İçeriğe atla

Tayvan aborjinleri

Tayvan aborjinleri
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Tayvan
Diller
Austronezyen dil ailesi
Din
Yerli halkı Tayvan dinleri, Çin geleneksel dini, Hristiyanlık
İlgili etnik gruplar
Malaylar

Polinezya halkları

Japonlar[1]

Tayvan aborjinleri[] (Çince: 原住民, yuan zhu min), Tayvan'da nüfusları 444.000'i (toplam Tayvan nüfusunun %2'si) bulan etnik grup.

Adaya 4.000 yıl önce yerleştikleri tahmin edilen Tayvan aborjinleri, genetik olarak Malay-Polinezya halklarına akrabadır. 16 kabilenin dilleri Austronezyen dil ailesi içinde sınıflandırılmıştır.

Bugün bu etnik grup içinde hükûmet tarafından tanınan ve kültürleri koruma altına alınan 16 kabile vardır:

  • Amis (Ami, Pangcah) (阿美)
  • Atayal (Tayal, Tayan) (泰雅)
  • Bunun (布農)
  • Kavalan (噶瑪蘭)
  • Paiwan (排灣)
  • Puyuma (卑南)
  • Rukai (魯凱)
  • Saisiyat (Saisiat) (賽夏)
  • Tao (Yami) (雅美/達悟)
  • Thao (邵)
  • Tsou (Cou) (鄒)
  • Truku (Taroko) (太魯閣)
  • Sakizaya (撒奇萊雅)
  • Seediq (賽德克)
  • Saaroa (拉阿魯哇)
  • Kanakanavu (卡那卡那富)
Tayvan aborjinleri

Bunlar daha çok Tayvan'ın dağlık bölgelerinde yaşamaktadır, bu nedenle Dağlılar (山地人, Shandi ren) olarak da anılırlar. Bunların dışında ovalara ve kıyı bölgelerinde yerleşmiş başka kabileler de vardı. Bunlar ise Ova Hakları (平埔族, Pinpu zu) olarak adlandırılır. Bu kabilelerden bazıları hükûmet tarafından resmen tanınmasa da varlıklarını bugün de devam ettirmekte: Siraya (西拉雅), Taokas (道卡斯), Ketagalan (凱達格蘭).

Tayvan aborjinleri yakın tarihlere kadar, ağırlıklı olarak avcı-toplayıcı bir kabile hayatı sürdürmekteydi. Tayvan aborjinlerine ait ilk kayıtlar 17. yüzyılda adayı ticaret kolonisi olarak kullanmak isteyen Hollandalılara aittir. Hollandalılar Tayvan'da yerlilerin direnişiyle karşılaştıklarını, yerlilerin vahşi, kelle avcısı olduklarını kaydetmiştir.

Daha sonraki dönemlerde ada Fujian ve Guangdong'dan gelen Çinli göçmelerin yoğun akınına uğramıştır. İlk Çinli yerleşimciler daha çok adanın batısındaki kıyı bölgelerini seçmişler, buraları tarıma açmışlardır. Dolayısıyla Ova Halkları kültürel bütünlüklerini koruyamamış, büyük oranda Çin kültürünü benimsemişlerdir. Çinli yerleşimcilerin baskılarından kendilerini korumayı başaran kimi Ova Halkı ile dağlık bölgelerdeki Tayvan aborjinleri, Japon Koloni Döneminde (1895-1945) bu kez Japonların uygarlaştırma baskılarına maruz kalmıştır. Japonca konuşmaya zorlanan, Japon okullarında eğitim verilen, hatta Japon ordusunun ön saflarında savaşa sürülen aborjinlerin kimi zaman başlattıkları ayaklanmalar, Japon Koloni İdaresi tarafından zorlukla bastırılmıştır.

Kabileler büyük oranda yok olmuş olsa da günümüz Tayvan'ın da hala Ova Halklarının dinlerinden, kültürlerinden kalıntılara rastlamak mümkündür.

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2017. 

Bibliyografya

  • Bellwood, Peter. 1979. Man's Conquest of the Pacific. New York, Oxford University Press. ISBN 0-19-520103-5
  • Ed. Blundell, David. 2000. Austronesian Taiwan: Linguistics; History; Ethnology; Prehistory. Taipei, Shung Ye Museum of Formosan Aborigines Publishing. ISBN 0-936127-09-0
  • Ed. Blusse, Leonard & Everts, Natalie. 2000. The Formosan Encounter: Notes on Formosa’s Aboriginal Society-A selection of Documents from Dutch Archival Sources Vol. I & Vol. II. Taipei, Shung Ye Museum of Formosan Aborigines. ISBN 957-99767-2-4 & ISBN 957-99767-7-5
  • Blust, Robert A. Austronesian Root Theory. 1988. Philadelphia, John Benjamins Publishing. ISBN 90-272-3020-X
  • Borao Mateo, Jose Eugenio 2002. Spaniards in Taiwan Vol. I & Vol. II. Taipei, SMC Publishing. ISBN 957-638-566-0 & ISBN 957-638-589-X
  • Brown, Melissa J. Is Taiwan Chinese? : The Impact of Culture, Power and Migration on Changing Identities. 2004, University of California Press. ISBN 0-520-23182-1
  • Campbell, Rev. William. 1915. Sketches of Formosa. Marshall Brothers Ltd. London, Edinburgh, New York, reprinted by SMC Publishing Inc 1996. ISBN 957-638-377-3
  • Chen, Chiu-kun, 1997, Qing dai Taiwan tu zhe di quan, (Land Rights in Qing Era Taiwan), Academia Historica, Taipei, Taiwan. ISBN 957-671-272-6
  • Cohen, Marc J. 1988. Taiwan At The Crossroads: Human Rights, Political Development and Social Change on the Beautiful Island. Asia Resource Center, Washington D.C.
  • Ed. Faure, David. 2001. In Search of the Hunters and Their Tribes. Taipei, Shung Ye Museum of Formosan Aborigines Publishing. ISBN 957-30287-0-0
  • Ed. Harrison, Henrietta. 2001. Natives of Formosa: British Reports of the Taiwan Indigenous People, 1650-1950. Taipei, Shung Ye Museum of Formosan Aborigines Publishing. ISBN 957-99767-9-1
  • Hong, Mei Yuan, 1997, Taiwan zhong bu ping pu zhu (Plains Tribes of Central Taiwan), Academia Historica, Taipei, Taiwan.
  • Hsu, Mutsu, 1991, Culture, Self and Adaptation: The Psychological Anthropology of Two Malayo-Polynesian Groups in Taiwan. Institute of Ethnology, Academia Sinica, Taipei, Taiwan. ISBN 957-9046-78-6.
  • Keliher, Macabe.2003. Out of China or Yu Yonghe’s Tales of Formosa. Taipei, SMC Publishing. ISBN 957-638-609-8
  • Ed. Knapp, Ronald G. China’s Island Frontier: Studies in the Historical Geography of Taiwan. 1980. Honolulu, University of Hawaii Press. ISBN 957-638-334-X
  • Leo T.S. Ching. 2001. Becoming “Japanese”. Berkeley, University of California Press. ISBN 0-520-22551-1
  • Li, Paul Jen-Kuei & Tsuchida Shigeru. 2001. Pazih Dictionary. Academia Sinica Institute of Linguistics, Taipei, Taiwan. ISBN 957-671-790-6
  • Li, Paul Jen-Kuei and Tsuchida, Shigeru. 2002. Pazih Texts and Songs. Institute of Linguistics Preparatory Office, Academia Sinica. ISBN 957-671-888-0
  • Interview: 2003: Lin Tan Ah (age 94) -in Shi Men, Ping Tung
  • Mackay, George L. 1896. From Far Formosa. London, Oliphant Anderson and Ferrier, Reprinted 1991,1998, SMC Publishing, Taipei. ISBN 957-638-072-3
  • Meskill, Johanna Menzel. 1979. A Chinese Pioneer Family: The Lins of Wu-Feng, Taiwan 1729-1895. Princeton University Press, Princeton New Jersey
  • Montgomery-McGovern, Janet B. 1922. Among the Head-Hunters of Formosa. Boston, Small Maynard and Co. Reprinted 1997, SMC Publishing, Taipei. ISBN 257-638-421-4
  • Interview: 2003: Pan Jin Yu (age 93) -in Puli
  • Peng, Tan Ming, 1999, Da du she gu wen shu (Old Records of the Da Du Tribes), Academia Historica, Taipei, Taiwan. ISBN 957-02-7661-4
  • Peng, Tan Ming, 2000, Ping pu bai she gu wen shu (Old Records of 100 Plains Villages), Academia Historica, Taipei, Taiwan. ISBN 957-01-0937-8
  • Pickering, W.A. 1898. Pioneering In Formosa. London, Hurst and Blackett, Republished 1993, Taipei, SMC Publishing. ISBN 957-638-163-0:
  • Ed. Rubinstein, Murray A. 1999. Taiwan: A New History. New York, M.E. Sharpe, Inc. ISBN 1-56324-816-6
  • Shepherd, John R. 1993. Statecraft and Political Economy on the Taiwan Frontier, 1600-1800. California, Stanford University Press. Reprinted 1995, SMC Publishing, Taipei. ISBN 957-638-311-0
  • Shepherd, John Robert. 1995. Marriage and Mandatory Abortion among the 17th Century Siraya. The American Anthropological Association, Arlington VA
  • Taylor, George. Ed. Dudbridge, Glen. 1999. Aborigines of South Taiwan in the 1880s. Taipei, Shung Ye Museum of Formosan Aborigines Publishing. ISBN 957-99767-1-6
  • Teng, Emma Jinhuang. 2004. Taiwan's Imagined Geography: Chinese Colonial Travel Writing and Pictures, 1683-1895. Harvard University Press, Cambridge MA, ISBN 0-674-01451-0
  • Wilson, Richard W. 1970. Learning To Be Chinese:The Political Socialization of Children in Taiwan. Massachusetts Institute of Technology, Cambridge, MA
  • Yosaburo Takekoshi. 1907. Japanese Rule in Formosa. London, Longmans, Green and Co. Reprinted 1996, SMC Publishing, Taipei. ISBN 957-638-378-1

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Taipei</span> Tayvanın başkenti

Taipei, Tayvan'ın başkenti ve özel şehirlerinden biridir. Şehir ülkenin kuzeyinde yer almakta olup çevresinde Yeni Taipei şehri bulunmaktadır. Şehrin nüfusu 31 Mart 2016 tarihi itibarı ile 2,7 milyonun üzerinde olup Yeni Taipei ile Keelung şehirleri ile birlikte 7.047.167 milyon nüfuslu Taipei-Keelung metropol alanını oluşturmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Sheng-yen</span>

Sheng-yen Usta, en önemli Chan Budizm hocalarından biridir.

<span class="mw-page-title-main">VII. Kleopatra</span> Antik Mısırın son Helenistik kraliçesi

VII. Kleopatra Filopator MÖ 51ʼden 30ʼa kadar Mısır Ptolemaios Krallığıʼnın kraliçesi ve son etkin hükümdarıydı. Batlamyus hanedanının mensubu olan Kleopatra, Makedonyalı Yunan generali ve Büyük İskenderʼin refakatçisi olan Soterʼin soyundan gelmekteydi. Kleopatraʼnın ölümünden sonra Mısır, Roma İmparatorluğuʼnun eyaleti haline gelmiştir; bu da Akdenizʼdeki son Helenistik devlet ve İskenderʼin hükümdarlığından bu yana süren çağın sonuna işaret etmektedir. Yerli dili Yunanca olmasına rağmen, Mısır dilini öğrenen ve kullanan tek Batlamyus hükümdarıydı.

<span class="mw-page-title-main">Tayvan</span> Doğu Asyada bir ülke

Tayvan ya da resmî adıyla Çin Cumhuriyeti, Tayvan Adası ile Penghu, Kinmen, Matsu ve bazı diğer adacıklarda yerleşik bir Doğu Asya ada ülkesi. Tayvan resmî olarak, Çin'i yöneten Çin Komünist Partisi'ni Çin anakarasında işgalci güç olarak kabul eder. 1949 yılından günümüze kadar sık sık Çin Halk Cumhuriyeti ile olan rekabetiyle gündeme gelen Tayvan yönetimi, Çin anakarasında kontrol ve yönetim hakkı iddia ederek kendini gerçek Çin olarak tanımlar.

<span class="mw-page-title-main">Charles Sanders Peirce</span> Amerikalı filozof, mantıkçı ve matematikçi (1839–1914)

Charles Sanders Peirce, pragmatizm akımının isim babası olmuş, daha sonra da pragmatist yöntemin ana hatlarını çizmiş olan Amerikalı filozoftur. Felsefede bilgi konusuna öncelik vermiş başlamış ve Aristoteles'in düzeni doğada bulan nesnel yaklaşımı ile Kant'ın bilgideki düzenin zihnin eseri olduğunu dile getiren öznel yaklaşımının bir sentezini yapmıştır. Kavram, fikir ve kuramlarımızın doğruluklarını, onların yararlılıklarıyla özdeşleştiren Peirce'e göre, yöntem öncelikle düşüncelerimizi açık ve seçik hale getirmekten oluşur ve bu yöntem sayesinde felsefe bir bilime dönüşecektir.

Çinliler ; çoğunlukla soy, etnisite, uyrukluk, vatandaşlık veya diğer bağlılık vasıtasıyla Çin ile ilişkili çeşitli kişiler veya gruplardır.

<span class="mw-page-title-main">Edmund Phelps</span> Amerikalı ekonomist

Edmund Strother Phelps, Jr., Amerikalı ekonomist. 2006 yılında Nobel Ekonomi Ödülü'nü kazanmıştır. 1982'den beri Columbia Üniversitesi'nde profesör olan Phelps, ayrıca Columbia'da Kapitalizm ve Toplum Merkezi'nin direktörüdür.

<span class="mw-page-title-main">Kuomintang</span> Çin Cumhuriyetindeki siyasi parti

Kuomintang ya da Çin Milliyetçi Partisi, daha çok Tayvan olarak bilinen Çin Cumhuriyeti’nde kurulu bir siyasi partidir. Çin Cumhuriyeti’nin kurucu partisidir. Merkezi Tayvan adasındaki Taipei’dedir. KMT, Uluslararası Demokrat Birliği üyesidir. Önceki cumhurbaşkanı Ma Ying-jeou bu görevi üstlenen yedinci KMT üyesidir.

Tayvan tarihi, Tayvan adasının ve halkının tarihidir. Tayvan'da insan yerleşimine ait kanıtlar on binlerce yıl geriye uzanır. MÖ 3000 civarında bir tarım kültürünün aniden ortaya çıkmasının, günümüz Tayvan aborjinlerinin atalarının gelişini yansıttığına inanılır. Ada, 17. yüzyılda Hollandalılar tarafından sömürgeleştirildi. Bunu Çin anakarasının Fujian ve Guangdong bölgelerinden Tayvan Boğazı üzerinden gelen Hakka göçmenleri de dahil olmak üzere Han Çinlilerinin akını izledi. İspanyollar da kısa süreliğine kuzeyde bir yerleşim inşa ettiler, ancak 1642 yılında Hollandalılar tarafından sürüldüler. Adanın Çince adı, "臺灣" ("Tayvan"), bir aborjin terimden türemiştir. Geçmişte adaya batıda "Formosa" adı verilmiştir. 1644 yılında Çin anakarasında hakimiyetini kaybeden Ming Hanedanı'na sadık olan Koxinga, 1662 yılında Hollandalıları mağlup etti ve adada operasyonel bir üs kurdu. Zheng'in güçleri daha sonra 1683 yılında Qing Hanedanı tarafından yenilgiye uğratıldı. O zamanda itibaren, Tayvan'ın bazı kısımları Qing Hanedanı'na daha da entegre oldu. Ada, Birinci Çin-Japon Savaşı ardından 1895 yılında Penghu ile birlikte Japon İmparatorluğu'na dahil edildi. Tayvan, Japon İmparatorluğu'na ihraç edilecek pirinç ve şeker üretti. Aynı zamanda II. Dünya Savaşı sırasında Japonya'nın Güneydoğu Asya ve Pasifik'te sömürgeci genişlemesi için bir üs olarak kullanıldı. Bu dönemde Tayvan'da Japon imparatorluk eğitimi uygulandı ve birçok Tayvanlı savaş sırasında Japonya için savaştı.

Enformasyon Sanatı elektronik sanatı'ndan yeni gelişen bilgisayar bilimi, bilişim teknolojisi ve ayrıca klasik sanat dalları performans sanatı, görsel sanat, yeni medya sanatı, kavramsal sanat gibi alanları sentezleyen bir sanat dalıdır. Enformasyon Sanatı, genellikle büyük çapta bilgi işleyerek sanatsal içerik üreten bilgisayarlarla etkileşim halindedir.

<span class="mw-page-title-main">Formosa dilleri</span> Tayvan aborjinlerinin konuştuğu diller

Formosa dilleri, Tayvan aborjinlerinin konuştuğu dillerdir. Tayvan aborjinleri günümüzde ada nüfusunun yaklaşık %2.3'ünü oluşturmaktakla birlikte, yüzyıllarca süren dil değişikliğinden sonra ana dillerini daha az konuşmaktadırlar. Tayvan kökenli yaklaşık 26 dilden en az 10'u ölü, dördü tehlike altında ve bir kısmı daha az tehlike altındadır.

<span class="mw-page-title-main">Japon yönetiminde Tayvan</span>

Japon yönetiminde Tayvan, 1895-1945 yılları arasında Tayvan'ın Japon İmparatorluğu yönetiminde olduğu dönemdir.

Ho Kan, Çinli ressamdır.

<span class="mw-page-title-main">Derevaller</span>

Derevaller, Teravaller, Duravaller ya da Turavaller, Sidney havzası civarında yaşayan ve Deravalce konuşan Avustralya Aborjinleridir.

<span class="mw-page-title-main">Tayvan-Türkiye ilişkileri</span>

Tayvan-Türkiye ilişkileri, Tayvan ile Türkiye arasında sürdürülen uluslararası politikaları içerir. Türkiye, 1971'den beri Tayvan ile hükûmet dışı, çalışma düzeyinde ilişkiler sürdürmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Bronz yazıtlar</span>

Bronz yazıtlar, Shang Hanedanı'ndan Zhou Hanedanı'na ve hatta daha sonrasına kadar zhōng çanları ve dǐng tripodal kazanlar gibi ritüel bronzlar üzerinde kullanılan çeşitli Çin yazılarıdır. Erken bronz yazıtlar, hemen hemen her zaman tuncun döküldüğü parça kalıbın ıslak kilinde bir kalemle yazılırken daha sonraki yazıtlar ise genellikle bronz döküldükten sonra oyulmuştur. Bronz yazıtlar, Çin yazı ailesindeki en eski yazılardan biridir ve ondan önce fal yazıtları gelir.

<span class="mw-page-title-main">Letonya-Tayvan ilişkileri</span>

Letonya-Tayvan ilişkileri ya da tarihî olarak Çin Cumhuriyeti-Letonya ilişkileri, Tayvan adasının Japon işgâlinde olduğu dönemde Çin Cumhuriyeti devletinin Letonya'yı de jure olarak tanıdığı 16 Ağustos 1923 tarihine dayanır. 1940 yılında Letonya'nın Sovyet işgâli altına alınmasının ardından Çin Cumhuriyeti, Letonya'nın Sovyetler Birliği tarafından ilhak edilmesini tanımayan tek devletlerden biriydi.

<span class="mw-page-title-main">Peng Ming-min</span>

Peng Ming-min, Tayvanlı demokrasi aktivisti, siyasetçi ve hukukçu.

<span class="mw-page-title-main">Academia Sinica</span>

Academia Sinica, Tayvan'ın başkenti Taipei'de bulunan bir ulusal akademidir. 1928 yılında Nankin'de kurulmuş olup 1949 yılında Taipei'ye taşındı. Aakademi, matematik ve fizik bilimlerinden yaşam bilimlerine, beşeri bilimler ve sosyal bilimlere kadar çok çeşitli dallarda araştırma faaliyetlerini desteklemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Tayvan ekonomisi</span>

Tayvan ekonomisi, oldukça gelişmiş bir piyasa ekonomisidir. Satın alma gücü paritesine göre Asya'nın 8., dünyanın 18. büyük ekonomisidir ve bu durum Tayvan'ın Uluslararası Para Fonu tarafından gelişmiş ekonomiler grubuna dahil edilmesini sağlamaktadır. Dünya Bankası tarafından yüksek gelirli ekonomiler grubunda ölçülmektedir. Tayvan, dünyadaki teknolojik olarak en gelişmiş bilgisayar mikroçip üreticisidir.