Tebriz Kuşatması (1585-1586)
| Tebriz Kuşatması | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1578-1590 Osmanlı-İran Savaşı | |||||||||
 Özdemiroğlu Osman Paşa'nın Hadım Cafer Paşa'yı Tebriz Muhafızı olarak ataması | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Osmanlı Devleti |  Safevî Devleti | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
| Hadım Cafer Paşa | Hamza Mirza | ||||||||
| Güçler | |||||||||
| 20-30.000 | 60-70.000 | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| Nispeten hafif | Ağır | ||||||||
Tebriz Kuşatması, 1578-1590 Osmanlı-Safevî Savaşı'nda evre. Safevî ordusu 25 Eylül 1585 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu'nun ele geçirdiği eski başkenti Tebriz'i geri almak amacıyla kenti 10 ay boyunca kuşattıysa da kaleyi zaptedemediği gibi, 1586 yazında Osmanlı ordusunun bölgeye yeniden gelme ihtimali üzerine kuşatmayı kaldırmak zorunda kaldı.[1]
Kuşatma öncesi
Özdemiroğlu Osman Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Safevî ordusunu Alvar Muharebesi'nde mağlup ettikten sonra, Tebriz kuşatma sonucu 25 Eylül 1585 tarihinde teslim olmuştu. Ardından, Osmanlı ordusunda kışın yaklaşması üzerine Tebriz'de İranlıların karşı saldırısına karşı garnizon bırakılarak kışlamak üzere Doğu Anadolu'ya çekilinmesi fikri ağırlık kazandı. Bunun üzerine, eski Trablusşam Beylerbeyi Hadım Cafer Paşa yaklaşık 20-30.000 askerle Tebriz'de bırakılarak kışlaklara çekilmek üzere Osmanlı ordusu Tebriz'den ayrıldı. Hamza Mirza komutasındaki Safevî ordusu Osmanlı bu esnada taarruza geçse de düzenli bir şekilde ilerleyen Osmanlı ordusuna önce 28 Ekim'de Şenbigazan Muharebesi'nde yenildi. 30 Ekim'de ise bir süredir ağır hasta olan Özdemiroğlu Osman Paşa öldü. Aynı gece Safevî ordusu bir kez daha taarruz ettiyse de bu defa Mayan Muharebesi'nde (komutayı Osman Paşa'dan devralan) Cigalazade Sinan Paşa'ya karşı yenilgiye uğradı. Safevîlerin yenilgisi üzerine Osmanlı ordusu taciz ya da baskın tehlikesi olmadan önce Van, ardından ise Bitlis'e ulaşarak kışlaklara dağıldı. Kasım 1585'te ise Safevî ordusunun Tebriz etrafına yerleşmesiyle yaklaşık on ay sürecek Tebriz Kuşatması başladı.[2]
Kuşatma
Hadım Cafer Paşa'nın ilk önlemleri yeni inşa edilen kalenin surlarına şahî ve darbzen toplarının yerleştirilmesi ve metrislere büyük taşlar yığdırılması oldu. Buna karşılık Tebriz varoşlarını ele geçirerek kenti dört bir yandan ablukaya alan Safevî ordusu da Osmanlı garnizonunu tamamen kaleye sığınmaya mecbur bıraktı.
1585'in son iki ayında taarruzlar başladı ve Osmanlı garnizonu huruç ve baskınlarla Safevîlerin metrislerini tahrip ederken, kaleden açılan yoğun ateşle Safevî ordusunu ilk kayıplar verdirilmeye başlandı. Safevî ordusu ise surlarda gedik açabilmek için lağım açma faaliyetlerine hız verdi.[3]
1586 Şubat'ına gelindiğinde ise Tebriz kalesinde zahire sıkıntıları artmaya başladıysa da, Safevî ordusuna yapılan baskınlarda ele geçirilenler sayesinde bu sıkıntı kısmen atlatıldı. Hadım Cafer Paşa eşzamanlı olarak Van'da bulunan Cığalazade Sinan Paşa aracılığıyla barut, zahire ve asker takviyesi talep etti. Aynı dönemde Ferhat Paşa ikinci kez Doğu Serdarlığı görevine tayin edilmişti. 1586 Mart'ında ordusunun başında İstanbul'dan ayrılan Ferhat Paşa Sivas'a ulaştığında Hadım Cafer Paşa'nın taleplerini öğrendi.
Safevîler açısından 1586 ilkbaharına kadarki dönemdeki en kaydadeğer gelişmelerden birini ise savaşın başında Osmanlılara itaat eden Türkmen ve Tekelü birliklerinin Safevî ordugâhına gelerek taraf değiştirmeleri ve Cafer Paşa'ya mektup göndererek teslim olmasını istemeleri oldu. Bununla birlikte, tarafa değiştiren bu birlikler Tebriz'e taarruz etmekten ziyade başkent Kazvin'e yöneldiler ve bir saray darbesiyle Şah Muhammed Hüdabende'ni yerine Şehzade Tahmasb’ı tahta geçirdiler. Tebriz önlerinde kuşatmaya komuta eden Hamza Mirza ise ortaya çıkan saltanat krizine müdahale etmek için ordusnun büyük bölümüyle Kazvin'e yürüdü ve durumu kontrol altına aldı.[4]
Hamza Mirza'nın ordunun büyük bölümüyle ayrılmasının ardından geride kalan Safevî komutanları Nisan ayından itibaren (taş gülle atan) iki güçlü top kurarak kuşatmayı şiddetlendirdiler. Buna karşılık, Osmanlı garnizonu da kaleden yeni bir huruç harekâtıyla toplardan birini ele geçirdi. Ardından gerçekleştirilen dokuz huruç ve Osmanlıların Tebriz kalesi dışındaki Safevî metrislerini ve kentin kale dışındaki mahallelerini ele geçirmeyi başarması İran ordusunun maneviyatını bozmaya başladı.[5]
Buna mukabil, Hamza Mirza önce kuşatma ordusuna takviye birlik gönderdi. Ardından ise Temmuz'da yeniden Tebriz önlerine geldi. Safevî ordusu, Ağustos ayının başlarındaki müteaddit taarruzlarında ağır kayıplar verince, Ağustos ortasından itibaren genel taarruzlarla kaleyi düşürmeye çalıştı. Bu genel taarruzlar da Safevî ordusunun kayıplarını artırınca Hamza Mirza Eylül'de kuşatmayı kaldırdı.[6]
Kuşatma sonrası
Tebriz kalesindeki Osmanlı garnizonu Hadım Cafer Paşa komutasında Safevî ordusuna takviye alamadan direndi. Zira, Osmanlı başkentinin emirlerine karşın, Van'da bulunan Cığalazade Sinan Paşa Tebriz'de kuşatılan garnizona destek göndermediği gibi, doğu cephesine yürüyen Serdar Ferhat Paşa da geç kalmış ve kuşatma bittikten sonra varabilmişti. Nitekim Ferhat Paşa Tebriz yolu üzerinde bulunan Hamana kalesi ele geçirip bir süre kalenin onarımıyla uğraşmıştı (Serdarların kuşatılan Osmanlı kalelerine takviye göndermekte gecikmeleri 1593-1606 Osmanlı-Kutsal Roma İmparatorluğu Savaşı'nda daha ciddi sonuçlara ve kayıplara yolaçtı). Tebriz'e vardığında da kalenin kuşatma sırasında tahrip olan yerlerini onarttıran Ferhat Paşa[7] Tebriz Muhafızı Hadım Cafer Paşa'ya 6.000 ilave asker ve bolca bolca zahire bırakarak Eylül'de Tebriz’den ayrıldı.[8]
Safevî Devleti'nde ise Tebriz Kuşatmasından sonra saltanat kargaşası devam etti. Tahtın en güçlü adaylarından Hamza Mirza'nın 1586 Aralık'ında öldürülmesinin[9] ardından, diğer veliaht Abbas'ı himaye etmekte olan Mürşid Kulu Han 16 Ekim 1587'de Kazvin'e yürüyerek Şah Muhammed Hüdabende'yi tahttan indirdi ve himayesindeki Abbas'ı tahta çıkardı.[10]
Kaynakça
- ^ "Osmanlı-Safevî Mücadelesinde Askerî Harekât Alanı ve Muharebeler (1578-1590), Turgay Koçak, 29 Mayıs Üniversitesi, İstanbul (2016), s.80
- ^ "Acem Serhaddinde Cafer Paşalar: Tebriz ve Şirvan Eyaletlerinin Muhafazası (1583-1591)", Emirhan Özçelik, Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi, İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı: 18, İstanbul (2021), s. 171
- ^ "Tevârih-i Gazavât-ı Sultan Murad-ı Sâlis", Şeyh Vefâyi Mehmed, ÖNB Department of Manuscripts and Rare Books, Cod. H. O. 66, s.25-61
- ^ "Don Juan of Persia: A Shi’ah Catholic 1560-1604", G. Le Strange, Harper & Brothers, Lonndra(1926), s. 194-202
- ^ "Tevârih-i Gazavât-ı Sultan Murad-ı Sâlis", Şeyh Vefâyi Mehmed, ÖNB Department of Manuscripts and Rare Books, Cod. H. O. 66, s.82-168
- ^ "Don Juan of Persia: A Shi’ah Catholic 1560-1604", G. Le Strange, Harper & Brothers, Lonndra(1926), s. 188-193
- ^ "Osmanlı-İran Siyasi Münasebetleri-I 1578-1590", Bekir Kütükoğlu, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul (1962), s. 165-166
- ^ "Acem Serhaddinde Cafer Paşalar: Tebriz ve Şirvan Eyaletlerinin Muhafazası (1583-1591)", Emirhan Özçelik, Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi, İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı: 18, İstanbul (2021), s. 175
- ^ "Iran under the Safavids", Roger M. Savory, Cambridge (UK), Cambridge University Press (1980), ISBN 0-521-22483-7. LCCN 78073817. s.74
- ^ "The Muslim Empires of the Ottomans, Safavids, and Mughals", Stephen Frederic Dale, Cambridge (UK), Cambridge University Press (2010), ISBN 978-0-521-69142-0. LCCN 2010278301, s.92
