İçeriğe atla

Tehlike Altındaki Dünya Dilleri Atlası

UNESCO'nun bayrağı

Tehlike Altındaki Dünya Dillerinin Atlası veya Tehlike Altındaki Dillerin Kırmızı Kitabı; UNESCO tarafından yayımlanan, yeryüzündeki tehlike altındaki dillerin kapsamlı bir listesini içeren bir kitaptır. Kitabın ilk çıktığındaki adı "Tehlike Altındaki Dillerin Kırmızı Kitabı" (Red Book of Endangered Languages) iken sonraları "Tehlikedeki Dünya Dillerinin Atlası" (Atlas of the World's Languages in Danger) olarak değiştirilmiştir.

1992 yılında Québec'te Uluslararası Dilbilimciler Kongresi'nde tehlike altındaki dillerin konusu tartışıldı. Tartışmanın sonunda Tehlikedeki Diller Komitesi kuruldu. Yine 1992 yılında dünyanın bu konuya dikkatini çekmek için Paris'te uluslararası bir toplantı düzenlendi. Toplantının UNESCO'nun bünyesine dahil olacak kadar önemli olduğu kabul edildi.

Stephen Wurm'un teşviki ile bir araştırma merkezi kuruldu ve bu verilerden yola çıkılarak UNESCO'nun Tehlike Altındaki Dillerin Kırmızı Kitabı yayımlandı.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ermenice</span> Hint-Avrupa dili

Ermenice, Ermeniler tarafından kullanılan Hint-Avrupa dil ailesinden bir dildir. Kendi alfabesi ve Doğu Ermenicesi ve Batı Ermenicesi olarak iki lehçesi vardır. Doğu Ermenicesi Ermenistan'ın resmî dilidir. Türkiye'de ve Ermeni diasporasında çoğunlukla Batı Ermenicesi kullanılır. Hint-Avrupa dil ailesi'nin bağımsız bir alt grubudur.

<span class="mw-page-title-main">Fauna</span> Bir bölgede yaşayan hayvanların tamamı

Fauna,, bir bölgede doğal olarak oluşan tüm hayvanların toplamını ya da daha dar anlamda, bu bölgedeki tüm hayvan türlerini ifade eden bir terimdir. Faunanın incelenmesi, müstakil bir bilim dalı olan faunistiğin görevidir, ilişkili bilim ise biyocoğrafyadır. Tüm Dünya gezegeni göz önünde bulundurulursa, fauna tüm hayvan türlerini içerir, örneğin paleontolojide "Kretase dönemi faunası "ndan bahsedilir.

<span class="mw-page-title-main">IUCN Kırmızı Listesi</span>

IUCN Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesi ve bitki ve hayvan türlerinin dünyadaki en kapsamlı Küresel Koruma durumu envanteridir. IUCN Kırmızı Listesi Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği tarafından sürdürülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Belarusça</span> Belarusun resmî dili olan doğu Slav dili

Belarusça veya Beyaz Rusça, Rusça ile beraber Belarus'un resmî dili. Hint-Avrupa dil ailesinin Slav dilleri grubunun Doğu Slav dilleri alt grubuna dahil olup toplam konuşan sayısı yaklaşık 7 milyondur. Mevcut Anayasa uyarınca Belarus Cumhuriyeti'nde Rusça ile birlikte iki resmî dilden biridir. Ek olarak, Rusya, Litvanya, Letonya, Polonya ve Ukrayna'nın bazı bölgelerinde bu ülkelerdeki Belaruslu azınlıklar tarafından konuşulmaktadır.

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 2008 yılını Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü'nün tavsiyesi üzerine Uluslararası Dil Yılı ilan etti. Birleşmiş Milletler kararnamesi aynı zamanda Birleşmiş Milletler websitesinde altı resmi dil arasında tam eşitliğin gereğine dikkat çekti. The resolution also reaffirmed the need to achieve full parity among the six official languages on United Nations websites.

Rutulca, Rusya'ya bağlı Dağıstan Cumhuriyeti'nde ve Kuzey Azerbaycan'da yaşayan küçük bir yerli halk olan Rutullar′ın konuştuğu dil. Rutulca, Kuzeydoğu Kafkas dillerinin Samur öbeğinde yer alır ve bugün Dağıstan Anayasası tarafından tanınmış 14 dilden biridir.UNESCO'nun Tehlike Altındaki Dünya Dilleri Atlası'na göre dil, "kesinlikle tehlike altında" kategorisinde sınıflandırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Talışça</span>

Talışça veya Talişçe, İran ve Azerbaycan'da konuşulan bir Kuzeybatı İran dilidir. Tatça ve Zazaca ile yakından ilişkili dil, İran'ın Hazar Denizi kıyılarındaki Gilan ve Erdebil eyaletleri ile Azerbaycan'ın güney illerinde yaklaşık 220.000 kişi tarafından konuşulmaktadır. Konuşurlar Hazar Denizi'nin batı ve güneybatı kıyı bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Glottolog Talişçeyi Türkiye'de konuşulan Zazaca ile Hazar Denizi'nin güney kıyılarında konuşulan Tatça ve lehçeleri ile birlikte Eski Azerice'den türeyen Azeri dilleri grubu içinde sınıflandırmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Batı Ermenicesi</span> Ermenice dilinin iki standart biçiminden biri

Batı Ermenicesi, Türkiye Ermenicesi veya İstanbul Ermenicesi, bir Hint-Avrupa dili olan çağdaş Ermenicenin iki standartlaşmış biçiminden birisidir. 1915'e kadar İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde konuşulmaktaydı. Ermeni Kırımı ve dış ülkelere yapılan göçlerden dolayı bugün daha çok Ermeni diasporası tarafından konuşulmaktadır. Türkiye'de ise ancak İstanbul şehrindeki Ermenilerin küçük bir bölümü konuşmaktadır. Batı Ermenicesi Türkiye'deki Ermeni toplumunda sadece küçük bir azınlık tarafından konuşulmaktadır. Ana dili olarak Türkçenin Batı Ermenicesinin yerini almasından dolayı Türkiye'de yok olma sürecine girmiştir ve UNESCO, Türkiye'de Ermeni dilini Dünya yıllık "Atlas of the World's Languages in Danger" na eklemiştir ve burada Türkiye'de Batı Ermeni dilini "definitely endangered language" olarak tanımlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ryukyu dilleri</span>

Ryukyu dilleri, Japonya'nın güneyinde bulunan Ryukyu Adaları'nda konuşulan ve Japon dillerine ait olan yerel dillerdir. Ryukyu dilleri, bazen Japoncanın lehçeleri olarak kabul edilse de Japonca ile birbirleriyle karşılıklı anlaşılamamaktadır. UNESCO tarafından dillerden dördü "kesin tehlikede", ve diğer ikisi "kritik tehlikede" olarak sınıflandırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Tatça</span> Dağıstan ve Azerbaycanda konuşulan bir dil

Tatça, Kafkas Farsçası, Tat Farsçası ya da Kafkas Tatçası Dağıstan ve Azerbaycan'da konuşulan bir Batı İran dilidir. Dil, Tatlar ve Dağ Yahudileri tarafından konuşulmaktadır. Dağ Yahudileri tarafından konuşulan bir diğer İran dili olan Yahudi Tatçasından farklıdır. Tatça Farsçaya oldukça benzer olmakla birlikte tamamen karşılıklı anlaşılabilir değildir.

Tehlike altındaki dil, konuşucularının kullanmadığı veya bazen nadiren kullandığı ve gelecek nesillere aktarılmadığı, bu nedenle de yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan dildir.

<span class="mw-page-title-main">Aynuca</span>

Aynuca, Japonya'nın kuzeyindeki Hokkaidō adasında ve geçmişte Kuril Adaları ile Sahalin Adası'nda konuşulmuş izole bir dildir. Aynuca, Japonya'daki Aynu halkının ana dili olup, günümüzde tehlike altındaki diller arasında yer almaktadır. Bu dilin kökeni diğer dillerle net bir şekilde ilişkilendirilememiştir ve izole bir dil olarak kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Tehlike Altındaki Dünya Mirasları Listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Tehlike Altındaki Dünya Mirasları Listesi, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından 1972 yılında yayımlanan Dünya Mirası Sözleşmesi'nin 11.4 maddesine uygun olarak Dünya Miras Komitesi tarafından Dünya Mirası Alanları'nı belirlemek ve yönetmek amacıyla derlenmiştir. Listelenen alanlar, korunması için büyük operasyonların gerekli olduğu ve "yardım talep edilen" Dünya Mirası Alanları'ndan oluşmaktadır. Listenin amacı uluslararası farkındalığı artırmak ve tehditlere karşı önlemler almaktır. Alana yönelik tehditler arasında yakın zamanlı, gerçekleşmesi kesinleşmiş tehditler veya alanda olumsuz etkilere neden olabilecek potansiyel tehlikeler sayılabilir.

<span class="mw-page-title-main">Inari Samice</span>

Inari Samice (anarâškielâ), Finlandiya'nın kuzeyinde Laponya'da konuşulan bir Sami dilidir. Dil yaklaşık 300 kişi tarafından konuşulmakta olup çoğunluğu orta yaş ve üzerindedir ve Inari'de yaşamaktadırlar. Sadece Finlandiya'da konuşulan tek Sami dilidir. Günümüzde önemli derecede tehlike altında bir dil olarak sınıflandırılır.

Nganasan Dili, 2010 yılında yapılan sayımlara göre Rusya'nın kuzeyinde yer alan Taymır Yarımadası'nın güneybatı ve orta kesimindeki 860 Nganasan'ın sadece 125'inin anadili olarak konuştuğu, UNESCO tarafından yayınlanan Tehlike Altındaki Dünya Dilleri Atlası'nda yer alan bir Samoyed dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan'da konuşulan diller</span> Azerbaycan ülkesinde kullanılan dil aileleri

Azerbaycan dilleri dört dil ailesinde sınıflandırılmaktadır: Hint-Avrupa, Altay, Güney Kafkas, Nahçı-Dağıstan. Azerbaycan'da en yaygın dil Azerbaycan dilidir. 2009 itibarıyla toplam nüfusun %98,6'sı bu dilde konuşmaktadır. Rusça ve İngilizce en çok konuşulan yabancı dillerdir. Buna ek olarak, az sayıda Talışça, Avarca, Lezgice, Sahursa, Tatça, Kürtçe, Gürcüce, Udince konuşulmaktadır. Dağ Yahudileri, Dağ Yahudileri dilini kullansalar da göç ve modernleşme nedeniyle son zamanlarda bu dil unutulmaya yüz tutmuştur.

Sahur, Kuzey Azerbaycan ve güneybatı Dağıstan'da (Rusya) Sahurlar tarafından konuşulan bir dildir. Azerbaycan'da yaklaşık 13.000, Dağıstan'da yaklaşık 9.770 kişi tarafından konuşulmaktadır. Sahur kelimesi, bu dili konuşanların çoğunlukta olduğu bir Dağıstan köyünün adından gelmektedir.

Şugnanca Şugnanların konuştuğu dildir. Doğu İran dillerinin Pamir alt grubuna aittir. Tarihî Şugnan bölgesi çapında, yani Tacikistan'ın Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi'nde ve Afganistan'ın Bedahşan İli'nde konuşulur. Tacikçeyle paylaştığı coğrafî yakınlık ve akraba bağından dolayı özellikle fonetik, gramer ve söz varlığı bakımlarından Tacikçeden önemli ölçüde etkilenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Buryatlar</span>

Buryatlar, Buryat dilini konuşan güneydoğu Sibirya'ya özgü bir Moğol etnik grubudur. Sibirya'daki en büyük iki yerli gruptan biri, diğeri Yakutlar. Bugün Buryatların çoğunluğu, Rusya'nın federal bir tebaası olan itibari anavatanları olan güney kıyısı boyunca yayılan ve kısmen Baykal Gölü'nün iki yanından geçen Buryatya Cumhuriyeti'nde yaşıyor. Daha küçük Buryat grupları, sırasıyla Buryatya'nın batısında ve doğusunda bulunan Ust-Orda Buryat Okrugu ve Agin Buryat Okrugu'da ve ayrıca kuzeydoğu Moğolistan ve İç Moğolistan, Çin'de yaşar. Geleneksel olarak Moğolların başlıca kuzey alt grubunu oluşturdular.

<span class="mw-page-title-main">Emilian-Romanyol</span>

Emilian-Romanynol Kuzey İtalya'nın Emilia-Romagna bölgesinde konuşulan Gallo-İtalik dillerin bir parçası olan dil. Emilian ve Romanyol olmak üzere iki ana çeşide ayrılır.