İçeriğe atla

Tek toynaklılar

Kontrol Edilmiş
Tek toynaklılar
Yaşadığı dönem aralığı: 56-0 myö
Eosen-Günümüz[1] 
Bazı tek toynaklı türleri (Ernest Protheroe, 1910)
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Animalia
Şube:Chordata
Sınıf:Mammalia
Klad:Pan-Perissodactyla
Takım:Perissodactyla
Owen, 1848
Familyalar[3]
Yaşayan familyalar koyu renkle gösterilmiştir. Yaşayan türler için metne bakınız.

Tek toynaklılar ya da tek parmaklılar (LatincePerissodactyla), memeliler (Mammalia) sınıfından otobur hayvanları barındıran bir takımdır. Ayaklarında genelde tek sayıda toynağı bulunan bu takımdaki hayvanlar büyük ve çok büyük hayvanlar olarak nitelenebilir. Çift toynaklılar takımının geviş getiren hayvanlarının aksine tek toynaklılar bitki selülozunu midede değil bağırsaklarda sindirir. Atgiller, gergedanlar ve tapirler mevcut tek toynaklılardır.

Özellikler

İlkin atgil Hyracodon, Charles R. Knight

Farklı habitatlara ve yaşam tarzlarına uyum sağlamak için, tek toynaklılar, fiziksel olarak belirgin farklılıklar geliştirmiştir. Ayakların ve dişlerin yapısında ortak özellikler vardır. Tüm canlılar ve soyu tükenmiş türlerin büyük çoğunluğu oldukça büyük hayvanlardır. Fillerden sonra karada yaşayan en büyük ikinci memeli olan gergedanlar bu gruba dahildir. Oligosen'den boynuzsuz, gergedanla ilgili bir hayvan olan soyu tükenmiş Paraceratherium, tüm zamanların en büyük kara memelisi olarak kabul edilir. İlkel at Hyracotherium gibi grubun bazı bazal temsilcileri, sadece 20 cm omuz yüksekliği ile oldukça küçüktü. Yerli atların ve evcil eşeklerin cüce ırkları dışında, günümüzün tek toynaklıları 180 ila 420 santimetre baş vücut uzunluğuna ve 150 ila 3500 kilogram ağırlığa ulaşmaktadır. Gergedanlar sadece seyrek tüylü ve kalın bir epidermise sahipken, tapirler ve atların kalın, kısa kılları vardır. Çoğu türün rengi gri veya kahverengidir, ancak zebralar tipik bir çizgili elbise giyer ve genç tapirlerin beyaz dikey çizgileri vardır.

Yaşam şekli

Tek toynaklılar, farklı yaşam tarzlarına neden olan bir dizi farklı habitatlarda yaşarlar. Tapirler yalnızdır ve çoğunlukla tropik yağmur ormanlarında yaşar. Gergedanlar oldukça kuru savanlarda ve Asya'da ıslak bataklık veya ormanlık alanlarda yalnız yaşama eğilimindedir. Atlar, çayırlar, bozkırlar veya yarı çöller gibi açık alanlarda yaşar ve gruplar halinde birlikte yaşar. Tek toynaklılar yalnızca otçullardır ve değişen derecelerde otlar, yapraklar ve diğer bitki kısımlarıyla beslenirler. Çoğunlukla çimlerle beslenenler (beyaz gergedanlar, atlar) ve yapraklarla beslenenler (tapirler, diğer gergedanlar) arasında bir ayrım yapılır.

Evrim

Çift toynaklılarla ilişkisi

Welker vd. (2015), tarafından oluşturulmuş kladogram.[4]
 Euungulata 

 Artiodactyla (Çift toynaklılar ve balinalar)

 Panperissodactyla 

 Perissodactyla (Tek toynaklılar)

 † Meridiungulata

Mart 2015'te yayınlanan araştırmalara göre, tek toynaklılar en azından bazı Meridiungulatlar ile yakın bir aile ilişkisi içindedir. Bunlardan bazıları paleocoğrafik dağılımlarına göre sınıflandırıldı. Bununla birlikte, protein dizilimi ve Meridiungulata'nın filogenetik olarak genç üyelerinin (özellikle Litopterna'dan Macrauchenia ve Notoungulata'dan Toxodon) kalıntılarından elde edilen fosil kollajen ile karşılaştırma yoluyla tek toynaklılar ile yakın bir ilişki kurulabilir. Her iki akraba grup, tek toynaklılar ve Litopterna-Notoungulata, şimdi Panperissodactyla'nın daha yüksek seviyeli taksonundadır. Bu akrabalık grubu, çift toynaklıları ve balinaları (Artiodactyla) da içeren Euungulata'ya dahildir. Litopterna-Notoungulata grubunun tek toynaklılardan ayrılması muhtemelen Kretase-Paleojen yok olma olayından önce gerçekleşti. "Condylarthlar" muhtemelen iki grubun gelişimi için başlangıç noktası olarak kabul edilebilir, çünkü bunlar esas olarak Paleojen'de kuzey yarımkürede yaşayan heterojen bir ilkel toynaklılar grubunu temsil eder.[4][5]

Çağdaş üyeler

Tek parmaklı toynaklılar (Perissodactyla), yaklaşık 17 türe sahip üç yaşayan aileden oluşur Gergedanlar ve tapirler birbirleriyle atlardan daha yakın akrabadır. Atların diğer tek toynaklılardan ayrılması moleküler genetik analize göre yaklaşık 56 milyon yıl önce (Paleosen sonu) gerçekleşti, gergedanlar ve tapirlerin ataları ise yaklaşık 47 milyon yıl önce (Eosen) ayrıldılar.

Mevcut Tek toynaklılar'ın iç sistematiği[6][7][8]
 Perissodactyla 
 Equidae

 Equus ferus

 Equus asinus

 Equus kiang

 Equus hemionus

 Equus zebra

 Equus quagga

 Equus grevyi

 Tapiridae

 Tapirus indicus

 Tapirus bairdii

 Tapirus kabomani

 Tapirus pinchaque

 Tapirus terrestris

 Rhinocerotidae

 Rhinoceros unicornis

 Rhinoceros sondaicus

 Dicerorhinus sumatrensis

 Ceratotherium simum

 Diceros bicornis

Taksonomi

Tek toynaklılar takımının günümüzde yaşayan üyeleri iki alt takımda sınıflandırılır:

  • Hippomorpha her ayağında tek toynağı olan, uzun bacaklı ve hızlı koşan hayvanlardan oluşur ve günümüzde soyunu sürdüren tek familya atgiller (Equidae) ve bu familya içindeki tek cins olan Equustur. Bu cins içinde at, zebra, eşek ve diğer türler bulunur.
  • Ceratomorpha birkaç işlevsel toynağı olan ve Hippomorpha türlerinden daha ağır ve daha yavaş hareket eden tek toynaklıların oluşturduğu alt takımdır. Bu alt takımın içinde soyunu sürdüren iki familya bulunur: Tapirgiller (Tapiridae) ve gergedangiller (Rhinocerotidae).

Tek toynaklıların soyunu sürdüren üç familyası aşağıdaki gibi sınıflandırılır:

  • Takım Perissodactyla - Tek toynaklılar
  • Alt takım Hippomorpha
  • Alt takım Ceratomorpha
  • Familya Tapiridae - Tapirgiller: Tapirler, tek cins içinde 4 tür
  • Familya Rhinocerotidae - Gergedangiller: Gergedanlar, 4 cins içinde 5 tür
  • Diceros bicornis - Kara gergedan,
  • Ceratotherium simum - Beyaz gergedan,
  • Rhinoceros unicornis - Hint gergedanı,
  • Rhinoceros sondaicus - Java gergedanı,
  • Dicerorhinus sumatrensis - Sumatra gergedanı.

Kaynakça

  1. ^ "Perissodactyla". paleobiodb.org. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2021. 
  2. ^ Cooper, Lisa Noelle; Seiffert, Erik R.; Clementz, Mark; Madar, Sandra I.; Bajpai, Sunil; Hussain, S. Taseer; Thewissen, J. G. M. (8 Ekim 2014). "Anthracobunids from the Middle Eocene of India and Pakistan Are Stem Perissodactyls". PLOS ONE (İngilizce). 9 (10): e109232. doi:10.1371/journal.pone.0109232. ISSN 1932-6203. PMC 4189980 $2. PMID 25295875. 23 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2022. 
  3. ^ "Fossilworks: Perissodactyla". fossilworks.org. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021. 
  4. ^ a b Welker, Frido; Collins, Matthew J.; Thomas, Jessica A.; Wadsley, Marc; Brace, Selina; Cappellini, Enrico; Turvey, Samuel T.; Reguero, Marcelo; Gelfo, Javier N.; Kramarz, Alejandro; Burger, Joachim (Haziran 2015). "Ancient proteins resolve the evolutionary history of Darwin's South American ungulates". Nature (İngilizce). 522 (7554): 81-84. doi:10.1038/nature14249. ISSN 1476-4687. 25 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021. 
  5. ^ Welker, Frido; Collins, Matthew J.; Thomas, Jessica A.; Wadsley, Marc; Brace, Selina; Cappellini, Enrico; Turvey, Samuel T.; Reguero, Marcelo; Gelfo, Javier N.; Kramarz, Alejandro; Burger, Joachim (18 Mart 2015). "Ancient proteins resolve the evolutionary history of Darwin's South American ungulates". Nature. 522 (7554): 81-84. doi:10.1038/nature14249. ISSN 0028-0836. 
  6. ^ Christelle Tougard; Thomas Delefosse; Catherine Hänni; Claudine Montgelard (2001). "Phylogenetic Relationships of the Five Extant Rhinoceros species (Rhinocerotidae, Perissodactyla) Based on Mitochondrial Cytochrome b and 12S rRNA gene". Molecular Phylogenetics and Evolution. 19 (1): 34-44. doi:10.1006/mpev.2000.0903. PMID 11286489. 
  7. ^ Cynthia C. Steiner; Oliver A. Ryder (2011). "Molecular phylogeny and evolution of the Perissodactyla". Zoological Journal of the Linnean Society. 163 (4): 1289-1303. doi:10.1111/j.1096-3642.2011.00752.xÖzgürce erişilebilir. 
  8. ^ Mario A. Cozzuol; Camila L. Clozato; Elizete C. Holanda; Flávio HG Rodrigues; Samuel Nienow; Benoit de Thoisy; Rodrigo Redondo; AF Fabrício R. Santos (2013). "A new species of tapir from the Amazon". Journal of Mammalogy. 94 (6): 1331 to 1345. doi:10.1644/12-MAMM-A-169.1Özgürce erişilebilir. 

Kitap

  • Martin S. Fischer: Mesaxonia (Perissodactyla), Unpaarhufer. In: Wilfried Westheide, Reinhard Rieger (Hrsg.): Spezielle Zoologie. Teil 2: Wirbel- oder Schädeltiere. Spektrum Akademischer Verlag, Heidelberg und Berlin 2004, S. 646–655, ISBN 3-8274-0307-3.
  • Thomas S. Kemp: The Origin & Evolution of Mammals. Oxford University Press, Oxford 2005. ISBN 0-19-850761-5.
  • A. H. Müller: Lehrbuch der Paläozoologie, Band III: Vertebraten, Teil 3: Mammalia. 2. Auflage. Gustav Fischer Verlag, Jena und Stuttgart 1989. ISBN 3-334-00223-3.
  • Don E. Wilson, DeeAnn M. Reeder (Hrsg.): Mammal Species of the World. 3. Ausgabe. The Johns Hopkins University Press, Baltimore 2005, ISBN 0-8018-8221-4.
Wikimedia Commons'ta Tek toynaklılar ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Wikispecies'te Tek toynaklılar ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">At</span> Tek toynaklılar takımına ait evcil memeli

At, atgiller (Equidae) ailesine (familya) ait otobur bir toynaklı memeli. Evcil olan bu at alt türü, Altay dağlarının her iki yanındaki açık arazilerde yaşayan ve “Prezewalski” denen yaban atlarıyla ve Amerikan bozkırlarında yaşayan, esasen evcil atların sonradan yabanileşmesiyle ortaya çıkan "Mustang" atlarıyla yakın akrabadır. En meşhur at ırkları Arap, İngiliz, Ahal Teke, Rahvan (Türk) ve Midillidir.

<span class="mw-page-title-main">Gergedan</span> Gergedangiller (Rhinocerotidae) familyasına ait tek toynaklılar

Gergedan, Gergedangiller (Rhinocerotidae) familyasından, ağır ve hantal gövdeli, burun kemiğinin üstünde derisine yapışık bir veya iki boynuzu bulunan, kalın derili otçul memelilerin genel adı. Atgiller ve tapir gibi tek toynaklılar (Perissodactyla) takımına dahildir.

<span class="mw-page-title-main">Zebra</span> atgiller familyasına mensup siyah ve beyaz çizgili hayvanlar

Zebra (Hippotigris), Afrika'da bulunan ve atgiller (Equidae) familyasında sınıflandırılan gövdelerinin tamamını kaplayan ayırt edici siyah ve beyaz çizgilere sahip birkaç canlı türünün ortak adıdır. Tüm zebraların çizgilerinin yapısı ve sayısı birbirinden farklıdır. Genellikle sosyal hayvanlar olan zebralar küçük haremler ya da büyük sürüler hâlinde yaşarlar. En yakın akrabaları atlar ve eşeklerin aksine zebralar hiçbir zaman tam olarak evcilleştirilememişlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Eşek</span> Atgiller familyasına ait evcil hayvan

Eşek, atgiller (Equidae) familyasının evcilleştirilmiş türlerinden biridir. Eşekler, ilk kez MÖ 3000 civarında Mezopotamya veya Mısır'da evcilleştirilmiş ve dünyaya yayılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Atgiller</span>

Atgiller (Equidae), at ve benzeri memelileri içeren, Tek toynaklılar takımına ait bir familyadır. Familyaya ait tek mevcut cins Equus olmasına rağmen, familya, Eosen'den bu zamana yaşamış birçok cinsi barındırır.

<span class="mw-page-title-main">Bayağı zebra</span>

Bayağı zebra, atgiller (Equidae) familyasını oluşturan tek cins Equus'un zebraları içeren Hippotigris alt cinsinde sınıflanan bir türdür.

<span class="mw-page-title-main">Tapir</span> Güney ve Orta Amerika ile Güneydoğu Asyanın cengel ve ormanlık bölgelerinde yaşayan memeli türüdür

Tapir, domuza benzeyen, burunlarının kavrama özelliği olan ve otlanarak beslenen büyük memelilerden oluşan Tapirus cinsindeki hayvanların ortak adıdır. Güney ve Orta Amerika ile Güneydoğu Asya'nın cengel ve ormanlık bölgelerinde yaşar. Dört tapir türü de, soyu tehdit altında ya da korunmasız olarak sınıflandırılmıştır. En yakın akrabaları diğer tek toynaklılardan atlar ve gergedanlardır.

<span class="mw-page-title-main">Baird tapiri</span>

Baird tapiri, tapirgillerden bir tapir türüdür. Meksika'nın güneydoğusu, Belize, Guatemala, Honduras, Kosta Rika, Nikaragua, Panama gibi ülkelerdeki sık cengellerde ve muhtemelen Kolombiya ile Ekvador'da da bulunur. Yaklaşık olarak 3.350 metre rakıma kadar yaşayabilir.

<span class="mw-page-title-main">Hint tapiri</span>

Hint tapiri veya Malaya tapiri, tapirgillerden bir tapir türüdür. Dört tapir türü içinde Asya'da yaşayan tek türdür. Adının aksine Hint tapiri Hindistan'da değil Güneydoğu Asya'da bulunur.

<i>Siyah gergedan</i> Afrikaya özgü gergedan türü

Siyah gergedan, Afrika kıtasında yaşayan tek toynaklı takımına mensup büyük bir gergedan türüdür. Birçok alttürü bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Toynaklılar</span> memeli kladı

Toynaklılar, memelilerin Ferungulata grubundan, pençelerini toynak biçiminde geliştirmiş bir memeli üst takımıdır.

<span class="mw-page-title-main">Toynak</span> toynaklılar denen memeli grubundaki tırnak

Toynak, toynaklılar denen memeli grubunda, at, eşek, zebra gibi tek toynaklı (Perissodactyla) hayvanlar ile koyun, keçi, geyik, sığır, domuz gibi çift toynaklı (Artiodactyla) hayvanlarda tırnak. Tırnak gibi bunların da temel bileşeni keratindir ve sürekli büyür, fakat üstüne basılarak kullanıldığı için zamanla aşınır.

Bu listelerdeki verilerin çoğu, IUCN'nin 130'dan fazla ülkeden 1700 memeliden meydana gelen Küresel Memeli Değerlendirme Ekibi tarafından oluşturulmuştur. Memeliler sınıfında 5488 tür tanımlanmıştır. Tüm memelilerin sayıları tahmin edilmediğinden bu listeler tam kapsamlı değillerdir. Örneğin, kürek dişli galalı balinanın canlı bir örneği ilk olarak Aralık 2010'da gözlemlendi ve olay sadece Kasım 2012'de olduğu gibi görüldü; küresel popülasyonu için henüz bir tahmin yoktur.

<i>Coelodonta antiquitatis</i> soyu tükenmiş gergedan

Yünlü Gergedan, Pleistosen dönemi boyunca Avrasya'da yaşamış tek toynaklı memeli türü.

<span class="mw-page-title-main">Tapiroidea</span>

Tapiroidea, modern tapiri içeren bir tek toynaklı üst ailesidir. Üst ailenin üyeleri, kısa, kavrayıcı burunları olan, kabaca domuz benzeri şekilli, küçükten büyüğe otobur memelilerdir. En yakın akrabaları, atlar ve gergedanlar da dahil olmak üzere diğer tek toynaklılardır. Taksonomik olarak, gergedan üst ailesi Rhinocerotoidea ile birlikte Ceratomorpha alt takımına yerleştirilirler. Tapiroidea'nın ilk üyeleri 55 milyon yıl önce Erken Eosen'de ortaya çıktı.

<span class="mw-page-title-main">Kondilart</span> tarih öncesi memeli takımı

Kondilartlar (Condylarthra), öncelikle Paleosen ve Eosen dönemlerinden bilinen, soyu tükenmiş plasentalı memelilerin resmi olmayan bir grubudur - daha önce bir takım olarak kabul edilmiştir. Erken, ilkel toynaklılar olarak kabul edilirler. Artık, Perissodactyla veya Cetartiodactyla'nın bir parçası olarak açıkça belirlenmemiş olan toynaklıları sınıflandırmak için bir çöplük olarak hizmet eden ve bu nedenle birçok ilgisiz soydan oluşan bir çöp sepeti taksonu olarak kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Litopterna</span> Güney Amerikaya özgü toynaklı grubu

Litopterna, Paleosen ila Pleyistosen devirleri arasında Güney Amerika ve Antarktika'da yaşamış toynaklı grubu. En iyi bilinen örneği Macrauchenia'dır.

<i>Merychippus</i> atgillerin ataları ile ilişkili, soyu tükenmiş atgil cinsi

Merychippus, 15.97-5.33 milyon yıl önce, Miyosen sırasında Kuzey Amerika'ya özgü olan, Equidae ailesinin soyu tükenmiş bir ön atgilidir. Her ayağında üç parmak vardı ve otladığı bilinen ilk atgildir.

<i>Nesorhinus</i> soyu tükenmiş gergedan

Nesorhinus, Asya'nın Pleistoseninden bir gergedan cinsidir. İki tür içerir, Luzon, Filipinler'den Nesorhinus philippinensis ve Tayvan'dan Nesorhinus hayasakai.

<span class="mw-page-title-main">Rhinocerotoidea</span> gergedanları ve gergedanlarla tapirlere göre daha yakın akraba olan tüm canlıları kapsayan üst familya

Rhinocerotoidea, Amynodontidae, Hyracodontidae ve grubun tek mevcut familyası olan, beş canlı türü barındıran Rhinocerotidae'yi kapsayan bir tek toynaklı üst familyası. Bu üst familyanın soyu tükenmiş üyelerine, Rhinocerotidae familyasının üyeleriyle birlikte genellikle "gergedan" denir, ancak bunlar modern gergedanlara yakından benzemeyen Paraceratherium gibi cinsleri içerir.