu Avrupa, Balkanlar, Batı ve Doğu Anadolu, Kafkasya ve Orta Asyada yaşamış bir Türk halkı

Kıpçaklar veya Kumanlar, eski Türk halklarından biridir. Dilleri Kıpçakça olup üç kol halinde gelişim göstermiş ve daha sonra da Kıpçak dillerine kaynaklık etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kırgızlar</span> Orta Asyada yaşayan bir Türk halkı

Kırgızlar, çoğunluğu Kırgızistan'da yaşayan Türk halkı. Türklerin bilinen en eski yazılı belgeleri olan Yenisey ve Orhon Yazıtları'nda Kırgızlar, tarihleri çok eskiye dayanan Türk kavimleri arasında zikredilmektedir.

Fuyü Gırgıs dili ya da Fuyü Kırgızcası, bazı Çin kaynaklarında "Heilongjiang Kırgızcası" veya "Dongbei Kırgızcası" olarak da bilinir, Çin'in en doğusunda konuşulan Türk dilidir. Fuyü Kırgızlarının ana dilidir. "Kırgızca" olarak bilinmesine rağmen, Fuyü Gırgıs dili Orta Asya'da konuşulan Kırgızcadan çok farklıdır ve Hakasça ya da diğer Sibirya Türk dillerine daha çok benzer.

<span class="mw-page-title-main">Tuvalar</span> Türk etnik grubu

Tuvalar veya Tıvalar, Rusya'nın Tuva Cumhuriyeti'nde ve Moğolistan'ın kuzeyinde yaşayan bir Türk halkıdır. Dilleri Türk dilleri'nin Sibirya grubu'na ait Tuvaca'dır. Toplam nüfusları 350.000 civarındadır. Tuvalara bazı dönemlerde Soyon, Sayan, Soyot, Uranhay adları verilmiştir. Boy esasında ise Tuvaların Kırgız boyundan bazıları da Tuvaların Uygur boyundan olduğu bilinmektedir. Üst kimlik olarak Tuva adı benimsenmiştir. Moğolistan'da yaşayan Duhalar Tuvaların ayrıksı kabilesidir.

Hakasça veya Hakas Türkçesi Hakas Türklerinin dili. çağdaş Türk yazı dillerinden Sibirya kesiminde konuşulup yazılan kollarından biridir. Hakas eski Kırgız devletinin ismidir. Hakas Türkleri tarafından konuşulmaktadır. Hakaslar Hakasya adı verilen ülkede yaşamakta olup, Güney Sibirya bölgesindedir. Hakas Cumhuriyeti veya Hakasya, Rusya'da yer alır. Hakasların nüfusu 78,500 olup, bunun 60,168 kadarı Hakasça konuşmayı bilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">İye</span>

İye - Türk, Altay ve Tatar mitolojilerinde koruyucu ruh. Değişik Türk dillerinde Yiye, Eğe, İçi, Is, Ez şeklinde de söylenir. Moğolcada Ezen, Ejen, Eçen, Edin olarak bilinir. Genel ve özel olmak üzere iki anlamı vardır.

  1. Genel Anlam: Sahip. Koruyucu. Bir şeyin maliki.
  2. Özel Anlam: Bir şeyin koruyucu ruhu. Bir varlığın içindeki gizli güç.
<span class="mw-page-title-main">Yenisey Kırgızları</span> Eski bir etnik topluluk

Yenisey Kırgızları ya da Eski Kırgızlar, günümüzde Krasnoyarsk Krayı sınırlarında kalan Sayan-Altay bölgesinde, Baykal Gölü'nün batısında Yenisey Nehri'nin aşağısında Minusinsk'in güney kısımlarında MÖ 3 yüzyıldan MS 13. yüzyıla kadar yaşamış eski Türk halkı. Tarihte Kırgız adıyla anılan en eski ilk halk olup günümüzdeki Hakaslar, Fuyü Gırgıs dilini konuşan Fuyü Kırgızları, Kırgızlar, Altaylar ve Sayan dillerini konuşan Tuvalar/Tofalar/Duhalar/Soyotlar gibi Türk halklarının atalarından biridir. Yenisey Kırgızları Antik ve Orta Çağ Orta Asya'sının askeri-siyasi ve etno-kültürel tarihinde önemli bir rol oynamışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Çin'de din</span> Çin içerisindeki birçok din

Çin, dünyanın en eski ve sürekli öğreti ve felsefi geleneklerinin beşiği olmuştur. Çin'de batıdaki anlamıyla bire bir örtüşen bir din anlayışı hiç olmamıştır. Milattan önce 6. yüzyıldan itibaren görülmeye başlayan düşünce okulları kendi içinde özgün olarak sürekli gelişmiştir. Bu yüzden Çin'de inanç sistemleri olarak Çin kültürünü tarihi boyunca şekillendiren Konfüçyüsçülük, Taoizm ve çok sonradan gelen Budizm düşünce okulları sıralanır. Bu iç içe geçmiş düşünce okulları kendi aralarında kökten farklı bir evren anlayışı taşımazlar ancak klasik anlamıyla batıda ortaya çıkan Musevilik, Hristiyanlık ve Müslümanlık dinlerinden kökten ayrıdırlar. Bu düşünce okulları öncesinde de Çin'in hem toplayıcı ve avcı şamanik toplumlarında hem de yerleşik tarım toplumları döneminde kainatın doğuşuyla ilgili anlatılan masal ve efsanelerde evrenin; klasik dinlerde olduğu gibi bir yaratıcı tarafından yaratılmasından çok her şeye hamile olan ve hiçbir şeyin henüz bir biçimi olmadığı karanlık bulamaç bir şeyden doğduğu inançları yer bulmaktadır. Bu bulamaç, karanlık hiçbir nesnenin henüz şekil almadığı ama her şeye hamile olunan bu hale masallarda Hundun, düşünce okullarında Dao denmektedir. Dao'dan Gök ve Yer yani somut ve soyut olan her şey doğar, yin ve yang değişim ilkeleriyle her şey biçim alır ve dönüşür. Günümüzde Kuantum Kuramı'nın kozmogoni görüşleri Çin'de ortaya çıkan bu evren anlayışına daha yakın durmaktadır. Gök uzayı, yer ise yıldızlar, gezegenler gibi yoğun her şeyi temsil etmektedir. Dao düşünce okulunda Gök ve Yerin ham doğası yani kendiliğindenlik hali olan Zìrán (自然)'a uyması çabasız çabayı uygulaması en uygun yönetim olarak anlatılırken, Konfüçyüsçü okullara göre ise Gök ve Yer ilişkisi hiyerarşik ele alınır, erdem ve görevlere önem verilir, dolayısıyla devletin yönetimi ve halk ile ilişkisi buna uymalıdır anlayışı hakim olmuştur. Çin imparatorları, özellikle Konfüçyüs okuluna göre Gök gibi olmalıydılar ve bu yüzden "Göğün Vekaleti"ni (Tianming) talep edip Çin efsanevi ve geleneksel pratiklerine katılırlardı. Yaygın inanç sistemi bu şekilde kendini gösterirken sonraki yüz yıllarda Batıda ortaya çıkan dinler Çin'de yayılmak istemiş olsa da halk arasında bu inanç sistemleri çok rağbet görmemiştir. Ancak günümüzde sayıları fazla olmasa da Çin'de Hristiyanlık ve müslümanlık da yaşamaktadır. 1949 Mao Zedong devriminden beri Çin, bir ateist ve Marksist kurum olan Çin Komünist Partisi tarafından yönetilmektedir. Bu dönemde bilimsel bir zemini olmayan hiçbir görüşe izin verilmedi. Dini hareketler ve kurumlar önce hükûmet kontrolü altına alındı, sonra Kültür Devrimi (1966-1976) sırasında baskıya uğradı. Devrimin yumuşama döneminde geleneksel öğretiler ve sonradan gelen dini örgütlere haklar verilmeye başlanmıştır. Hükûmet henüz beş tane öğreti ve dini resmen tanımaktadır: Budizm, Taoizm, İslam, Protestanlık ve Katoliklik. 21. yüzyılın başında kurumsal idarelerde Konfüçyüsçülük ve Çin halk gelenekleri giderek daha fazla tanınma kazanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Rusya'da İslam</span>

Rusya'da İslam, ülkenin en yaygın ikinci dinidir. Rusya, Avrupa'daki en fazla Müslüman nüfusa sahip, Hristiyan çoğunluklu ülkedir; 2024 yılında yapılan ülke çapındaki bir ankete göre, Rusya'daki Müslümanlar toplam nüfusun 14 milyonu veya %10'unu oluşturuyor.

<span class="mw-page-title-main">Türk-Moğol geleneği</span> 14. yüzyılda Asyada etnokültürel bir sentez

Türk-Moğol veya Türk-Moğol geleneği; 14. yüzyılda Asya'da, Altın Orda ve Çağatay Hanlığı'nın yönetici seçkinleri arasında ortaya çıkan bir etnokültürel sentezdi. Bu hanlıkların yöneticileri olan Moğol soyluları, sonunda fethettikleri ve yönettikleri Türk halklarına asimile oldular ve böylece Türk-Moğollar olarak bilinmeye başladılar. Bu seçkinler, Moğol siyasi ve yasal kurumlarını korurken yavaş yavaş önceki dinleri olan Tengricilik'den ayrılıp İslam'ı ve Türk dillerini benimsediler.

<span class="mw-page-title-main">Aiyy İnancı</span>

Aiyy İnancı (Yakutça): Айыы итэҔэлэ, latin: Aiyy Iteghele) bir neo-tengrist Yakut dini organizasyondur ve 2015 yılında Yakutsk,Yakutistan, Rusya'da kurulmuştur. Bu organizasyonun temeli olan Kut-Siur 1990 yılında gene Yakutsk'da kurulmuştur.

Abhaz neopaganizmi ya da diğer adıyla Abhaz yerli dini, Abhazların eski dinleri olan Paganizmi yeniden benimsemesine denir. Abhaz neopaganizmi, ilk 1980 yıllarında benimsenmeye başlandı. Dinin en önemli kutsal mekanı, Neopaganizm ritüelleri ve duaları yapılan ve 1990 yıllarında restore edilen Abhazların Yedi Türbesi'dir.

Neoşamanizm, şamanizmin yeni formlarını ifade etmektedir. Genellikle batılıların bir tür New Age ruhaniliği olarak uyguladıkları, geleneksel şaman toplumlarıyla bağlantısı olmayan şamanizm anlamına gelir. Bu terim bazen, ortaya çıktıkları geleneksel toplumlarla bazı bağlantıları olmasına rağmen, bir şekilde modern koşullara uyarlanmış modern şamanik ritüeller ve uygulamalar için de kullanılmaktadır. Bu, şaman turizmi için ya da sahnede bir gösteri olarak gerçekleştirilen "şamanik" ritüelleri içerebileceği gibi, yeni teknoloji ve dünya görüşlerini içeren geleneksel sistemlerin modern türevlerini de içerebilir.

<span class="mw-page-title-main">Macar folklorunda Şamanistik kalıntılar</span>

Macar şamanizmi, Macar halk masallarının, şarkılarının, dilinin, karşılaştırmalı kültürlerinin ve tarihi kaynaklarının etnografik verilerini analiz etmek ve araştırmak için tasarlanmış etnolojideki karşılaştırmalı yöntemlerle keşfedilir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.