Tayk (tarihsel bölge)

Tayk, Çoruh Nehri'nin orta havzasında, bugün Türkiye sınırları içinde bulunan Ermenistan Krallığı'nın tarihsel bölgelerinden biridir. Tarihte ilk kez MÖ 1112’de, Asur kralı I. Tiglat-Pileser'in yazıtında “Diaeni” adıyla söz edilmiştir. Bölge, Urartu kaynaklarında Diaohi, Gürcü kaynaklarında Tao adıyla geçer.^[1] MÖ 401 yılında Yunan tarihçi Ksenofon, bu topraklarda yaşayan insanlardan "Taohiler" adıyla söz etmiştir. Ksenefon, batıdaki Kartveli boyları Halibler ve Skvitinlerden de söz etmiştir. MÖ 1. binyılın başlangıcında Tayk, Kolhis Krallığı sınırları içinde yer alıyordu. Doğudaki Kartveli boylarının batıya göçünün ve kültürel etkisinin bu dönemde başladığı sanılır. Sonraki dönemde Doğu Kartveli devleti olan Kartli Krallığı'nın (MÖ 4.-3. yüzyıl) sınırları içerisinde yer aldı. MÖ 2. yüzyılın başlangıcında Ermeni devletinin denetimine geçti. Sonraki yüzyıllarda, Kartli ve Ermenistan arasında sınır çatışmalarının yaşandığı bir yer oldu. MS 1-2. yüzyıllarda Kartli sınırlarına bağlandı. Sonrasında Ermeniler Tayk'ı yeniden ele geçirdi. Tayk, 4.-7. yüzyıllarda Mamikonyan ailesinin mülkü olarak kaldı. Mamikonyan ailesi, Nicholas Adontz ve Cyril Toumanoff gibi bazı tarihçilere göre Çan (Laz) kökenlidir.^[2]

Ermenistan devletinin ekseni içinde bulunması, Tayk'ın Ermeni etkisi altında kalmasına yol açıyordu. Kartveli nüfusu, kendi etnik ve kültürel çehresini giderek kaybediyordu. Dinsel ayrışma sırasında, Ermeni Kilisesi monofizitliği seçereken Gürcü Kilisesi diofizitliği benimsedi. Tao, diofizitliğin güçlü merkezi haline geldi. 7. yüzyılda Kartveli nüfusu kendi etnik ve dinsel kültürüne dönmeye başladı. Tao, yönetsel açıdan Kartli Krallığı'nın bir parçası haline geldiği 8. yüzyılda bu süreç daha da pekişti. 8.-10. yüzyıllarda burada çok sayıda manastır inşa edildi. Bana, Hahuli, Oşki, Parhali, Dört Kilise bunların başında gelir. Tayk, Kartveli devletinin ve kültürünün başta gelen merkezlerinden biri oldu. Bagrationi (Bagratlı) hanedanın krallığı burada başladı. I. Aşot Büyük Kuropalati, Tornike Eristavi gibi devlet adamları, İoane Mtatzmindeli, Ekvtime Mtatzmindeli gibi kültür adamları burada yetiştiler. Tao, 12-13. yüzyıllarda Gürcistan'ın sınır prensliklerinden biriydi. 13. yüzyılın ikinci yarısında Samtshe-Saatabago sınırları içinde yer aldı. 14. yüzyıldan itibaren birleşik Gürcistan’ın bir parçasıydı. Gürcistan’ın krallık ve prensliklere bölündüğü 15. yüzyılın ikinci yarısında Samtshe-Saatabago topraklarına katıldı. 1550'lerde, Samtshe-Saatabago’nun batı bölümünü, Mesheti, Şavşeti ve Tayk'ı Osmanlılar ele geçirdiler.

Kaynakça

^ Maraşlı, Recep (2008). Ermeni ulusal demokratik hareketi ve 1915 soykırımı. Pêrî Yayınları. ISBN 9759010682. Erişim tarihi: 10 Şubat 2021.
^ Garsoïan, Nika (1991). "Mamikonean". Kazhdan, Alexander (Ed.). The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford University Press. ss. 1278-1279. ISBN 978-0-19-504652-6.

İlgili Araştırma Makaleleri

Basiani, Türkiye'nin doğu kesiminde, Aras Irmağı'nın kaynaklandığı yörede bölgeye verilen ad.

Samtshe, Gürcistan’nın güneybatı kesiminde tarihsel bir bölgedir. Tarihsel Mesheti bölgesinin de bir parçasıdır. Geç Orta Çağ'da, Gürcü atabeglerin yönetimindeki Samtshe-Saatabago tarihsel Mesheti topraklarına genişleyince Samtshe adı daha geniş bir alanı ifade ediyordu. Coğrafi koşulları açısından Samtshe dağlık bir bölgedir; yüzeyi küçük düzlükler ve vadilerle kaplıdır.

Gürcüler veya Kartveliler, günümüzde büyük bölümü Gürcistan’da yaşamakta olan Kafkasya halkı. Gürcüler ayrıca Azerbaycan, İran, Rusya, Türkiye, ABD ve Avrupa’nın bazı ülkelerine de dağılmıştır. Tarihsel antropoloji açısından Gürcüler; Svanlar, Lazlar ve Megreller ile aynı kökenden gelen bir Kartveli halkı olarak kabul edilir. Halkın büyük çoğunluğu bir Kartveli dili olan Gürcüce konuşmaktadır.

Gürcistan tarihi, Gürcistan'da tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan dönem boyunca yaşanan olayları kapsar.

Tao-Klarceti, çağdaş tarih yazıcıları tarafından eski Tao-Klarceti Krallığı'ndaki tarihi ve coğrafi bölgeleri tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Tao-Klarceti olarak ifade edilen yerler Gürcistan tarihi açısından önemli tarihsel bölgelerdi ve Gürcü Boğazı’ndan başlayıp Küçük Kafkaslar’a değin uzanıyordu.

Guria, Gürcistan’ın Karadeniz kıyısında, tarihsel ve coğrafi bölgesidir. Bugün ülkenin yönetsel bölgelerinden (mhare) biri olan Guria’nın merkezi kenti Ozurgeti’dir.

Gürcistan Krallığı ya da Gürcü İmparatorluğu, Orta Çağ'da kurulmuş olan Gürcü devleti. Gürcistan pek çok alanda, Altın Çağ olarak adlandırılan dönemi bu krallık zamanında yaşamıştır.

Gönülaçan, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı bir köydür.

Mesheti, Gürcistan'ın güneybatı kesimindeki dağlık bölge. Samtshe olarak da bilinir. Bölgenin büyük kesimini Mesheti Dağları kaplar.

<span class="mw-page-title-main">Kartli Krallığı</span>

Kartli Krallığı Batı Gürcistan'ın Kartli bölgesinde başkenti Tiflis olan Geç Orta Çağ / Yakın Çağ Gürcü monarşisidir. 1478 yılında Gürcistan Krallığı'nın dağılma süreciyle ortaya çıkmış ve Bagrationi Hanedanı'nın Kahetili kolunun başarısı sayesinde 1762 yılında komşusu Kaheti Krallığı ile birleşene dek varlığını sürdürmüştür. Bu dönemin çoğunda krallık Safevi hanedanlıklarının vasalıydı ancak belirli aralıklarla özellikle 1747 yılından sonra bağımsızlığını sürdürmüştür.

III. Davit Kurapalati veya Davit Didi (Büyük), aynı zamanda II. Davit olarak da bilinir, Gürcü Bagrationi hanedanından 966'dan 1000/ 1001'de öldürülmesine kadar Orta Çağ Gürcü-Ermeni sınır bölgelerindeki Tao Prensi idi. Kuropalates, kendisine 978'de ve yine 990'da verilen bir Bizans saray unvanıdır.

Greko-Romen Coğrafya'da İberya, Gürcü Kartli Krallığı için bir egzonim idi. Doğu ve Güney Gürcistan’da M.Ö. 4. yüzyıl - M.S. 6. yüzyıl tarihleri arasında 882 yıl var olmuş Gürcü krallığıdır.

Şeytan Kalesi, tarihsel Palakatsio bölgesinde, günümüzde Ardahan iline bağlı Çıldır ilçesinin Yıldırımtepe köyünde, Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kaledir. Bazı kaynaklarda Çıldır Kalesi olarak da anılmıştır.

Samtshe Atabeyliği ya da Samtshe-Saatabago, Samtshe Prensliği olarak da bilinir, Gürcistan'ın Zemo Kartli bölgesinde hüküm sürmüş Orta Çağ Gürcü prensliğidir. 1268'de kurulan prenslik 1334 yılından itibaren "atabagi" unvanı taşıyan Gürcü hükümdarlar tarafından yönetilmiştir. En geniş sınırlara sahip olduğu dönemde sınırları Taşiskari’den Erzurum’a kadar uzanan Samtshe-Saatabago, Cavaheti’nin bir kısmı ile Eruşeti, Kola, Artaani, Acara, Tao, Klarceti ve Şavşeti bölgelerinden oluşuyordu. Osmanlıların eline geçtikten sonra Çıldır Eyaleti’ne dönüştürülen bölge, 1574 ve 1595 tarihli Osmanlı kayıtlarında Gürcistan Vilayeti olarak adlandırılmıştır.

Eruşeti, Gürcistan’ın tarihi ve coğrafi bölgelerinden biridir. Kura Nehri’nin yukarı havzasında yer alır. Bugün Türkiye sınırları içinde, Ardahan ilinin bir parçasıdır. Öte yandan Eruşeti, tarihsel Tao-Klarceti'yi oluşturan bölgelerden biridir.

İberlerin Krallığı ya da Tao-Klarceti Krallığı İberya Prensliği'nin ardılı olarak güneyde Gürcü Kapı’dan kuzeyde Küçük Kafkas Dağları’na kadar uzanan modern Türkiye’nin kuzey doğusu ve modern Gürcistan’ın güney batı bölgelerini kapsayan tarihi Tao-Klarceti ya da Zemo Kartli bölgesinde 888 yılında Bagrationi hanedanlığı hükümdarlığında ortaya çıkmış Orta Çağ avrasya monarşisidir.

Günümüz Gürcistan topraklarında Antik Çağlardan beri kurulmuş devletlerin listesidir. De facto bağımsız büyük Orta Çağ düklükleri (saeristavo) da dahildir.

Atskuri, Gürcistan’da Ahaltsihe Belediyesi sınırları içinde bir köydür. Deniz seviyesinden 900 metre yükseklikte, Kura Nehri’nin hemen kıyısında yer alır. Ahaltsihe kentine 22 km uzaklıktadır.

Mamikonyan veya Mamikonean, 4. ve 8. yüzyıllar arasında Ermeni siyasetine hakim olmuş aristokrat bir hanedandı. Hanedan üyeleri Tayk, Taron, Sason ve Bagrevand başta olmak üzere Ermeni yerleşimlerini yönetti. Hanedanın koruyucu azizi Hovhannes Karapet'ti. Hanedan üyelerinin Sasani istilacılara karşı şiddetle savundukları Surp Garabet Manastırı, Vaftizci Yahya'ya adanmıştır.

Tzurtzkabi Kilisesi, tarihsel Samtshe bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı ve eski adı Tzurtzkabi olan Aşıkzülali köyü sınırları içinde Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kilisesiydi. Piskoposluk merkezi olan kilise yıkılmış, yerinde köyün camisi inşa edilmiştir.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.