İçeriğe atla

Tehuelçe dili

Tehuelçe dili
Patagon dili (Patagón)
aonekko ʾaʾien
Ana dili olanlarArjantin
EtnisiteTehuelçe halkı
Ölü dil2019 yılında Dora Manchado'nun ölümüyle dil ölmüşken,[1] 2020 yılında dil diriltilmiştir.[2]
Dil ailesi
Çon dilleri
  • Ana Çon dilleri
    • Anakara Çon dilleri
      • Tehuelçe dili
Dil kodları
ISO 639-3teh

Tehuelçe dili (Aoniken, Inaquen, Gunua-Kena, Gununa-Kena) Patagonya'nın Çon dillerinden biridir. Bu dilin konuşucuları bugünkü Şili'de, Ateş Topraklarının kuzeyinde ve Mapuçe halkının güneyinde toprak işgal eden göçebe avcılardı. Aonikenk veya Aonekko 'a'ien olarak da bilinir.

Dilin çöküşü Patagonya'nın Şili ve Arjantin devletleri tarafından işgaliyle başlamıştır. Tehuelçe dili diğer dillerden ve kültürlerden oldukça etkilenmiştir. Bu durum, biçim-sözdizimsel ögelerin Tehuelçe diline aktarılmasına yol açmıştır.[3] 19. ve 20. yüzyıllarda, Arjantin ve Şili'nin bağımsızlığı arttıkça İspanyolca baskın bir dil haline gelmiştir ve İspanyolca konuşan yerleşimciler Patagonya'ya sahip olmuşlardır.

Dil, günlük olarak kullanılmasa da kendilerini Tehuelçe olarak tanımlayan insanlar için hala çok önemli bir simgedir.[2][4]

Dora Manchado'nun 2019'daki ölümüne karşın, dil Dora Manchado'dan belgelenmiştir, bu dil hakkında çeşitli çalışmalar ve akademik çalışmalar yapan bir grup dilbilimci ve antropolog ile işbirliği yaparak, çeşitli Aonikenks grupları tarafından geri kazanılmıştır ve diriltilmiştir.[2] Artık topluluklar, dilbilimsel belgeleme çalışmalarıyla bu dilin korunduğu durum olan yok olma hakkında konuşma hakkına sahiptir.[4]

Sınıflandırma

Tehuelçe dili; Teuşen dili, Selknam dili (Ona dili) ve Hauş dili ile birlikte Çon dil ailesine aittir. Kuzeydoğu ve kuzeydoğu Ateş Topraklarındaki kabileler tarafından konuşulan son iki dil, ilgili topluluklar tarafından belgeleme ve dilbilimsel diriltme bakımından farklı konumlardadır.

Lehçeler

Mason (1950) lehçeleri şu biçimde sıralamıştır:

  • Kuzey: Payniken dili; Poya dili
  • Güney: İnaken dili

Sesbilim

Sesliler

Tehuelçe dili kısa veya uzun olabilen 3 ünlü özelliğine sahiptir (Fernandez 1988: 87-88).

Ön Merkezi Arka
Orta e eː o oː
Açık a aː

Sessizler

Tehuelçe dilinin 25 ünsüz sesbirimi vardır. Duraklar; düz, gırtlaksıllaşmış veya ötümlü olabilir (Fernández 1998: 88-89).

Dudaksıl Dişsil Ön damaksıl Arka damaksıl Küçük dilsil Gırtlaksıl
Genizsil m n
Süreksiz düzp t tʃ k q ʔ
gırtlak duraklıp’ t’ tʃ’ k’ q’
ötümlüb d ɡ ɢ
Sürtünmeli s ʃ x χ
Sürekli w l j
Akıcı r

Biçimbilim

Adıl

Tekil İkil Çoğul
1. kişi ia okwa oshwa
2. kişi ma: mkma mshma
3. kişi ta: tkta tshta

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020. 
  2. ^ a b c "qadeshiakk". qadeshiakk (İspanyolca). 2 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: ":1" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )
  3. ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 29 Ağustos 2017. 29 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2020. 
  4. ^ a b "kketo sh m ´ekot - lengua tehuelche". kketo sh m ´ekot - lengua tehuelche (İspanyolca). 6 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2020. 
  • Fernández Garay, Ana V. (1997): Testimonios de los últimos tehuelches . Buenos Aires: Buenos Aires Üniversitesi. (İspanyolca)
  • Fernández Garay, Ana V. (1998): El tehuelche. Una lengua en vías de extinción . Valdivia: Universidad Austral de Chile [Anejos de Estudios Filológicos 15]. (İspanyolca)
  • Fernández Garay, Ana V. (2004): Diccionario tehuelche-español/índice español-tehuelche. Leiden: Leiden Üniversitesi [Latin Amerika'nın Yerli Dilleri 4]. (İspanyolca)
  • Viegas Barros, J. Pedro (2005): Voces en el viento. Raíces lingüísticas de la Patagonia. Buenos Aires: Mondragón. (İspanyolca)
  • Ana Fernandez Garay, La Nomizacion de lenguas indigenas de la Patagonia, Puebla, Meksika, 2006. (İspanyolca)

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Paraguay</span> Güney Amerikada ülke

Paraguay Cumhuriyeti, Güney Amerika'da bir ülkedir. Denize kıyısı olmayan bir ülke, güneyi ile güneybatısında Arjantin, kuzeyi ile kuzeydoğusunda Brezilya, kuzeybatısında ise Bolivya ile çevrelenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Arjantin</span> Güney Amerikada yer alan bir ülke

Arjantin, resmî adıyla Arjantin Cumhuriyeti, topraklarının büyük bölümü Güney Amerika kıtasının güneyini kaplayan Güney Konisi’nde yer alan ülke. Arjantin 2.791.810 kilometrekare (1.077.924 sq mi)'lik toplam yüzölçümü ile Güney Amerika'da ikinci, dünyada ise en büyük sekizinci ülkedir. Kuzeyde Bolivya ve Paraguay, kuzeydoğuda Brezilya, batıda Şili, doğuda ise Uruguay komşusudur. Güneyini Drake Boğazı, batısını And Dağları ve doğusunu Atlas Okyanusu çevreler.

<span class="mw-page-title-main">Arapça</span> Afroasya dilleri ailesinin Sami koluna mensup bir dil

Arapça, Afroasya dilleri ailesinin Sami koluna mensup bir dildir. Batıda Atlantik Okyanusu'ndan doğuda Umman Denizi'ne, kuzeyde Akdeniz'den güneydoğuda Afrika Boynuzu ve Hint Okyanusuna uzanan geniş bir coğrafyada konuşulmaktadır. Tüm lehçeleri ile birlikte 420 milyonu aşkın kişi tarafından konuşulduğu tahmin edilmektedir. Arap Birliği'ne üye 22 ülke ile Çad ve Mali dâhil olmak üzere 24 ülkede resmî dildir. Aynı zamanda kısmî olarak tanınan Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti, Somaliland ile Tanzanya'da (Zanzibar) resmî dil statüsündedir. Arap Birliği'nin ve Birleşmiş Milletler'in kabul edilen altı resmî dilinden biridir. Nijer, Senegal ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nde ulusal/azınlık dili olarak tanınmıştır. Arapça İran, İsrail, Pakistan, Filipinler ve Güney Afrika Cumhuriyeti anayasalarında özel dil statüsüne sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Şili</span> Güney Amerikada bulunan egemen devlet

Şili (İspanyolca:

<span class="mw-page-title-main">İspanyolca</span> İber Yarımadası kökenli Roman dili

İspanyolca ya da Kastilya dili, Latin dillerinden biri. Kökeni İspanya'nın Kastilya bölgesine dayanır. 480 milyona yakın kişinin ana dili olarak konuştuğu İspanyolca, ana dil olarak Çinceden sonra en çok konuşulan ikinci dildir. En çok konuşulan diller sıralamasında ise İngilizce, Çince ve Hintçe dilinden sonra dördüncü sıradadır. İnternette ise İngilizce ve Çinceden sonra en çok kullanılan üçüncü dildir. İspanyolca, Portekizce ve Katalanca ile birlikte, Latin dillerinin güneybatı kolunu temsil eden üç dilden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Falkland Adaları</span> Güney Atlas Okyanusunda Birleşik Krallık Denizaşırı Toprakları ülkesi

Falkland Adaları ya da Malvina Adaları Güney Atlas Okyanusu'nda Patagonya'nın 480 km doğusunda bulunan takımadalar. Yaklaşık 12.000 km²'lik yüz ölçümüne sahip olan takımada Doğu Falkland, Batı Falkland ve 776 küçük adadan meydana gelir. Britanya Denizaşırı Toprakları'ndan biri olan Falkland Adaları içişlerinde serbest, dışişlerinde ve savunmada ise Birleşik Krallık'a bağlıdır. Adalar'ın başkenti Doğu Falkland'daki Stanley'dir. Birleşik Krallık, Arjantin'in adalar üzerindeki taleplerine rağmen 1833'te egemenliğini ilan etmiştir.

Yahudi İspanyolcası veya Ladino, Hint-Avrupa dil ailesinin Latin koluna bağlı Eski İspanyolca kökenli bir dildir. Yahudiler tarafından konuşulduğu için "Judeo- (Yahudi)" öntakısını almış olan dil, bazı filologlarca Standart İspanyolcanın tarihi bir varyantı olarak da değerlendirilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">And Dağları</span>

And Dağları, dünyanın en uzun sıradağlar zinciridir.

Dünya üzerindeki değişik dillerde ama özellikle Amerika kıtasında çoğunlukla konuşulan İngilizce, İspanyolca ve Portekizce dillerinde “Amerikan” sözcüğünün kullanımı konusunda çeşitli ve değişik görüşler bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Cádiz</span> İspanyanın Cádiz ilinde belediye

Cádiz, İspanya'nın güneybatısında, Endülüs otonom bölgesinde yer alan bir liman kenti. İspanya donanmasının ev sahipliği yapmaktadır. Şehir, Endülüs'ün 8 ilinde biri olan Cádiz iline bağlı 44 belediyeden biridir. Aynı zamanda Cadiz İli'nin başkentidir.

<span class="mw-page-title-main">Los Glaciares Ulusal Parkı</span> Arjantinin Patagonya bölgesinde bulunan bir ulusal park.

Los Glaciares Ulusal Parkı Arjantin'in Patagonya bölgesinde Santa Cruz eyaletinde bulunan ulusal parktır. 726.927 hektar (7.27 km2) bir alanı kaplamaktadır. Arjantin'in en büyük ikinci ulusal parkıdır. 11 Mayıs 1937'de kurulan park, Macellan subpolar ormanlarına ve Patagonya bozkırlarının biyoçeşitliğine sahiptir. 1981 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası Listesi'ne alınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Condor Planı</span> 1970li yıllarda Latin Amerikadaki sağ diktatörlüklerin CIA desteğiyle uygulamaya koyduğu operasyon

Condor Planı veya Condor Operasyonu, 1970'li yıllarda Latin Amerika'daki sağ diktatörlüklerin CIA desteğiyle uygulamaya koyduğu operasyon. Bill Clinton döneminde (2000) açıklanan belgeler sonucunda CIA desteği daha açık biçimde ortaya konmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Arjantin coğrafyası</span>

Arjantin coğrafyası, Güney Amerika'nın güneyinde bulunan Arjantin'in coğrafi özellikleridir. Batıda And Dağları ve doğuda Güney Atlantik Okyanusu ile sınırlanan ülkenin komşuları, batıda Şili, kuzeyde Bolivya ve Paraguay ve kuzeydoğuda Brezilya ve Uruguay'dır.

<span class="mw-page-title-main">Çekya'da İslam</span>

Çek Cumhuriyeti'nde ülke nüfusunun %0,2'sini temsil eden tahmini 20.000 Müslüman yaşamaktadır bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Julius Popper</span> Rumen mühendis (1857-1893)

Julius Popper, İspanyolcada Julio Popper olarak da bilinir. Osmanlı İmparatorluğu doğumlu, Rumen - Arjantinli bir mühendis, maceracı ve kaşiftir. Popper, yerli Selk'nam halkına yönelik soykırımın faillerinden biriydi.

<span class="mw-page-title-main">Resmî dili İspanyolca olan ülkeler listesi</span> Vikimedya liste maddesi

İspanyolca'yı dünyada 470 milyon ila 500 milyon kişinin konuştuğu tahmin edilmektedir. İspanyolca dünyada en çok ülkede resmî dil olarak kabul edilen dildir. Ayrıca İspanyolca en çok öğrenilen 2. dillerden birisidir.

<span class="mw-page-title-main">Travesti (toplumsal cinsiyet kimliği)</span>

Travesti terimi (çev. '"transvestite"'Latin Amerika'da doğumda erkek olarak atanan, ancak farklı kadınlık ifadelerine göre bir cinsiyet kimliği geliştiren kişileri belirtmek için kullanılır. Güney Amerika'da karşı cinsin kıyafetlerini giyme, drag veya patolojik çağrışımlardan ayırt etme amacıyla farklı terimler icat edilmiş ve kullanılmaktadır. İspanya'da, terim Franco döneminde benzer bir şekilde kullanıldı, ancak olumsuz klişeleri ortadan kaldırmak için 1980'lerin sonlarında ve 1990'ların başlarında tıbbi transseksüellik modelinin ortaya çıkmasıyla değiştirildi. Bu kavramların ortaya çıkışı Latin Amerika'da Avrupa'dan daha geç gerçekleşti, bu nedenle travesti kavramı zaman içinde farklı çağrışımlarla varlığını sürdürdü.

Kraliyet İspanyol Akademisi, İspanyol dilinin istikrarını sağlama misyonuna sahip olan İspanya'nın resmi kraliyet kurumudur. Merkezi İspanya'nın Madrid kentindedir ve İspanyol Dili Akademileri Birliği aracılığıyla 22 diğer İspanyolca konuşan uluslar bu dil akademilerine bağlıdır. RAE'nin amblemi ateşli bir çembere sahiptir. Sloganı İspanyolca: Limpia, fija y da esplendor.

<span class="mw-page-title-main">Manekenkler</span>

Haushlar ya da Manekenklar, Isla Grande de Tierra del Fuego'nun Mitre yarımadası'nda yaşayan yerli bir halktı. Artık ne yazık ki soyları tükenmiştir.Kültürel ve dilsel olarak yine Isla Grande de Tierra del Fuego'da yaşayan Ona ya da Selknamlar ve güney anakara Patagonya'daki Tehuelçe halkı ile akrabaydılar.

<span class="mw-page-title-main">Arjantinliler</span> Arjantin vatandaşları

Arjantinliler, Arjantin ülkesiyle özdeşleşen insanlardır. Bu bağlantı hukuki, tarihi, kültürel veya yerleşimle ilgili olabilir. Arjantinlilerin çoğu için bu bağlantıların birkaçı ya da tümü mevcuttur.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.