Telif hakkı ihlali
Telif hakkı ihlali, genellikle; telif hakkı eseri oluşturan kişi, atadığı bir yayıncı veya temsilci gibi birisine ait olan çalışmaların, telif hakkı sahibinin özel haklarını ihlal ederek ve izni olmadan kopyalanması, çoğaltılması, dağıtılması ya da izin gerektirecek şekilde görüntülenmesi, bazı çalışmalarda kullanılarak türetilmesi (türevlerinin oluşturulması) sonucu oluşan hak ihlalidir.
Argo terminolojisi
Telif hakkı ihlali genellikle korsanlık ve hırsızlık terimleri ile ilişkilendirilmektedir. Korsan asıl kelime anlamı olarak her ne kadar, büyük denizlerde küstahça soygun yapan, adam kaçıran kişiler anlamına gelse de, daha sonra çeşitli telif hakkı ihlali türlerini gerçekleştirilen kişilerin yaptıkları eylemlerin eş anlamlısı olarak da uzun bir kullanım geçmişine sahiptir. Hırsızlık terimiyle ise, potansiyel olarak yapılan hak ihlalinin telif hakkı sahibine ticari olarak verdiği zarar abartılı şekilde vurgulanmış olarak kullanılsa da; tüm telif hakkı ihlallerinin ticari sonuçları konusunda ABD Yüksek Mahkemesi, hak ihlalinin hırsızlık ile eşit olmadığı yönünde karar vermiştir.[1]
Hotfile ile MPAA arasındaki davada, Yargıç Kathleen Williams telif hakkı ihlali durumunda aşağılayıcı kelimelerin kullanımını ret edilmesi yönünde savcılığa bir önerge vermiştir.[2] Bu listede "korsan", "hırsızlık" ve "çalmak" gibi kelimeler ile bunların türevleri de dahil olmak üzere, sanıkların doğrudan davacıların telif haklarını ihlal ettiği tespit edilmiş olsa bile, savunmanın iddialarında dahi kullanılmamasını ve bu kelimelerin kullanımının jüriyi ateşlendirerek saptırabileceğine değinilmiştir.[3] Davacı ise, telif hakkı ihlaline atıfta bulunabileceği bu tür ortak terimlerin kullanımını savunurken, yargıç bu konuda onlarla hemfikir değildi.[2] (Ancak bu durum davanın jüri safhasına gelmesine kısa bir süre kala kabul görmüştür.[4])
Korsanlık
"Korsanlık" teriminin oluşturulmuş eserlerdeki özel hakların ihlaline dair bir etiketleme olarak kullanılması, telif hakkı yasasından öncelere dayanmaktadır. Yayıncılık sektöründe bir tekel olarak düzenlenen Kraliyet tüzüğünü 1557 yılında Worshipful Company of Stationers ve Newspaper Makers şirketi kullanmış daha sonra 1710 yılında çıkartılan Anne tüzüğü'nün de uygulayıcısı olmuştur. Bu tüzüğü ihlal edenler 1603 yılından itibaren korsan olarak etiketlenmiştir.[5] "Korsanlık" terimi, telif hakkı bulunan eserlerin kopyalanması, dağıtılması ve satılmasına başvuranlar için kullanılır olmuştur.[6] Edebiyat ve Sanat Eserlerinin Korunmasını İlişkin Bern Sözleşmesi'nin 12. maddesinde o dönemde telif hakkı ihlali ile ilgili olarak "korsan" tabiri kullanılmıştır.[7] 1994 tarihli Fikri Mülkiyet Haklarının Ticaretle İlgili Yönleri Anlaşması'nın (TRIPs) 61. maddesi uyarınca "kasıtlı marka sahteciliği veya ticari ölçekte telif hakkı korsanlığı" durumları ceza usulüne göre suç sayılmaktadır.[8] Korsanlık geleneksel olarak, kasıtlı olarak finansal kazanç için işlenen telif hakkı eylemlerini ifade etse de; son zamanlarda, telif hakkı sahipleri tarafından özellikle Peer-to-peer dosya paylaşım ağlarındaki çevrimiçi telif hakkı ihlalleri de "korsanlık" olarak nitelendirilmektedir.[6]
GNU Projesi'nin kurucusu Richard Stallman, "korsan" teriminin "kopyalama yapanları onaylamıyorum" ve yayıncıların başvurduğu bu kelimenin kullanılmasını "Onların [yayıncılar], denizlerde gemilere saldıran, kişileri kaçıran ve öldürmekle eşdeğer olarak ima etmesinin etik olmadığına inanıyorum" diyerek kullanımını eleştirmiştir.[9] Satış sonrasında ürünlerin içeriğinin kullanımının kontrol edilmesi gibi Anti-korsanlık durumları ise (DRM gibi) tüketiciler tarafından kabul edilmektedir.
Hırsızlık
Telif hakkı sahipleri sık sık telif hakkı ihlali için hırsızlık terimini kullanırlar. Telif hakları kapsamında hırsızlık; telif hakkı ihlali yapan kişinin, sahibinden mülkiyetini eline alması türünde fiziksel nesnelerin hırsızlığı gibi bir hırsızlığı ifade etmez ama bir kişinin özel haklarına sahip olduğu çalışmaların izni olmadan alınması buna örnek olarak gösterilebilir.[10] Mahkemeler telif hakkı ihlali ile hırsızlık arasında ayrım yapmak zorundadır. Örneğin, ABD Yüce Mahkemesi 1985 yılında gördüğü Dowling ile ABD hükûmeti arasındaki dava sonucunda yer verdiği düzenlemede, kaçak pikap kayıtlarının çalınmış mal niteliğinde olmadığına dair hüküm vermiştir. Bunun yerine, "telif hakkına sahip bir şeyin dönüştürülmesi dolandırıcılık veya hırsızlık ile eşit değildir. Hatta Telif Hakkı Yasası'nda bile bir sanat eserinin [...] telif hakkını ihlal edilmesi anlamında kötüye kullanım terimi kullanılmaktadır." açıklamasında bulunmuştur.
Dürtü veya güdü
Telif hakkı ihlalinde bulunanın içinde bulunduğu dürtü veya güdülerden bazıları şunlardır;[11]
- Ücretlendirme - ödeme isteksizliği veya yasal bir satıcının ürün için istediği ücreti ödemede yetersizlik.
- Olmaması, bulunmaması - son kullanıcının ülkesinde ürünü sağlayan yasal satıcının bulunmaması: henüz piyasaya sürülmemiş olması, çoktan satışının tamamlanmış olması, orada asla satılmayacak olması, dijital dağıtımında ve uluslararası nakliyedeki coğrafi kısıtlamaların bulunması.
- Kullanışlılığı, yararlılığı - kullanımı yasal olan bir ürünün kullanmanın çeşitli yöntemler (DRM, Bölgesel kilit, DVD bölge kodu, Blu-ray bölge kodu) ile kısıtlanması veya rahatsız edici olmayan atlanabilir reklamlar, kaldırılabilir anti-korsan feragatnameleri (yedekleme, farklı üreticilerin cihazlarında kullanımı, çevrimdışı kullanım) gibi nedenlerden dolayı son kullanıcıya korsan ürünleri kullanmamın daha cazip gelmesi.
- Alışveriş deneyimi - kullanıcı dostu istenen düzeyde bir alışveriş sistemi ya da yasal yollar ile çevrimiçi olarak istenen kalitedeki bir ürün olmaması.
- Anonimlik - genellikle doğrudan telif hakkı sahibinin web sitesinden geçerli bir e-posta veya diğer kimlik bilgilerini gerektirecek şekilde indirilebilirken, bunu indirmek için herhangi bir kimlik belgesine gerek duyulmaması.
Bazı durumlarda, lisans anlaşmaları sadece kısmi bir uygunluk nedenidir. Örneğin, 2013 yılında ABD Ordusu ile Teksas merkezli bir şirket olan Apptricity arasında görülen davada, gerçek zamanlı olarak kendi askerlerini izlemesine olanak sağlayan bir yazılımın geliştirilmesinde, ABD ordusu 2004 yılında 500 kullanıcı lisansı için şirkete 4.500.000 $ ödemiş ancak şirket yazılımın 9.000'den fazla kullanıcı tarafından kullanıldığını iddia ederek 50 milyon dolar talep etmiştir.[12][13] BSA gibi büyük anti-korsan örgütleri, tam uyumluluk için düzenli olarak yazılım lisanslama denetimleri yapmaktadır.[14]
Gelişen dünyada
Sosyal Bilimler Araştırma Konseyi tarafından 2011 yılında yapılan Gelişmekte Olan Ülkelerde Medya Korsanlığı isimli ilk bağımsız ve Brezilya, Hindistan, Rusya, Güney Afrika, Meksika ve Bolivya ülkelerinde karşılaştırmalı olarak yapılan araştırmada; "Düşük gelirli ve ucuz dijital teknolojiler bulunan bu ülkelerde, medya mallarının yüksek fiyatlar ile satılması" özellikle gelişmekte olan pazarlarda medya korsanlığının yayılmasında başlıca faktör olduğunu ortaya koymuştur.[15]
Aynı çalışmaya göre, dijital korsanlık medyayı üreten tarafa ek maliyetler oluştursa da aynı zamanda gelişmekte olan bu ülkelerde medya mallarına ana erişimi sunan bir tercih olmaktadır. Dijital korsanlığın güçlenmesi, gelişmekte olan ülkelerdeki hukuksal desteğin ihmal edilmiş olmasından kaynaklanmaktadır.[15] Çin'de dijital korsanlık sadece yasal bir mesele değil, ucuz ve uygun fiyatlı korsan ürünlere olan yüksek talebin yanı sıra bu ürünleri üreten şirketlerin devlet ile olan bağlantılarıdır.[16]
Sansür nedeniyle yaptırımlar
Bir ülkenin bir filmi yasaklaması nedeniyle korsan video ve DVD'lerin yayılmasının örnekleri olmuştur. Romanya doğumlu belgesel yapımcısı Ilinca Călugăreanu, Nikolay Çavuşesku'nun rejimi altındaki devlet televizyonunda çevirmen olan Irina Margareta Nistor'un hikâyesini anlatan bir yazıyı The New York Times'ta yayımladı. Yazıda 1985 yılında Nistor'un Romanya'da 3.000'in üzerinde farklı dublajlı filmi dağıttığı açıklanmış, onun sayesinde Amerikan film kahramanlarının popülerlik kazandığı belirtilmiştir. Nistor'un bu tarihlerde adı bilinmemesine rağmen, ülkede Çavuşesku'dan sonra gizli kimliği ile en çok tanınan kişisi olmuştur.[16]
Mevcut ve önerilen yasalar
Günümüzde çoğu ülke eserlerin yazarlarının telif haklarını genişletmektedir. Telif hakkı mevzuatı bulunan ülkelerde, telif hakkının uygulanması genellikle telif hakkına sahip kişinin sorumluluğundadır.[17] Bununla birlikte bazı ülkelerde telif hakkı ihlalleri için cezalar vardır.[18]
Medeni hukuk
ABD'de, izinsiz kopyalama destekleyen hizmetler ile yazılım sağlayıcıları telif hakkı ihlali iddiaları nedeniyle sivil mahkemelerde dava yoluyla karşı karşıya gelebilmektedir. Örneğin; büyük bir sinema şirketi olan MGM Stüdyoları, telif hakkı ihlallerinde katkı payı olduğunu öne sürdüğü P2P paylaşım hizmetleri olan Grokster ve StreamCast'e karşı dava açmıştır.[19] 2005 yılında Yargıtay MGM lehine karar verdi ve bu tür hizmetlerinde bilinçli bir şekilde telif hakkı bulunan filmlerin pazarlandığı bir alan olduğunu belirterek, söz konusu şirketleri telif hakkı ihlallerinden sorumlu tuttu. MGM ve Grokster davasında ise daha önceki Sony kararı bozulmadı ve dava daha yavaş bir düzeyde yürüdü; mahkeme telif hakkı ihlaline konu yeteneği bulunan yazılımın sonraki tasarımcılarını konu hakkında uyardı.[20]
Amerika Birleşik Devletleri'nde telif hakkı süresi, yazarın yaşamı artı 70 yıllık geçerli bir dönemin yanı sıra 14 yıl boyunca tek bir yenileme süresinin yardımı ile 14 yıl daha olmak üzere ve art arda birçok kez uzatıldı.[21] Eğer eser bir yazdırılmış eser ise bu süre eser oluşturulduktan sonra 120 yıl, yayınlanmasından sonra ise daha az bir süre olan 95 yıl boyunca sürebilir.
Fikri Mülkiyet Haklarının Ticaretle İlgili Yönleri Anlaşması'nın (TRIPs) 50. maddesi uyarınca, sözleşmede imzası bulunan taraf ülkeler telif hakkı ihtiyati tedbir ile ihlallerinde ve ihlal edilmesine yönelik ödül ve zarar çözümleri için mahkemelere imkân tanıması gereklidir.[8]
Ceza hukuku
Telif hakkı ihlallerinde, ceza hukukuna göre cezalandırma elkelerdeki duruma göre değişiklik gösterir. Bu bazı durumlarda hapis cezası ile mahkûmiyet ve/veya her telif hakkı ihlali için ayrı ayrı olmak üzere ağır para cezaları şeklinde olabilir. ABD'de, kasıtlı telif hakkı ihlalinde her hak ihlali başına en fazla 150.000 $ para cezası uygulanabilir.[22]
Fikri Mülkiyet Haklarının Ticaretle İlgili Yönleri Anlaşması'nın (TRIPs) 62. maddesi uyarınca taraf ülkeler "kasıtlı marka sahteciliği veya ticari ölçekteki telif hakkı korsanlığı" durumlarında ceza usulü uyarınca suç sayılarak gerekli hükümlerin oluşturmasını zorunlu kılmıştır.[8] Telif hakkı sahiplerinin telif hakkı ihlalinde, devletler tarafından her türlü cezai yaptırımın sağlaması talep edilmiştir.[17]
Kaynakça
- ^ Dowling v. United States (1985), 473 U.S. 207, pp. 217–218.
- ^ a b "Surprise: MPAA Told It Can't Use Terms 'Piracy,' 'Theft' Or 'Stealing' During Hotfile Trial". 3 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2013.
- ^ "MPAA Banned From Using Piracy and Theft Terms in Hotfile Trial". 30 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2013.
- ^ "MPAA Will Collect $80 Million Settlement in Big Lawsuit Against Hotfile". 19 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2014.
- ^ T. Dekker. Wonderfull Yeare 13 Kasım 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 1603, reprinted by University of Oregon
- ^ a b Panethiere, Darrell (Temmuz–Eylül 2005). "The Persistence of Piracy: The Consequences for Creativity, for Culture, and for Sustainable Development" (PDF). UNESCO e-Copyright Bulletin. s. 2. 11 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Şubat 2014.
- ^ Panethiere, Darrell (Temmuz–Eylül 2005). "The Persistence of Piracy: The Consequences for Creativity, for Culture, and for Sustainable Development" (PDF). UNESCO e-Copyright Bulletin. s. 14. 11 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Şubat 2014.
- ^ a b c Correa, Carlos Maria (2009). Intellectual property enforcement: international perspectives. Edward Elgar Publishing. s. 208. ISBN 978-1-84844-663-2. 10 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2014.
- ^ Stallman, Richard. "Confusing Words and Phrases That Are Worth Avoiding". Free Software, Free Society: The Selected Essays of Richard M. Stallman. GNU Press. 31 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2010.
- ^ Clough, Jonathan (2010). Principles of Cybercrime. Cambridge University Press. s. 221. ISBN 978-0-521-72812-6. 10 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2014.
- ^ "Interview: Gabe Newell". Tcs.cam.ac.uk. 24 Kasım 2011. 20 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2012.
- ^ "US agrees to pay $50m after 'piracy' of software". 21 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2014.
- ^ "US Army settles in $180 million software piracy case". 24 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2014.
- ^ IDG Network World Inc (17 Kasım 1997). Surviving an audit. Network World. s. 81. ISSN 0887-7661. 10 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2014.
- ^ a b "Media Piracy in Emerging Economies" (PDF). Social Science Research Council. 2011. ss. i. 22 Haziran 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2013.
- ^ a b "Stealing Books for the Poor". The New York Times. 13 Mart 2013. 10 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2013.
- ^ a b Correa, Carlos Maria (2009). Intellectual property enforcement: international perspectives. Edward Elgar Publishing. s. 211. ISBN 978-1-84844-663-2. 10 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2014.
- ^ Irina D. Manta Spring 2011 The Puzzle of Criminal Sanctions for Intellectual Property Infringement 13 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Harvard Journal of Law & Technology 24(2):469–518
- ^ McDonald, Paul, and Janet Wasko. The Contemporary Hollywood Film Industry. Malden, MA: Blackwell Pub., 2008. Print. p.202
- ^ McDonald, Paul, and Janet Wasko. The Contemporary Hollywood Film Industry. Malden, MA: Blackwell Pub., 2008. Print.p.203
- ^ "U.S. Copyright Office – Information Circular". Copyright.gov. 10 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2012.
- ^ "U.S. Copyright Office – Copyright Law: Chapter 5". Copyright.gov. 1 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2012.
