İçeriğe atla

Temir komuz

Altay khomus/kamus
(Dinle)
7 ayarlı komuz

Temir komuz (bazen 'demir komuz/qomuz' anlamına gelen temir qomuz, 'ağız komuz' anlamına gelen agiz komuzu veya gubuz) bir Kırgız çene arpıdır, komuz ise üç telli perdesiz bir lavtadır. Bir çalgı olarak temir komuzun üslup ve yapı bakımından komuzla hiçbir ilgisi yoktur; ancak adını diğer popüler Türk sazından alır.

Telli komuz, Orta Asya'da yaşayan Türkler, örneğin Kırgızlar, Özbekler, Kazaklar, Türkmenler ve Uygurlar ile Azeriler, Türkler ve Yakutlar tarafından kullanılmaktadır. Aslında komuz, Türk halkı tarafından yaygın olarak kullanılan ve Orta Asya müziğinin anahtarı olan birkaç müzik aletinin adlarıyla aynı kökenlidir; tıpkı Kazak kobyz (Özbek qo'biz) (yaylı çalgılar), Tuvan ve Sakha veya Yakut xomus gibi. (bir çene arpı), Azerigopuz, Dağıstan ağaç komuş, Avar halkı temur ve Türk kopuzu.

Bilinen en eski komuz benzeri enstrüman 4. yüzyıldan kalmadır, ancak ilgili Azerbaycan gopuzunun gopuz oyuncularını tasvir eden kil plakaların arkeolojik keşfinin ardından MÖ 6000 yılına kadar uzandığına inanılmaktadır. 1960'larda İran Azerbaycan'ındaki Jygamish antik kenti yakınlarındaki Şuşdağ dağlarında çalışan Amerikalı arkeologlar, müzisyenleri bir konseyde göğüslerine komuz benzeri bir alet tutarken tasvir eden MÖ 6000 yıllarına kadar uzanan bir dizi nadir kil levha ortaya çıkardılar. Gopuzdan Dede Korkut Destanı'nda bahsedilir.[1]

Temir komuz, genellikle 100–200 mm (3,9–7,9 inç) uzunluğunda ve yaklaşık 2–7 mm (0,08–0,28 inç) genişliğinde demirden yapılır. Enstrümanın aralığı, enstrümanın boyutuna göre değişir, ancak genellikle bir oktav aralığı etrafında gezinir. Kırgız halkı, temir komuz sazında alışılmadık derecede ustadır ve çocuklar arasında oldukça popülerdir. Ancak, bazı yetişkinler enstrümanı çalmaya devam ediyor.

Enstrümanda icra eden Kırgız Cumhuriyeti Ulusal Sanatçısı bulunmaktadır. Bir zamanlar yirmi Kırgız kız Moskova'daki Bolşoy Tiyatrosu sahnesinde bir temir komuz topluluğu içinde oynuyordu. Temir komuz parçaları Aleksandr Zataevich tarafından iki veya üç parça halinde notaya alınmıştır. Görünüşe göre bir oktav drone, hatta bir ölçeğin beşinci adımını bir oktav ile değiştiren bir ostinato bile mümkündür.[2]

Türk geleneksel müziğinde

Enstrüman ayrıca Saha veya Yakutlar tarafından ve Tuva müziğinde xomus adıyla da kullanılmaktadır. Kuman halkı tarafından Macaristan'a tanıtıldı.

Tak-teke (zıplayan keçi) adlı bir Kırgız kukla oyununda temir komuz; Oyuncu bir ipe küçük bir keçi figürü iliştirir ve ipi sağ eline bağlar. Enstrümanı çalarken kuklayı ustaca hareket ettirirler.[2]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Atlas of Traditional Music of Azerbaijan
  2. ^ a b Mark Slobin Google Kitaplar'da Kirgiz Instrumental Music, s. 20,

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Piyano</span> müzik aleti

Piyano, İtalya'da Bartolomeo Cristofori tarafından 1700 yılı civarında icat edilmiş akustik, tuşlu bir müzik aletidir. Piyanoda ses, teller vasıtasıyla elde edilir. Piyanonun tuşlarına basıldığında içindeki tahta çekiç tellere vurarak sesi oluşturur. Tahta çekicin tellere vurmasından dolayı piyano bazen vurmalı telli çalgı olarak da sınıflandırılır. Piyano klasik ve caz müzikte yaygın olarak kullanılır. Solo performanslar, ansambl, oda müziği, eşlik, bestecilik ve prova için oldukça uygun bir enstrümandır. Piyano taşınabilir bir enstrüman olmamasına ve genelde pahalı olmasına rağmen çok yönlülüğü ve aynı anda birçok yerde bulunma özelliği ile dünyada en yaygın olarak kullanılan enstrümanlardan biri olmayı başarmıştır

<span class="mw-page-title-main">Ut</span> Telli müzik aleti

Ut ya da Ud, telli bir müzik aleti. Kelimenin aslı Arapçada sarısabır veya ödağacı anlamındaki el-oud dan gelir. Baştaki el- sözcüğünün, bazı dillerde olup bazılarında olmayan harf-i tarif olduğunu bilen Türkler bu edatı atmış, geriye kalan oud kelimesini de - gırtlak yapıları ayna uygun olmadığı için - "ut" şekline sokmuşlardır. Dillerinde tanım edatı olan batılılar, 11-13. yüzyıllar arasındaki Haçlı Seferleri sırasında tanıyıp Avrupa'ya götürdükleri bu saza, fr:luth, en:lute, de:Laute, it:liuto, Alaut (İsp.)Laúd, Luit (Dat.) gibi hep L ile başlayan isimler vermişlerdir. Hatta saz yapıcılığı anlamında kullanılan lütiye kelimesi de yine lütfen yapılmadır.

<span class="mw-page-title-main">Kabak kemane</span>

Kabak kemane, Türk halk müziği'ndeki telli, yaylı ve deri kapaklı sazların tek örneğidir. Kökeni Orta Asya'ya dayanmaktadır. Kabak kemane, Türkiye’de özellikle Batı Anadolu’da Ege Bölgesi’nde) yaygın olarak kullanılan bir sazdır. Kabak, kabak kemane, rebap ve ıklığ gibi adlar ile bilinmektedir. Orta Asya Türkmenlerinin Gijek adını verdiği ve Azerbaycan halk müziğinde Kemança adıyla kullanılan çalgı da aynı köktendir. Gövdesi kabak veya hindistan cevizi, göğsü deri, iki veya üç telli olan bir halk çalgısıdır. Yörelere göre farklılık gösterir.

<span class="mw-page-title-main">Kopuz</span> telli çalgı aleti

Kopuz, Türk ve Altay halk kültüründe bir çalgı. Komus da denir. Bağlamanın atası olan müzik aletidir. Türkler’de önemi büyüktür. Bağlama ve kopuz kutsal sayılır. Bu kelimeyle ilişkili olan kobzamak, kopzatmak gibi fiiller çalgı çalmayı ifade eder.

<span class="mw-page-title-main">Ağız kopuzu</span>

Ağız kopuzu rezonansla çalınan bir müzik aletidir, çıkış yeri Asya olan, Orta Çağdan günümüze kadar gelmiş bir çalgı aletidir. Ağız kopuzu Orta Asya Türk cumhuriyetleri ve Kuzey Moğolistan taraflarında çeşitli alaşım metallerden, Hindistan ve okyanus adalarında ise bambu sıyırmasından yapılan, esas işlevi hem enstrümanın titreşimi hem de ağız boşluğu hacminin ve de nefes yönünün değiştirilerek ses meydana getirilmesi olan, yaklaşık 6000 yıllık bir geçmişe sahip vurmalı-nefesli çalgıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kamança</span>

Kamança veya kamançe, Azerbaycan, İran ve Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde çalınan bir tür yaylı telli çalgıdır. Enstrümanın yapısındaki ufak değişikliklerle birlikte Kürt, Gürcü, Türkmen ve Özbek müziklerinde kullanılır. Kamança kavisli Bizans lirasının da tarihsel atası olan rebab ile akrabadır. Teller değişken gerilimli bir yay ile çalınır.

<span class="mw-page-title-main">Kanun (çalgı)</span>

Kanun, Orta Doğu ve Kuzey Afrika'da yaygın olarak kullanılan bir telli çalgıdır. İsmi Arapça 'yasa ve yönetmek' manasındaki 'kanun' kelimesinden gelmektedir. Araplar ise kelimeyi Grekler'in 'κανών' (kanṓn) kelimesinden ödünç almışlardır. Kanun çalgısının bilinen tarihi MÖ. 19. yüzyıla dayanmaktadır. Bilinen en eski kanun Süryaniler'in Nimrud adlı şehrinde bulunmuştur.

Türk halk müziği çalgıları, geçmişten günümüze Türk halk müziğinde kullanılan enstrümanlardır. Bu çalgılar telli, nefesli ve vurmalı olmak üzere üç ana başlıkta incelenmektedir.

Âşık, Anadolu, Güney Kafkasya ve İran'da sürdürülen, genellikle bağlama veya başka bir telli müzik aleti eşliğinde söylenen sözlü halk müziği geleneğini icra eden kişidir. Aşıklık geleneği, Türk kökenli ve Türkler arasında yaygın olan Anadolu, Ortadoğu ve Orta Asya'ya özgü bir halk şairliği türüdür. Türkçe "Ozan" kavramı ile de ifade edilir.

<span class="mw-page-title-main">Yaylı tambur</span>

Yaylı tambur, yayla çalınan bir tambur türüdür. Yaklaşık bir asırlık bir geçmişi vardır. Tanburi Cemil Bey tarafından icat edilmiş ve daha sonraki yıllarda Ercüment Batanay ve Fahrettin Çimenli tarafından geliştirilerek bugünkü hâline getirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Baksı</span>

Bahşı, Türkmenlerde destan anlatıcısı, Özbeklerde destancı ve falcı, Kazak ve Kırgızlarda ise büyücü ve duahan manalarında kullanılmaktadır. Türkçe Kişi Adları Sözlüğünde; 1. Bilgin, öğretmen. 2. Saz şairi, âşık. 3. Hekim. olarak tanımlanır.

Dolan, Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde yaşayan bir halkdır.

<span class="mw-page-title-main">Kazakistan müziği</span>

Çağdaş Kazakistan devleti, Kazak Devlet Kurmangazi Orkestrası Halk Çalgıları, Kazak Devlet Filarmoni Orkestrası, Kazak Ulusal Operası ve Kazak Devlet Oda Orkestrası'na ev sahipliği yapmaktadır. Halk enstrümanları orkestrası 19. yüzyıldan kalma ünlü bir besteci ve dombra yorumcusu Kurmangazi Sağırbayoğlu adını temsil eder.

Maksat Medevbek - Kazakistan Cumhuriyetinin kültürüne ait alanında en iyilerden biri. Uluslararası ve ulusal yarışmaların ödüllü Sanat Doktoru; "Turan" etnofolk topluluğu üyesi; Elektronik ders kitabı "Kobyzbook" yazarı.

<span class="mw-page-title-main">Türk Dünyası Kültür Mahallesi</span>

Türk Dünyası Kültür Mahallesi veya Topkapı Türk Dünyası, 2009 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından açılmış bir açık hava müzesidir. Müzedeki her bir ev Türkî ülkelerin kendi kültürlerine göre dekore edilmiştir. Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Tataristan, Başkurdistan ve Ebu Nasr El Farabi kültür evleri müzede yer almaktadır. Kültür evlerinin yanı sıra, Kazak ve Kırgız yurtları, aslına uygun olarak hazırlanan Orhun Yazıtları, Bakü Kız Kulesi ve Kırgızistan'daki Burana Kulesi maketleri de müze bahçesinde yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Tar (müzik aleti)</span>

Tar, Azerbaycan'da yaygın olarak kullanılan telli bir müzik aletidir.

Türkmen halkının müziği konargöçer yaşayan Orta Asya Türk toplulukları Kırgızlar ve Kazakların halk müzikleri ile yakından ilişkilidir. Türkmen müziğinde önemli geleneksel müzisyenler arasında gezgin şarkıcılar ile şifacı ve sihirbaz gibi davranan baksı adı verilen şamanlar ve dutar (lavta) gibi enstrümanlarla şarkı söyleyen şamanlar yer alır. Bakşı, eskiden Türkmen toplumunun tuydukçular ile birlikte en önemli müzisyenleriydi.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan müzik aletleri</span>

Azerbaycan müzik aletleri(Azerice: Azərbaycan musiqi alətləri) Azerbaycan'da, öncelikle halk çalgı aletleri topluluğunda kullanılan müzik aletleridir. Eski müzik aletleri, halkın tarihi, kültürel ve manevi anıtlarıdır. Azerbaycan halk çalgı aletlerinin sınıflandırılması Azerbaycan'da var olan çalgı aletlerinin türleri belirlenirken klasik şiirlerden alınan dizeler de çok değerli kaynaklardır.

Kırgız müziği, göçebe ve kırsaldır. Türkmen ve Kazak halk formlarıyla yakından ilişkilidir.

Iklığ veya ıklık, Türkler'e ait olan, iki veya üç kirişli yaylı bir çalgıdır. Günümüzde özellikle Türkiye'nin güneyinde yaşayan Toroslar'daki Yörükler tarafından kullanılmaktadır. Ögel, Iklığ'ın en eski Türk yaylı çalgısı olduğunu belirtmiştir.