İçeriğe atla

Teneke (roman)

Teneke
YazarYaşar Kemal
ÜlkeTürkiye
TürRoman
Yayım1955
YayımcıVarlık Yayınevi (ilk)
Yapı Kredi Yayınları (2004-günümüz)
Sayfa81

Teneke, Yaşar Kemal'in 1955 tarihli romanı. Çukurova'daki çeltik ağalarına karşı mücadele eden köylünün yanında yer alan idealist kaymakamın trajik öyküsü anlatılmaktadır. Yazarın İnce Memed sonrasındaki ikinci romanıdır. İlk olarak Varlık Yayınları'nda yayımladı. Sonraları birçok yayınevi tarafından yayımlanan eser 2004’ten günümüze ise Yapı Kredi Yayınları tarafından yayımlanmaktadır.

Teneke 1964 sonrasında Gülriz Sururi - Engin Cezzar Tiyatrosu tarafından sahnelendi.[1] Yazar aynı adla uyarlanan oyunu ile 1966 yılında İlhan İskender Armağanını ve Uluslararası Nancy Tiyatro Festivali Birincilik Ödülü'nü kazandı.[2] Daha sonra Türkiye’de çeşitli tiyatrolarda oyun olarak temsil edildi; 2005 yılında besteci Fabio Vecchi tarafından operaya uyarlandı.[3] İtalya'nın ünlü La Scala Tiyatrosu da yeni sezonunu Teneke operasıyla açtı (2007).[4] Roman birçok dile çevrilirken Kürtçeye de 2006'da Aydın Orak tarafından çevrildi.[5]

Nisan 2018 itibarıyla YKY'de 29 baskıya ulaşan roman daha önce birçok yayınevi tarafından yayımlandı. İlk olarak hikâye formatında Cumhuriyet gazetesinde tefrika edilen eser daha sonra Varlık Yayınları tarafından 1955'te roman formatında yayımlandı. Sonraları Ararat, Cem, Milliyet, Tekin, Toros Yayınları, Görsel Yayınları tarafından yayımı devam etti. 1995’te Adam Yayınları sonrasında 2004'te YKY'de çıkmaya başladı. Akademisyen Leyla Burcu Dündar Yaşar Kemal'in eşi ve Ayşe Baban'ın da yardımıyla eser içeriğinde ilk basımdan günümüze birtakım farklılıklar tespit etti.[6]

Konusu

Yaşar Kemal bu eserini 1954'te kaleme aldı. Çukurova'da yaşadığı olayların etkisi olay zincirinden görülmektedir.[7] Ana karakterlerden Resul efendi kasabanın boştaki kaymakamlığına vekaleten atanmıştır, romandaki görünür amacı emeklilik süresini doldurmaktır. Onun da başı çeltik (kabuğu çıkarılmamış pirinç) ağaları yüzünden ağrımaktadır. Çeltik sezonu yaklaştığından gerekli tarla izinlerini almak isteyen ağalar vekaleten kaymakamlık koltuğuna oturan Resul Efendi'yi sıkıştırmaktadırlar. Korkuya kapılan ve dört gözle yeni kaymakamı bekleyen Resul Efendi romanın ilerleyen bölümlerinde kaymakamdan yana olur.[8]

Kasabaya yeni atanan 24 yaşındaki genç kaymakamın adı Fikret Irmaklı'dır. Kasabaya gelmeden önce birtakım önyargıları vardır. Çeltik iznini almak isteyen ağalar kaymakama şaşalı bir karşılamada bulunurlar. Bu karşılama kaymakamın Anadolu insanına bakışını değiştirecektir. Fakat kısa bir süre sonra ağalar onu eğlenceye götürürler. Onun tecrübesizliğinden yararlanırlar. Mevcut çeltik kanunu yerine eski kanunu esas alan izinleri kaparlar. Bu vakitten sonra kaymakam halk arasında rüşvetçi konumuna düşer. Resul Efendi ise her şeyin farkındadır, kaymakamın temiz bir insan olduğunun bilir. Bir türlü kaymakama kandırıldığını söyleyemez. Nitekim cesaret edip konuşunca işler değişir. Bu vakitten sonra kaymakamın ağalara olan bakışı değişir, yeni çeltik kanununa göre harekete geçer. Fakat iş işten geçmiş, Okçuoğlu çok önemli arazilerde çeltik izni almıştır. Sazlıdere köyünü sular altında bırakmıştır. Zeyno Karı ve eski bir eşkıya olan Kürt Mehmet Ali ona karşı direnmeye kararlıdır. Beraberindeki 400 kadar köylüyle kaymakamın makamına giderler. Kaymakam halkın tepkisinin etkisiyle çeltik ağalarına karşı daha fazla önlem almaya koyulur. Çeltik ağaları da sürekli Ankara'ya telgraflar çekmekte, yalan dolu içerikler göndermektedir. Kaymakam da suları kestirmiş, tarlaların başına da jandarmayı diktirmiştir, ama bu memurlar da rüşvet almaktadır.

Bu dönemlerde kaymakam da sıtmaya yakalanır. Ankara'dan dönen Murtaza Ağa onu Kars'ın Kağızman ilçesine sürgün ettirmiştir. Resul Efendi ise tekrar vekaleten kaymakamlığı atanmıştır. Çeltik ağaları mücadeleyi kazansa bile o yıl oldukça zarar etmişlerdir. Kaymakam ayrılmadan önce Resul Efendi'ye "Mücadele. Sonuna kadar mücadele. Değil mi Resul Bey?" diye söylenir, o da "Mücadele efendim" der.[9] Sevince boğulan ağalardan Murtaza kaymakama alaycı bir veda hazırlar. Arabanın karşısına çıkan çocuklar ellerindeki tenekeyi çalarlar. Biraz daha ilerleyen otomobili bu sefer yaşlı bir adam durdurur, bu adam Kürt Mehmed Ali'dir ve ona dostane bir şekilde veda eder. Kaymakam da tebessüm ederek Ludwig van Beethoven'ın 9. Senfonisini mırıldanarak yoluna devam eder.[10]

Karakterler

Ramazan Çiftçi 1993 tarihli "Yaşar Kemal, Yazar-Eser- Üslup" başlıklı doktora tezinde karakterleri şu şekilde tablolaştırmaktadır.[11]

Kişiler Tematik Güç Ara Güçler Karşıt Güçler
Fikret Irmaklı

Kürt Mehmed Ali

Zeyno Karı

Vayvaylı Osman

Resul Efendi

Kör Cemal

Pehlivan Usta

Hacı Ali Çavuş

Rıza Değnek

Müftü

Siyasetçi Ahmet

Kasabanın doktoru

Jandarmalar

Murtaza Ağa

Mustafa Patır Patır

Okçuoğlu

Kemal Taşan

Osman Ağa

KavramlarÇevre ve insan sağlığını koruma

Sıtmayla mücadele

Dürüstlük

Halk-aydın tanışması

Haksız kazanç sağlama

Çevre ve insan sağlığını hiçe sayma

SembolTeneke

Kaynakça

  1. ^ Oral, Zeynep. "Engin ve Gülriz". Cumhuriyet. 4 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2018. 
  2. ^ "Yaşar Kemal (ödüller)". yasarkemal.net. 23 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2018. 
  3. ^ "Yaşar Kemal'in Teneke'si İtalya'da". milliyet.com.tr. Milliyet gazetesi. 26 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2017. 
  4. ^ "Yaşar Kemal 'Teneke' operasını La Scala'nın kraliyet locasından izledi". Radikal. 4 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2018. 
  5. ^ "Yaşar Kemal'in 'Teneke'si Kürtçede". Radikal. 4 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2018. 
  6. ^ "Yaşar Kemal'den habersiz Teneke'yi değiştirdiler". Hürriyet. 4 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2018. 
  7. ^ Çiftlikçi, Ramazan (1993). Yaşar Kemal, Yazar-Eser- Üslup (Doktora). Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı. s. 242. 
  8. ^ Kemal, Yaşar (Nisan 2018). Teneke (29 bas.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. s. 1-81. ISBN 9789750807190. 25 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2021. 
  9. ^ Kemal, a.g.e., s.79
  10. ^ Kemal, a.g.e., s.81
  11. ^ Çiflikçi, a.g.t., s.248

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Fethi Naci</span>

Fethi Naci, Türk yazar ve eleştirmendir.

İnci Sezer Becel, Türk bürokrat. Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü ile Nevşehir Valiliği yapmış, çeşitli ilçelerde kaymakam olarak hizmet vermiştir. Resmi Gazete'de yayımlanan Valiler Kararnamesi ile "vali-mülkiye başmüfettişliği" görevine getirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Yaşar Kemal</span> Türk yazar ve şair (1923–2015)

Kemal Sadık Gökçeli veya bilinen adıyla Yaşar Kemal, Kürt kökenli Türk roman ve hikâye yazarı, şair ve aktivisttir. Türk edebiyatının en önde gelen yazarlarından biri olarak kabul edilen Yaşar Kemal, yaşamı boyunca pek çok ödül almış ve Nobel Edebiyat Ödülü'ne aday gösterilmiştir. En ünlü eseri, yaklaşık 32 yılda tamamladığı İnce Memed roman serisidir.

<span class="mw-page-title-main">Gülriz Sururi</span> Türk tiyatrocu

Özhan Gülriz Cezzar, Türk tiyatro oyuncusu ve yazardır.

<i>Demirciler Çarşısı Cinayeti</i> Bir Yaşar Kemal Romanı

Demirciler Çarşısı Cinayeti, Yaşar Kemal'in kaleme aldığı Akçasazın Ağaları ikili seri romanlarından ilkidir.

<i>Murtaza</i> (roman) Orhan Kemal romanı

Murtaza, Orhan Kemal'in 1952’de yayımlanan ünlü romanı.

Refet Topçuoğlu, Türk siyasetçi. Babası, Hasan Efendi'dir. Annesi, Raşide Hanım'dır.

Nigâr Hanım ile Çiftçi Sadık Efendi'nin oğlu olarak 1923 yılında dünyaya gelen Yaşar Kemal, hayatı boyunca öykü, roman, çeviri, deneme, derleme, şiir ve röportaj alanlarında eser vermiştir. On altı yaşındayken 1939'da ilk şiiri "Seyhan"ı Görüşler adlı Adana halkevleri dergisinde yayımladı. Ortaokuldan ayrıldıktan sonra folklor derlemelerine başladı ve 1940-1941 yılları arasında Çukurova'dan ile Toroslardan derlediği ağıtları içeren ilk kitabı olan Ağıtlar, 1943 yılında Adana Halkevi tarafından; 1944 yılında ilk hikâyesi Pis Hikâye'yi yayımladı. 1940'larda Adana'da çıkan Çığ dergisi çevresinde Pertev Naili Boratav, Nurullah Ataç, Güzin Dino gibi isimlerle tanıştı. Özellikle, ressam Abidin Dino'nun ağabeyi Arif Dino'yla kurduğu yakınlık onun düşün ve yazın dünyasının gelişimini önemli bir ölçüde etkilemiştir. Kemal Sadık Göğceli adı ile çeşitli yayımlarda yazarken Yaşar Kemal adını Cumhuriyet gazetesine girince kullanmaya başladı ve 1951-1963 yılları arasında gazetede fıkra ve röportaj yazarı olarak çalıştı. 1952 yılında yayımlanan ilk öykü kitabı olan Sarı Sıcak'ta da yer alan Bebek öyküsü burada tefrika edildi. 1947'de İnce Memed'i yazdı fakat yarım bıraktı ve 1953-54'te bitirdi. Dört ciltten oluşan seri, otuz dokuz yılda tamamlandı. Teneke (1955), Dağın Öte Yüzü serisi, Üç Anadolu Efsanesi (1967), Binboğalar Efsanesi (1971), Yılanı Öldürseler (1976), Hüyükteki Nar Ağacı (1982) dahil olmak üzere yazarın birçok eseri, Çukurova'da geçmektedir. Ayrıca eserlerden sekizi tiyatro oyununa, on ikisi sinemaya ve ikisi baleye uyarlanmıştır. Yaşar Kemal'in ayrıca senaryosunu yazdığı filmleri de mevcuttur.

Yaşar Kemal (1923-2015), hayatı boyunca öykü, roman, çeviri, deneme, derleme, şiir ve röportaj alanlarında eser vermiştir. On altı yaşındayken 1939'da ilk şiiri "Seyhan"ı Görüşler adlı Adana halkevleri dergisinde yayımladı. Ortaokuldan ayrıldıktan sonra folklor derlemelerine başladı ve 1940-1941 yılları arasında Çukurova'dan ile Toroslar'dan derlediği ağıtları içeren ilk kitabı olan Ağıtlar, 1943 yılında Adana Halkevi tarafından basıldı. Kayseri'de askerliğini yaparken ilk hikâyesi olan "Pis Hikâye"yi (1946) yirmi üç yaşındayken yazdı. 1948’de "Bebek" hikâyesini ardından "Dükkancı"yı yazdı. 1940'larda Adana'da çıkan Çığ dergisi çevresinde Pertev Naili Boratav, Nurullah Ataç, Güzin Dino gibi isimlerle tanıştı. Özellikle, ressam Abidin Dino'nun ağabeyi Arif Dino'yla kurduğu yakınlık onun düşün ve yazın dünyasının gelişimini önemli bir ölçüde etkilemiştir. Kemal Sadık Göğceli adı ile çeşitli yayımlarda yazarken Yaşar Kemal adını Cumhuriyet gazetesine girince kullanmaya başladı ve 1951-1963 yılları arasında gazetede fıkra ve röportaj yazarı olarak çalıştı. Bu dönemde Anadolu insanının iktisadi ve toplumsal sorunlarını dile getirdiği dizi röportajları ile tanınmaya başladı: Yanan Ormanlarda Elli Gün (1955), Çukurova Yana Yana (1955), Dünyanın En Büyük Çiftliğinde Yedi Gün (1955), Peri Bacaları (1957). 1952 yılında yayımlanan ilk öykü kitabı olan Sarı Sıcak'ta da yer alan "Bebek" öyküsü burada tefrika edildi. 1947'de İnce Memed'i yazdı fakat yarım bıraktı ve 1953-54’te bitirdi. Roman, ağalara karşı Çukurova'nın yoksul halkına arka çıkan İnce Memed'in halkı için savaşmasını konu almaktadır.

Ortadirek, Yaşar Kemal'in Dağın Öte Yüzü üçlemesinin ilk romanıdır. 1959'da Cumhuriyet'te tefrika edildikten bir yıl sonra, 1960 yılında, yayımlanmıştır. Toros Dağları'nın bir yüzünde yaşayan köylülerin Çukurova'ya iniş süresince karşılaştığı güçlüklerin, insanın doğayla mücadelesini ele almaktadır. On sekiz bölümden müteşekkildir. İlk baskısı Remzi Kitabevi tarafından yapılmıştır.

Yer Demir Gök Bakır, Yaşar Kemal'in Dağın Öte Yüzü üçlemesinin ikinci romanıdır. 1963 yılında yayımlandı. Üçlemede, Yalak köylülerinin yaklaşık olarak on üç aylık bir süreyi kapsayan yaşam mücadeleleri anlatılır. Yer Demir Gök Bakır'da köylülerin Adil Efendi'ye olan borçlarını ödeyemeyecek olmalarının onlarda yarattığı korku ve bu durumdan kurtulmak için bir ermişe dönüştürdükleri Taşbaş'ın öyküsü anlatılır. Bu yapıtta Muhtar Sefer ile Taşbaş arasındaki mücadele anlatının odağını oluşturur.

Ölmez Otu, Yaşar Kemal'in Dağın Öte Yüzü üçlemesinin üçüncü romanıdır. 1968 yılında Ant Yayınları tarafından yayımlandı. Toplam kırk yedi bölümden oluşmaktadır. Üçlemesinin son eseri olan Ölmez Otu'nda serinin diğer romanlarından farklı olarak, Memidik'in Muhtar Sefer'den almak istediği intikam sonunda onu öldürmesi ve köylülerin Taşbaşoğlu mitini yok etmeleri anlatılır.

Pis Hikâye, Yaşar Kemal'in yayımlanan ilk hikâyesidir. Kemal, hikâyeyi 1946'da yirmi üç yaşında Kayseri'de askerliğini yaparken yazdı. Hikâyede Fadık'ın kaçırılıp tecavüze uğraması anlatılır. Sarı Sıcak'ın (1955) bazı baskılarına Pis Hikâye ve Teneke de eklenmiş daha sonraları tekrar çıkartılıp bir kitap olarak basılmıştır. Ayrıca Notos tarafından aynı adla kitap olarak yayımlanmıştır.

Yılanı Öldürseler, Yaşar Kemal'in aşk, töre ve anne şefkati üçgeninde filmlere konu olmuş romanıdır. Eserde Yaşar Kemal'in doğup büyüdüğü Osmaniye'nin Hemite köyündeki Esme'nin hikâyesini anlatılır. Yazar, Yılanı Öldürseler'i 1950'de Kozan hapishanesinde yatarken tanıştığı bir çocuğun başından geçenlerden esinlenerek yazmıştır. 1976'da Cumhuriyet gazetesinde tefrika edildikten sonra aynı yıl Cem Yayınevi tarafından kitap olarak basılmıştır. 1982'de Türkan Şoray'ın yönetmenliğinde aynı adla sinemaya uyarlanan kitap, 1983 yılında Marianik Revillon tarafından Paris'te tiyatro oyunu olarak sahnelenmiştir. 1991 yılında Yaşar Kemal'in eşi Thilda Kemal tarafından To Crush the Serpent adıyla İngilizceye çevrilmiştir.

<i>İnce Memed II</i> Yaşar Kemal romanı

İnce Memed II, Yaşar Kemal'in yazdığı İnce Memed serisinin ikinci romanıdır. İlkin gazetede tefrika edilen İnce Memed II, 1969 yılında kitap haline getirildi. Yazar, İnce Memed serisinde başkaldırıyı savunmuştur. İnce Memed I, Ağrıdağı Efsanesi, Kuşlar da Gitti, İnce Memed III eserleriyle birlikte yazarın en çok satan ilk beş kitabından üçüncüsüdür.

<i>İnce Memed III</i> Yaşar Kemal romanı

İnce Memed III, Yaşar Kemal'in yazdığı İnce Memed serisinin üçüncü romanıdır. 1984 yılında Toros Yayınları tarafından yayımlanmıştır.

<i>İnce Memed IV</i> Yaşar Kemal romanı

İnce Memed IV, Yaşar Kemal'in yazdığı İnce Memed serisinin dördüncü ve son romanıdır. 1987 yılında Toros Yayınları tarafından yayımlanmıştır. Seri bu romanın yayımlanmasıyla otuz iki yılda tamamlanmış oldu. Yaşar Kemal tarafından "Anadolu'nun destanı" olması istendi.

<i>İnce Memed</i> Yaşar Kemalin 1955 ile 1987 arasında yazdığı ve dört ciltten oluşan roman serisi

İnce Memed, Yaşar Kemal'in 1955 ile 1987 arasında yazdığı ve dört ciltten oluşan roman serisidir. Serinin konusu Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında Çukurova'da geçmektedir. Seri, Anadolu halkının geri kalmışlığı, köy hayatının sefaleti ve ağaların tüm yöreye tamamen hakim olması üzerine bu duruma karşı bir isyan öyküsüdür. Yaşar Kemal, 1947'de serinin birinci romanını yazdı fakat yarım bıraktı ve 1953-54'te bitirdi. Seri son romanının yayımlanmasıyla otuz dokuz yılda tamamlanmıştır. İnce Memed serisi Yaşar Kemal tarafından "Anadolu'nun destanı" olması istenmiştir. Hürriyet Pazar tarafından oluşturulan yüz kişilik jüri tarafından belirlenen "Türk Edebiyatının Gelmiş Geçmiş En İyi 100 Romanı" listesinde bir numara seçilmiştir.

Akçasazın Ağaları, Yaşar Kemal'in üçleme olarak tasarladığı ama ikileme olarak yayımlanan roman serisidir. Seri, Demirciler Çarşısı Cinayeti (1974) ile Yusufçuk Yusuf (1975) kitaplarından oluşmaktadır ve Cem Yayınevi tarafından yayımlanmıştır. Serinin üçüncü kitabı olması planlanan Anavarza ise yayımlanmamıştır. İki cilt de "O iyi insanlar, o güzel atlara bindiler, çekip gittiler." cümlesiyle başlamaktadır. 1950'li yıllarda yaşanan Çukurova'daki toplumsal dönüşümü konu almaktadır.

Gülriz Sururi-Engin Cezzar Tiyatrosu, İstanbul'da 1962-1990 yıllarında faaliyet gösteren özel tiyatro topluluğu.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.