İçeriğe atla

Tağlığ Şor

Dağlık Şor ya da Dağlık Şor ülkesi (Şorca: Тағлығ Шор[1][2] Tağlığ Şor; Rusça: Горная Шория Gornaya Şoriya) Rusya Federasyonu'nun Eski Türklerin ana vatanı olan Güney Sibiryada arazisindeki yöre. Altay Dağlarının doğusuna düşer. Altay Sayan Dağlarının kavşağındaki Kemerovo Oblastında yer alır. Yerli Türkler buradaki ormanlık dağlara tayga demişlerdir. Bu ad günümüzde yaygınlaşmıştır. Eski adı Şorya (Şor Türkleri yaşadığı için bu ad verilmiştir) olan Kemerovo Oblastının güney bölümündedir. Bu bölgenin yerlilileri olan Şorlar'ın alanı olduğu için Ruslar ilk zamanlarda buraya Şorya demişlerdi.[3] Stalin devri boyunca sürgün ve ceza hapis etme merkezleriden biri olan kısaltılmış adı GULAG arazi kampı burada yer alır.

Arazi dağlıktır: Abakan Dağlarının bir uzantısı, Salair sırtı ve Kuznetsk Aladağlar ve cevher olarak zengindir.

Yöredeki başlıca Şehirler

  • Taştagol Rusça yazılışı: Таштагол — Şorya'nın idari merkezi
Taştagol içinde Temirtav (Demirdağ)(köy)

Akarsuları

Belli başlı akarsular:[4]

  • Kondoma
  • Tom
  • Mrassu
  • Mundıbaş: Mundıbaş kelimesi Sibirya yerli Türklerinin dilinde dertli baş manasına gelir.

Nüfus

Dağlık Şorya'nın nüfus yoğunluğu az olup nüfusu da düşüktür. (1 km²'ye 5 kişiden az). Nüfusun çoğunluğu Şor Türkleri ve Ruslardır.[4]

Sanayi

Dağlık Şorya — Rusya'da önemli bir maden merkezidir. Kuznezsk Kömür Havzası burada yer alır.

Dağlık Şorya diğer alanlarda da gelişmiş olup kereste, tatlı su balığı ve çam fıstığı çok fazladır.

Turizm

Taştagol'da Mustag (buzdağı) manzarası

Şorya dağları Sibirya'da rağbet gören bir kayak merkezi konumundadır. Rusyada sürekli yapılan için profesyonel ve amatör kayak şampiyonası burada olmaktadır.[5] Kayak merkezinin özellikleri:

  • Yamaç eğimi — 15-20°
  • Kar örtüsünün süresi — 7 ay
  • Orta açık soğuk hava ve rüzgarsızdır
  • yumuşak «soğuk» kar
  • Yeşil Dağlar ve yolları Kayak ve Snovboard Uluslararası Federasyonu tarafından büyük öneme sahip olarak kabul edilmiştir.

Yükseklik

Yükseklik 500 ve 1570 metre arasındadır.

En ünlü dağlar:

  • Mustağ 1570
  • Kurgan 1555
  • Karitşal 1270 (Yeşil dağ olarak da bilinir, en çok tatil merkezi dağ yamacı Şeregeş'tedir)
  • Утуя 1143

Fiziki coğrafya karakteri

Yüksek ve eğlencelere spora elverişli bu bölge dağları Sibiryanın İsviçresi olarak tanınır. Halk arasında Pus-tağ (yani Buz dağ) olarak da denilen yer Şorya Dağlarının en yüksek yerlerinden birini oluşturur. İğne yapraklı tayga ormanları görülür. Burada karla kaplı iğne yapraklı ormanlarla örtülü önemli zirveler şöyledir. Patına, Ulutağ (Uludağ), Kubez, Temirtav(Temirtağ-Demirdağ), Yeşil, Kul-Tayga. Kışarı kayakçılar yazları da dağ gezgincileri buraları doldurur. Buradaki temiz havaya sahip alpin dağlarını çeşitli akarsular keser. – Kondoma, Mundıbaş, Mrassu, Pızas.[6]

İklimi

Kışları karlı ve rüzgarsız bir hava görülür. Çok sert olmamak üzere orta dereceli soğuk bir havaya sahiptir. Gün ışığı veya güneşlenme süresi Karadeniz ile ortalama aynıdır. Mart ayında bile güneş görebilirsiniz. Ormanlık alanlarda huş, köknar (göknar), ladin, sedir ağaları hakimdir. Dağların zirvelerinde alpin ve supalpin dağ çayırları görülür.

Fauna zengin ve çeşitlidir. Geyik türleri, Asya geyiği, misk geyik, eti leziz olan Sibirya ren geyiği, karaca, boz ayı, bozkurt, vaşak, su samuru, çakal, porsuk, vizon gibi orman hayvanları bulunur. Bölge kuş türlerinin de çeşitli olduğu bir yerdir. Akbaba, şahin, kartal, çalıhorozu, dağ tavuğu, huş tavuğu ve diğerleri. Su ürünlerinden gölge balığı, somon balığı, keten, çamça, yılan balığı, turna balığı, kızılkanat, levrek, platika, mil ve diğerleri.

Bölgede özellikle de samur tüylü hayvanların korunması için oluşturulan Şor Ulusal Parkı ve Taştagol Koruma Alanı oluşturulmuştur.

Kaynakça

  1. ^ Кимеев В. М., Копытов А. И. (2018). Горная Шория (PDF). Кемерово: Примула. s. 5. ISBN 978-5-904430-51-1. 5 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Aralık 2023.  Birden fazla |sayfalar= ve |sayfa= kullanıldı (yardım)
  2. ^ Курпешко-Тангашева Н. Н., Апонькин Ф. Я. (1995). Шорско-русский и русско-шорский словарь (PDF). Кемерово: Кемеровское книжное издательство. s. 51. ISBN 5-7550-0388-8 |isbn= değerini kontrol edin: checksum (yardım). 31 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Aralık 2023.  Birden fazla |sayfalar= ve |sayfa= kullanıldı (yardım)
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2015. 
  4. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 23 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2015. 
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2015. 
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2015. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Altay Cumhuriyeti</span> Rusyanın en güneyinde yer alan, federasyona bağlı bir özerk cumhuriyet

Altay Cumhuriyeti, Rusya'nın en güneyinde yer alan, federasyona bağlı bir özerk cumhuriyet.

<span class="mw-page-title-main">Tayga</span>

Tayga Yakutça "orman" sözcüğünden gelir. Bu sözcük Ruslar tarafından kuzey yarımkürede, özellikle Sibirya'da tundranın bittiği yerlerde başlayan soğuk, bataklık ve ormanlık bölgeleri tanımlamak için Altay dili Şor lehçesindeki tayγa kökenli taĭgá terimi kullanılmıştır. Avrupa ve Kuzey Amerika'daki buna benzer bölgeler için de tayga ismi kullanılmaya başlanmıştır. Ama tayga günümüz kullanımında artık yalnızca orman anlamına gelmez; Kuzey Yarımkürede tundranın güneyinde oluşmuş bir bitki örtüsü sınırının adıdır.

Şorca veya Şor Türkçesi, Şorlar tarafından konuşulan Türk dillerinin Sibirya grubuna bağlı Türk dillerinden biridir. Tuvacaya büyük benzerlik gösterir. Rusya'nın Kemerovo bölgesinde 2010 yılı itibarıyla 2.840 kişi tarafından konuşulmaktadır. Günümüzde Şorca Kemerovo Üniversitesi'nde öğretilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Şorlar</span>

Şorlar Rusya'nın Kemerovo Oblastı'nda yerli bir Türk etnik grubudur. 1926 yılına kadar Şorların tüm boy gruplarının ortak adı Tadar-Kizhi idi. Güney Kuzbass'ın Türkçe konuşan nüfusunun "Şorlar" adı, Akademisyen V. Radlov'un sözde Mras ve Kondoma Tatarlarının etnokültürel birliği hakkındaki açıklamaları dikkate alınarak, yetkililer tarafından tüm resmi belgelerde yer aldı. Şor ülkesinde Rus egemenliği ve misyonerlik faaliyetleri</ref> sonucu anadilini bilenlerin sayısı azalmıştır. Ak Şor, Kızıl Şor, Kara Şor, Sarı Şor olarak ayrılırlar.

<span class="mw-page-title-main">Hövsgöl Gölü</span>

Hövsgöl Gölü,, Moğolistan'daki ikinci büyük göldür.

Şorya, Şor Türklerinin geçmişte ülkesi olup günümüzde adı değiştirilerek Kemerovo Oblastı olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Şor Millî Parkı</span>

Şor Türkleri Milli Parkı 27 Aralık 1989'da Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti Bakanlar Kurulunun yayımladığı № 386 sayılı kararname ile kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Taştagol ilçesi</span>

Taştagol ilçesi, Taştagol rayonu — Rusya Federasyonu Kemerova Oblastında rayon. Dağlık Şor ülkesi olarak da bilinir. Yönetim merkezi — Taştagol şehri.

<span class="mw-page-title-main">Taştagol</span> Rusya Federasyonu, Kemerovo Oblastında bir şehir

Taştagol Rusya Federasyonu, Kemerovo Oblastı idaresinde Kemerovo'nun güneyindeki Kondom akarsuyu yanında Taştagol ilçesinin merkezi olan şehir. Halkın sayısı — 22 953 kişi(2014)

<span class="mw-page-title-main">Şeregeş</span>

Şeregeş Rusya Federasyonu, Kemerovo Oblastı idaresinde Taştagol ilçesine bağlı küçük bir şehir. Maden yönünden zengindir. Özellikle demir cevherinin bol olduğu bir yerdir.

Mundıbaş, Şor Türkçesi — «Bunlu Baş» anlamındadır) — Rusya'da Kеmеr Oblastında Tаştаgоl rayonunun kapsadığı bir şehir. Şor Ulusal Parkı bölgesinde yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Çuleş (köy)</span>

Çüleş — Rusya'da Kеmеr Oblastında Tаştаgоl rayonunda Kızılşor Kır belediyesine bağlı bir köy.

<span class="mw-page-title-main">Mrassu (akarsu)</span>

Mrassu, — Rusya'da Kemerovo Oblastında bir akarsu. Ob akarsuyu kollarından Tom akarsuyu havzasındadır. Kaynağını Abakan Dağından alır. 338 kilometre uzunluğundadr. Havza yüzölçüm alanı 8840 km². Şor Ulusal Parkında Dağlık Şoryada bir vadi içinde akmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Evenkiler</span> Eski tunguz halkı

Evenkiler, Kuzey Asya'da bir Tunguz halkıdır. Rusya'da Evenkiler, 38.396 (2010) nüfusu ile Sibirya yerli halklarından biri olarak kabul edilmekte; Çin'de Evenkiler, 30.875 (2010) nüfusu ile Çin tarafından resmi olarak tanınan 56 etnik gruptan birini oluşturmaktadır. Moğolistan'da ise Moğol dilinde Khamnigan adı verilen 537 (2015) Evenki vardır.

<span class="mw-page-title-main">Baykal-Lena Tabiatı Koruma Alanı</span>

Baykal-Lena Tabiatı Koruma Alanı güney Sibirya'daki Baykal Gölü'nün kuzeybatı kıyısında yer alan bir Rus 'zapovednik'idir. Hem göl kıyısını hem de Lena Nehri'nin kaynağını korur. Koruma alanı, Baykal Gölü'nün batı kıyısında yaklaşık 120 km uzunlukta, ortalama 65 km genişlikte uzanmaktadır. Koruma alanı İrkutsk Oblastı'nın Kachugsky Rayonu'nda bulunmaktadır. Aralık 1996 itibarıyla, Baykal-Lena Tabiatı Koruma Alanı Pribaikalsky Millî Parkı ile birlikte Dünya Kültürel ve Doğal Miras alanıdır ve Dünya Mirasları Listesi'ne dahil edilmiştir. Baykal-Lena Tabiatı Koruma Alanı hemen güneyde olan Pribaikalsky Millî Parkı ile birlikte yönetilir ve ikisi birlikte Baykal Gölü çevresindeki 580 km kıyı şeridini kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Pribaikalski Millî Parkı</span>

Pribaikalsky Millî Parkı Güneydoğu Sibirya'daki Baykal Gölü'nün güneybatı kıyılarını kapsayan milli parktır. Kıyı şeridi, batıda bazı dağ sırtlarının yanı sıra doğuda Olkhon Adası gibi açık göl adalarını da kapsar. Irkutsk Oblastı'ndaki İrkutsk şehrinin yaklaşık 50 km güneydoğusunda yer alır. Park, diğer üç doğa koruma alanı ile birlikte yönetilmektedir ve UNESCO Dünya Mirası Alanı "Baykal Gölü"nün önemli bir bileşenini oluşturmaktadır. Baykal Gölü'nün batısında Yenisey Nehri havzasına çıkışı olan Angara Nehri parkın içinden geçmektedir. Park, yüksek seviyede biyolojik çeşitlilik ve endemik türlere sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Sibirya taygası</span>

Tayga ve Boreal ormanları Biyomu'ndaki Doğu Sibirya tayga ekolojik bölgesi, Rusya'nın doğusunda yer alan çok büyük bir biyocoğrafik bölgedir.

<span class="mw-page-title-main">Barguzin Tabiatı Koruma Alanı</span>

Barguzinsky Tabiatı Koruma Alanı en eski zapovednik'tir. Buryatya'da (Rusya), Baykal Gölü'nün kuzeydoğu kıyıları ve gölün bir kısmı da dahil olmak üzere Barguzin Sıradağları'nın batı yamacında yer almaktadır. Koruma alanının ve sıradağların adı Barguzin Nehri'nden gelir. Koruma alanı 2.482 km2 (958 sq mi) alan kaplamaktadır. 1916'da Barguzin samurlarının sayısını korumak ve artırmak için kurulmuştur. Dağlık ve tayga manzaraları da korunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Katon-Karagay Millî Parkı</span>

Katon-Karagay Ulusal Parkı, ülkenin doğu kenarında, Güney Altay Dağları'nda yer alır ve Kazakistan'ın en büyük milli parkıdır. Park, Kazakistan, Rusya, Çin ve Moğolistan sınırlarının buluştuğu “X” in batı tarafında yer almaktadır. Sibirya'nın en yüksek zirvesi, Katun Sıradağları'nın Rusya sınırında yer almaktadır. Park, Doğu Kazakistan Eyaleti'ninKatonkaragay İlçesi'nde yer almaktadır, Başkent Astana'nın 1.000 kilometre (620 mi) güneydoğusunda yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Sibirya Dağları</span>

Doğu Sibirya Dağları veya Doğu Sibirya Platoları Rusya Federasyonu'nun en büyük dağ sistemlerinden biridir. Uzak Doğu Federal Bölgesi ve Kuzeydoğu Sibirya'daki Orta Yakut Ovası ve Bering Boğazı arasında uzanır. Doğu Sibirya Sistemi'nin tamamı çok düşük bir nüfus yoğunluğuna sahiptir. Dağ sisteminin bölgesi, Büyük Rus Bölgeleri'nden biridir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.