Satranç, iki oyuncu arasında satranç tahtası ve taşları ile oynanan bir masa oyunudur. Dünya çapında turnuvaları düzenlenir ve bir spor dalı olarak kabul edilir.
Fil Açılışı
- 1. e4 e5
- 2. Fc4
Şah Gambiti, şu hamlelerle başlayan bir satranç açılışıdır:
- e4 e5
- f4
Paul Charles Morphy, Amerikalı satranç ustasıdır. Kendi döneminin en iyi satranç ustası ve gayri-resmi dünya şampiyonu sayılır. Bir satranç dâhisi olarak "Satrancın Gururu ve Kederi" olarak anıldı. Ancak satrancı erken yaşta bıraktı. Eleştirmenler, Morphy'nin döneminin ötesinde bir satranç oyuncusu olduğunda hemfikirlerdir ancak modern satranç oyuncularıyla kıyaslandığında kendisinin ne kadar iyi bir sıralamaya sahip olduğuyla ilgili tartışmalar vardır.
Öndelik, satranç oyununda birbirinden farklı güçteki oyuncuların oynadığı oyunun daha denk oynanması için bulunan bir yoldur. Değişik öndelik türleri vardır: eksik taşla başlayarak rakibe üstünlük tanıma, hareket önceliği verme, fazladan zaman verme vb. Öndelik özellikle satrancın para karşılığı bahis amaçlı oynandığı 18inci ve 19uncu yüzyıllarda, zayıf oyuncuların güçlü oyuncularla ayrıcalık almadan oynamaması nedeniyle oldukça çok kullanılan bir yol olmuştur. Ancak günümüzde fazla kullanılmamaktadır.
Elli hamle kuralı bir satranç oyununda art arda gelen 50 hamle boyunca herhangi bir taşın alınmadığı ya da bir piyonun oynanmadığı durumlarda oyunun beraberlikle sonuçlanabilmesini sağlar. Böyle bir kuralın uygulanma amacı kazanma olanağı bulunmayan bir oyuncunun oyunu boş yere uzatmasını ya da bir oyuncunun rakibinin yorgunluğundan yararlanıp avantajlı duruma geçmesini engellemektir. Tüm temel şah matlar elli hamleden kısa bir sürede tamamlanabilmektedir.
İki atlı oyun sonu satrançta iki at ve şaha karşı bir ya da iki piyonla şahın oluşturduğu bir oyun sonu konumudur. Bu oyun sonu iki fil ve şah ya da fil, at ve şahlı oyun sonlarında görülebilen şah mata izin vermez. Bu konumda gerçekleştirilebilecek mat pozisyonları mevcuttur ancak bunlar basit savunma teknikleriyle etkisiz duruma getirilebilir.
Oyun saati iki rakibin zamanını tutmak için kullanılan ikili saattir. Satranç turnuvalarında zamanın bitip bitmediğini hassas olarak anlamak için bir bayrak mekanizması kullanılır. Son zamanlarda kullanılmaya başlanan dijital saatler analog saatlere göre daha hassastır.
FIDE ünvanları, uluslararası satranç yönetim organı FIDE tarafından üstün performans için verilen ünvanlardır. Bu ünvanların en yükseği Büyükustadır. Ünvanlar genellikle Elo derecesi ve diğer ünvanlı satranç oyuncularına karşı kazanılan karşılaşmalardan elde edilen normların birleşimiyle kazanılır. Ünvanlar bir kez verildiğinde, sahtekarlık veya hile durumları dışında ömür boyu elde tutulur. Açık ünvanlar tüm oyuncular tarafından kazanılabilirken, kadın ünvanları kadın oyuncularla sınırlıdır. Birçok güçlü kadın oyuncu hem açık hem de kadın ünvanlarına sahiptir. FIDE ayrıca hakemler, organizatörler ve eğitmenler için de ünvanlar verir. Yazışmalı satranç, satranç problemi oluşturma ve satranç problemi çözme ünvanları artık FIDE tarafından yönetilmemektedir.
Satrançta çatal, bir taşın aynı anda 2 veya daha fazla taşa saldırdığı bir taktiktir. Saldıran taraf genellikle çatal atılan taşlardan birini almayı veya mat etmekle tehdidi amaçlar. Savunan taraf 2 veya daha fazla saldırıyı tek bir hamle ile savuşturmakta zorlanır.
Çifte şah, satrançta aynı anda 2 taşla birlikte şah çekmeye verilen isimdir. Satranç notasyonunda tek taşla çekilen şah ile aynı sembolle gösterilir. ("+"). Bazı durumlarda "++" şeklinde gösterilse de "++" aslında şah mat durumunun sembolüdür. Bu makalede "++" sembolü mat durumunu göstermektedir.
Saptırma, rakibi, bir taşını oynatması için zorlayarak bir başka taşın savunmasız kalmasını sağlamaya yönelik satranç taktiği. Genellikle bir atak veya kombinezon sırasında, savunmada önemli bir görevi olan taşı uzaklaştırmak için kullanılmaktadır. Saptırma, rakip taşı daha dezavantajlı bir kareye konumlandırılmaya zorlamak amacıyla, gambit olarak da kullanılabilmektedir. Ayrıca saptırma diğer satranç taktiklerinin uygulanabileceği kombinezonların bir parçası da olabilir.
Barnes Açılışı, Beyaz'ın şu şekilde başladığı bir satranç açılışıdır :
- 1. f3
Aron Nimzoviç [Letonca: Ārons Nimcovičs, Rusça: Аро́н Иса́евич Нимцо́вич , 7 Kasım 1886 - 16 Mart 1935], Letonya doğumlu Danimarkalı satranç oyuncusu ve yazar. Nimzoviç 1920'lerin sonlarında gelindiğinde dünyanın en iyi satranç oyuncularından biriydi. Hipermodernler arasında en önde gelen isimdi ve satranç teorisi üzerine çok etkili bir kitap yazdı: My System (1925–1927). Nimzoviç'in ilk olarak 1929'da Almanca olarak yayınlanan ufuk açıcı eseri Chess Praxis ; gençlik öncesi döneminde, geleceğin Dünya Şampiyonu Tigran Petrosyan tarafından satın alındı ve bu kitap onun satranç oyunculuğu gelişiminde büyük bir etkiye sahip olacaktı.
Satrançta batarya, aynı yatayda, dikeyde veya çaprazda iki veya daha fazla taşın bir araya gelmesiyle oluşan bir yapıdır. Rakip şahın korumasını ortadan kaldırma veya sadece taş değişiminde kazançlı çıkmak için bir dizi taşı ortadan kaldırma taktiğidir.
Satrançta kombinezon (kombinasyon); genellikle bir fedayla başlatılan, rakibe sınırlı seçenekler bırakan ve somut bir kazançla sonuçlanan hamleler dizisidir. Satranç oyunlarının çoğunda, her oyuncunun birden fazla mantıklı seçeneği olur ve bu da stratejik terimler dışında plan yapmayı zorlaştırır. Buna karşın, kombinezonlarda herhangi bir savunmaya karşı avantajın nasıl elde edileceğini tam olarak hesaplamak mümkündür. Gerçekten de, bir kombinezona başlamadan önce birkaç hamleyi tam olarak öngörmek genellikle gereklidir; aksi takdirde, ilk fedanın yapılmaması gerekir.
Karakol; dördüncü, beşinci, altıncı veya yedinci yatayda bulunan, bir piyon tarafından korunan ve rakibin piyonu tarafından saldırıya uğrayamayan bir karedir. Bu tür bir kare, rakip için bir "delik" olarak kabul edilir. Sağdaki diyagramda c4 karesi bir karakoldur ve beyazın atı tarafından işgal edilmiştir. Bu kareye siyahın piyonları tarafından saldırı yapılamaz; çünkü d dikeyinde bir piyon yoktur ve siyahın b dikeyindeki piyonu ise çok ileridedir.
Satrançta transpozisyon, farklı bir hamle dizisiyle de ulaşılabilecek bir pozisyonu oluşturan hamleler dizisidir. Transpozisyonlar özellikle açılışlarda yaygındır çünkü belirli bir pozisyona farklı hamle dizileriyle ulaşılabilir. Oyuncular bazen transpozisyonları bilerek kullanırlar: beğenmedikleri varyantlardan kaçınmak, rakiplerini alışık olmadıkları veya rahatsız edici bir duruma çekmek ya da sadece rakiplerini endişelendirmek için. Bir hamle yaparak transpozisyon oluşturmak, “transpoze etmek” olarak adlandırılır.
Satrançta dokunulan taşı oynama kuralı, hamle sırası kendisinde olan bir oyuncunun tahtadaki bir taşa kasıtlı olarak dokunması durumunda, bu taşı kurallara uygun bir şekilde hareket ettirmesi veya alması gerektiğini belirtir. Eğer dokunulan taş oyuncunun kendi taşı ise ve geçerli bir hamlesi varsa bu taş oynanmalıdır. Eğer dokunulan taş rakibin taşı ise ve kurallara uygun olarak alınabiliyorsa bu taş alınmalıdır. Dokunulan taşın yasal bir şekilde oynanması veya alınması mümkün değilse herhangi bir ceza uygulanmaz. Bu kural, tüm resmî yüz yüze satranç müsabakalarında zorunlu olarak uygulanır.
Satrançta mat kalıbı; matı sağlayan, tanınmış, özel veya çalışılmış bir taş dizilimidir. Bazı mat kalıpları, yeterince sık meydana geldikleri için satranç yorumlarında belirli isimler kazanmıştır. Aşağıdaki diyagramlar, Beyaz'ın Siyah'ı mat ettiği bu tür matları göstermektedir.