İçeriğe atla

Tayga

Tayga bitki sınırının coğrafyası

Tayga (asıl kökeni Altayca: tayγa,[1] ormanla kaplı dağa verilen isim) Yakutça "orman" sözcüğünden gelir. Bu sözcük Ruslar tarafından kuzey yarımkürede, özellikle Sibirya'da tundranın bittiği yerlerde başlayan soğuk, bataklık ve ormanlık bölgeleri tanımlamak için Altay dili Şor lehçesindeki tayγa kökenli taĭgá terimi kullanılmıştır. Avrupa ve Kuzey Amerika'daki buna benzer bölgeler için de tayga ismi kullanılmaya başlanmıştır. Ama tayga günümüz kullanımında artık yalnızca orman anlamına gelmez; Kuzey Yarımkürede tundranın güneyinde oluşmuş bir bitki örtüsü sınırının adıdır.

İklim ve coğrafya

Tayga'da Ak ladin ormanları Denali karayolu, Alaska

Tayga, dünyanın en uzun biyomunda, sert bir karasal iklimli kuşakta ve yaz ile kış arasında en çok sıcaklık farkı olan, Köppen iklim sınıflandırmasında D grubu iklim bölgeleri içinde sınıflandırılır.

Topraklar

Tayga toprağı çok genç eğilimli ve besin değerince verimsiz; derin olmayan, adı geçen ılıman yaprak döken ormanlarda organik açıdan zenginleşmekte olan toprak cinsidir.[2] Derinliği az olan toprağı geniş ölçüde dondur, bitkilerin bu toprakta gelişmesi çok zordur. Ayrıca dökülen yapraklar ve yosunlar uzun zaman soğuk olan orman tabanında aynen kalırlar.

Bitey

Tayga'da Kara ladin ormanları, Copper Nehri, Alaska.
Tabanı yosun (Ptilium crista-castrensis) ile kaplı tayga

Başlıca iki tür tayga vardır: kapalı ormanlar, çok sık aralıklı ağaçlı yosunlu toprakla örtülü ve likenli ağaçlık yer, ağaçlar aralıklı-mesafede ve likenli taban örtülü. İkincisi daha fazla genelde en kuzeydeki taygadır.[3] En kuzeydeki tayga yalnız ormanla kaplı değil, daha fazla aralıklı (seyrek) yani sık sık bodur büyüme formundadır; bundan başka, buzsuz asimetrik kara ladin (Picea mariana) sıkça görülür ki rüzgâr yönündeki tarafında azalmış ağaç yaprakları görülür.[4]

Tayga ormanlarında başlıca kozalaklı, iğne yapraklı olan karaçam (melez çamı), ladin (alaçam), köknar ve çam hakimdir. Her dem yeşil ağaç türleri (ladin, köknar ve çam) sert tayga kışlarında hayatta kalabilirler, buna karşın karaçam, tüm diğer ağaçlardan en fazla soğuğa dayanıklı olan yaprak dökenidir. Tayga ağaçları çok derin olmayan toprakta, derin olmayan kökleri, bu arada bir yığın mevsimsi değişiklik yaparak onların biyokimyasal yapısı ile "sertleşme" denilen donmaya dayanıklıdırlar.[5] Bir daralan koni şeklinde biçimli kuzeysel kozalaklı ağaçları ve onların aşağıya doğru-sarkık dalları da, onların üzerindeki karların dökülmesine yardımcı olur.[5]

Yılın çoğunluğunda ufukta kalan güneş yüzünden, bitkilerin ışık etkisi ile sentezleme yoluyla enerji kazanması çok zordur. Çam ve ladinler iğne yapraklarını kaybetmezler, kış sonunda ve ilkbaharda eski yaprakları ile ışık etkisi ile sentezleme yaparlar.

Tayga'da kozalaklı, iğne yapraklı ormanların yanında, huş ağacı, titrek kavak, söğüt ve üvez ağacı gibi bazı yapraklı ağaçlar da görülür. Toprağa yakın yerlerde pek çok otsu bitkiler de yetişir. Belli bir aralıkla çıkan doğal yangınlar (20 ile 200 yıl arasında tekrarlayan) ağaç örtüsünü temizleyerek, güneş ışınlarının orman tabanına ulaşarak yeni filizlenmelerini sağlar. Bazı türlerden Banks çamı (Pinus banksiana) gibi bitkiler, yaşam aşamasında doğal yangınlar zorunludur. Banks çamının kozalakları yalnız bir yangın sonunda açılıp tohumlarını dağıtarak, yeni temizlenmiş toprakta çoğalır. Çimen ve çayırlar güneş gören her yerde, yosun ve likenler (temriye) de nemli zeminde ve ağaçların yan gövdelerinde yetişirler.

Direy

Tayga, bir sürü büyük olan otoburlara, memelilere kemiriciler takımından hayvanlara ev sahipliği yapar. Kuzey Kanada tayga ormanlarında nesli tükenme tehlikesi olan Ren geyiği (Rangifer tarandus), Kutup ayısı (Ursus maritimus), Kuzey Amerika boz ayısı (Ursus arctos horribilis) ve kutup porsuğu (Gulo gulo) gibi hayvan türleri vardır. Ancak yırtıcı, yağmacı kuşlar (baykuş ve kartal gibi) ve diğer daha küçük etobur hayvanlardan, tilki ve gelincik gibileri de kemiricilerden beslenir.

Tehditler

İnsani faaliyetler

Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra Sibirya taygasındaki ağaçların büyük bir bölümü yok edilmiştir. Rusya'nın ormanları bir oranla her yıl 12 milyon hektar yok olmaktadır.[6]

Notlar

  1. ^ ""taiga" Dictionary.com". 24 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2009. 
  2. ^ Sayre, 19
  3. ^ Sayre, 12-3.
  4. ^ C. Michael Hogan, Black Spruce: Picea mariana, GlobalTwitcher.com, ed. Nicklas Stromberg, November, 2008 5 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  5. ^ a b Sayre, 23
  6. ^ TED Case Studies Taiga Deforestation 24 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ladin</span> bitki cinsi

Ladin (Picea), çamgiller (Pinaceae) familyasının Picea cinsinden Kuzey yarıkürenin ılıman ve soğuk bölgelerinde yayılış gösteren ağaç türlerinin ortak adı.

<span class="mw-page-title-main">Karaçam</span> Çamgiller familyasından bir bitki türü

Karaçam, çamgiller (Pinaceae) familyasından bir çam türüdür. Güney Avrupa, Kuzey İtalya, Avusturya İber yarım adasından Doğu Akdeniz'e kadar geniş bir alanda görülür.

<span class="mw-page-title-main">Batı mazısı</span> bitki türü

Batı mazısı, servigiller (Cupressaceae) familyasından Kuzey Amerika'nın doğu kesimlerinde yaygın olan 20 m yüksekliğinde bir mazı türü.

<span class="mw-page-title-main">İğne yapraklılar</span>

İğne yapraklılar (Pinales), bitkiler (Plantae) âleminin açık tohumlular (Pinophyta) bölümünde bulunan tek sınıf olan Pinopsida'ya dahil bir bitki takımıdır ve servigiller(ardıç, sekoya servi, yalancı servi, su sediri, mazı, yalancı mazı ) çamgiller ve porsuk gibi soyu sürmekte olan tüm kozalaklı bitkileri içerir.

<span class="mw-page-title-main">Orman</span> büyük bir alandaki yoğun ağaç topluluğu

Orman, belirli yükseklikteki ve büyüklükteki çeşitli ağaçlar, çalılar, otsu bitkiler, mantarlar, mikroorganizmalar, böcekler ve hayvanlar bütününü içeren, topraklı alanda genellikle doğal yollardan oluşmuş bir kara ekosistemidir.

<span class="mw-page-title-main">Ilıman kuşak iklimleri</span> Iklim türü

Ilıman kuşak iklimi, tropikal bölgeler ile tundralar arasında kalan bölümde görülen iklim çeşididir. İklim özelliklerinin çeşitliği ve aşırı sıcak veya soğuk olmayışı en önemli özelliğidir. Dünya'nın yüzde 15'ini oluşturan bu kuşakta toplam nüfusun %48'i yaşar. Ekonomik ve teknolojik açıdan en güçlü ülkeler bu kuşak üzerinde yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Arhangelsk Oblastı</span>

Arhangelsk Oblastı, Rusya'ya bağlı oblasttır. Doğuda Nenets Özerk Okrugu ile Solovetski Adaları, Novaya Zemlya ve Franz Josef Toprakları'nın yanı sıra birçok ada da Arhangelsk yönetim birimine bağlıdır. Rusya'nın Avrupa kesiminin kuzey kısmı boyunca, Onega Körfezinden Yugorski Yarımadasına kadar uzanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Holarktik biyocoğrafik bölgesi</span> Dünyanın kuzeyinde baştan başa bulunan bütün karaları bir bütün olarak kapsayan habitatlar

Holarktik biyocoğrafik bölgesi ya da Holarktik ekozon, dünyanın kuzeyinde baştan başa bulunan bütün karaları bir bütün olarak kapsayan habitatlara karşılık gelir. Bu bölge, Güney Asya ve Hindistan altkıtası haricinde Kuzey Afrika ve Avrasya'nın tamamını içeren "Palearktik" ve Kuzey Amerika'nın güneyinde kuzey Meksika'ya kadar olan kısmı kaplayan "Nearktik" biyocoğrafik bölgelerine ayrılır. Bu kısımlar çeşitli alt ekobölgelere de ayrılırlar. Bazı ekosistemler ve bunlara bağlı olan bitki ve hayvan toplulukları, bu biyocoğrafik bölgelerin geniş kısımlarındaki çoklu kıtalarda bulunurlar.

<span class="mw-page-title-main">Ağaç sınırı</span>

Ağaç sınırı ya da ağaç hattı, ağaç çizgisi, dikey (dağlarda) ya da yatay uç bölgelerde ağaçların sıcaklık ve nem yetersizliğinden büyüyemeyip ilerleyişinin durduğu habitat sınırı. Bir bakıma ağaçların yaşam sınırı olup ağaç yetişmeyen bölge sınırı, ağaç yetişmeyen yükseklik sınırı, ağaç büyüme üst sınırı olarak da adlandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Tıva coğrafyası</span>

Tıva Cumhuriyeti, Asya'nın coğrafik olarak tam ortasında, Doğu Sibirya'nın güneyinde, Yukarı Yenisey dolayında Rusyaya bağımlı bir Türk kökenli ülke. 168,600 km²'lik yüzölçüme iyedir.

<span class="mw-page-title-main">Mesheti Sıradağları</span> Gürcistandaki sırt

Mesheti Sıradağları, Gürcistan'ın güneybatısındaki Mesheti bölgesindeki Küçük Kafkas Sıradağları'nın bir parçasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Baykal-Lena Tabiatı Koruma Alanı</span>

Baykal-Lena Tabiatı Koruma Alanı güney Sibirya'daki Baykal Gölü'nün kuzeybatı kıyısında yer alan bir Rus 'zapovednik'idir. Hem göl kıyısını hem de Lena Nehri'nin kaynağını korur. Koruma alanı, Baykal Gölü'nün batı kıyısında yaklaşık 120 km uzunlukta, ortalama 65 km genişlikte uzanmaktadır. Koruma alanı İrkutsk Oblastı'nın Kachugsky Rayonu'nda bulunmaktadır. Aralık 1996 itibarıyla, Baykal-Lena Tabiatı Koruma Alanı Pribaikalsky Millî Parkı ile birlikte Dünya Kültürel ve Doğal Miras alanıdır ve Dünya Mirasları Listesi'ne dahil edilmiştir. Baykal-Lena Tabiatı Koruma Alanı hemen güneyde olan Pribaikalsky Millî Parkı ile birlikte yönetilir ve ikisi birlikte Baykal Gölü çevresindeki 580 km kıyı şeridini kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Sibirya taygası</span>

Tayga ve Boreal ormanları Biyomu'ndaki Doğu Sibirya tayga ekolojik bölgesi, Rusya'nın doğusunda yer alan çok büyük bir biyocoğrafik bölgedir.

<span class="mw-page-title-main">İskandinav ve Rus taygası</span>

İskandinav taygası, WWF sınıflandırması ile tanımlanan Tayga ve Boreal ormanları Biyomu içindeki bir ekolojik bölgedir. Kuzey Avrupa'da kuzeyde tundra ve güneyde ılıman karışık ormanlar arasında yer alır ve Norveç, İsveç, Finlandiya ve Avrupa Rusyası'nın kuzey kesimlerinde kapladığı yaklaşık 2.156.900 km² alanla Avrupa'nın en büyük ekolojik bölgesidir. İsveç'te tayga öncelikle Norrland arazisi ile ilişkilidir.

<span class="mw-page-title-main">Başkiriya Millî Parkı</span>

Başkiriya Ulusal Parkı ya da Başkurdistan Ulusal Parkı, Ural Dağları'nın güney ucunda büyük bir bitişik ormanı kapsayan bir millî parktır. Park, batıdaki sanayileşmiş düzlükler ile doğu ve kuzeydeki dağlık ve seyrek nüfuslu Şulkan-Taş Tabiatı Koruma Alanı ve Altın-Solok Entomoloji Koruma Alanı arasında önemli bir tampon bölgedir. Başkiriya Milli Parkı, Nugush Nehri ile Belaya Nehri'nin güney kıvrımı arasında yer almaktadır. Park, karst topoğrafisinde derin nehir vadisi kesimlerine sahiptir. Kuperlya Nehri boyunca doğal bir köprü olarak bilinir. Park, Başkurdistan Cumhuriyeti'nin üç ili arasında bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Her dem yeşil</span> her mevsim yeşil yaprakları olan bitki

Her dem yeşil ya da yaprak dökmeyen, botanikte yaprakları yılın her dönemi yeşil kalan ve dökülmeyen bitkileri tarif eden bir sıfattır. Her dem yeşil bitkiler, yaprak döken bitkilerin aksine kış ya da kurak mevsim gelince yapraklarını dökmeyen bitkileri kapsadığı gibi tamamen sıcak ve nemli iklimlerde yetiştiği için yaprak dökmeyen bitkileri de içerir.

<span class="mw-page-title-main">Kafkasya karma ormanları</span>

Kafkasya karma ormanları, Kafkas Dağları, Küçük Kafkas sıradağları ve Karadeniz'in doğu ucundaki Kuzey Anadolu Dağları'nda konumlanmış geniş yapraklı karma ormanlardan oluşan ekolojik bölgedir.

<i>Avrupa ladini</i> bitki türü

Avrupa ladini, Batı ladini ya da Norveç ladini, çamgiller (Pinaceae) familyasından ladin cinsinden bir ibreli türüdür. Ana vatanı Kuzey Avrupa olan ve o bölgelerde önemli ölçüde ormanlık alan oluşturan Avrupa Ladini türü diğer bölgelerde doğal olarak bulunmasa da peyzaj amaçlı park ve bahçelerde dikimi yapılmıştır. Old Tjikko, İsveç'in Dalarna ili'nin Fulufjället Dağı sınırlarını içerisinde bulunan bir Norveç Ladini 9.558 yaşındaki ladin halen dünyanın en yaşlı ağacı olarak kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Anadolu kozalaklı ve yaprak döken ormanları</span>

Kuzey Anadolu kozalaklı ve yaprak döken ormanları, Türkiye'nin Kuzey Anadolu bölgesinde yer alan ılıman iğne yapraklı ormanlar ekolojik bölgesidir.

<span class="mw-page-title-main">Ilıman iğne yapraklı orman</span>

Ilıman iğne yapraklı orman, Dünya Doğayı Koruma Vakfı tarafından tanımlanan ılıman bir orman türüdür. Ilıman iğne yapraklı ormanlar ağırlıklı olarak yazların sıcak ve kışların serin olduğu bölgelerde bulunur ve bitki türleri bakımından farklılık gösterir. Bazılarında iğne yapraklı ağaçlar hakimdir, diğerleri ise öncelikle geniş yapraklı yaprak dökmeyen ağaçlara veya her iki ağaç türünün bir karışımına ev sahipliği yapmaktadır. Ayrı bir habitat türü olan tropikal iğne yapraklı ormanlar, daha tropikal iklimlerde görülür.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.