İçeriğe atla

Tay dilleri

Tay (Tai); Zhuang-Tai
Coğrafi dağılımGüney Çin (bilhassa Guangşi, Guizhou, Yünnan ve Guangdong), Güneydoğu Asya, Kuzeydoğu Hindistan)
SınıflandırmaTay-Kaday
  • Tay (Tai); Zhuang-Tai
Alt bölümler
ISO 639-2 / 5tai
Tay dillerinin dağılımı
  Kuzey Tay / Kuzey Zhuang
  Merkez Tay / Merkez Zhuang
  Güneybatı Tay / Tay

Tay ("Tai") ya da Zhuang-Tai dilleri (Taycaภาษาไท ya da ภาษาไต; harf çevirisi [en] p̣hās̛̄āthay ya da p̣hās̛̄ātay şeklindedir), Tay-Kaday dil ailesinin bir dalıdır. Tay dilleri kapsamında Tayland'ın ulusal dili olan Standart Tay dili, Laos'un ulusal dili olan Laoca, Myanmar'da konuşulan Şanca [en] ve Çin'in güneyinde yer alan Guangşi eyaletinde yaygın olarak konuşulan Zhuang dili dahil olmak üzere en fazla konuşan sayılarına sahip olan Tay-Kaday dilleri yer alır.

Tarihçe

Tay dil ailesinin farklı dallarının dağılımını gösteren bir harita. Haritadaki oklar, Tay dillerini konuşan farkli kabilelerin spesifik göç yollarını göstermese de bunlar genel göç yolu olarak kabul edilebilir.

Arlington Teksas Üniversitesi [en] dil bilimcisi Jerold A. Edmondson [en], hem Zhuang hem de Tayland halkları arasında Vietnamlılara atfen aynı endonim kɛɛuA1[a]'ın kullanıldığını göstererek Zhuang (bir Merkez Tay [en] dili) ile Güneybatı Tay dilleri [en]nin birbirinden ayrılma sürecinin, Jiaozhi [en]'nın Vietnam'daki kuruluşundan (yani MÖ 112 yılından) önce yer almasının mümkün olmadığını fakat en geç MS 5. ila 6. yüzyılları arasında yer aldığını ileri sürdü.[1] Pittayawat Pittayaporn (2014), Ön Güneybatı Tay dilindeki Çince alıntı kelimelerinin çokluğuna dayanarak Güneybatı Tay dalının yayılım sürecinin MS 8. ile 10. yüzyılları arasında başladığını önerdi.[2]

Eski Yue dilleriyle bağlantısı

Tay dilleri, kökenleri Aşağı Yangtze vadilerine uzandığı hipotezinin kurulduğu Ön Tay-Kaday dili [en]nden kaynaklanır. Kadim Çin metinleri, bu büyük bölge çapında Çin dili olmayan dillerin konuşulduğunu belirtir ve bu dilleri konuşanları "Yue" olarak adlandırır. Bu dillerin nesli tükenmiş olmalarına rağmen, bu dillerin varoluşunu gösteren kalıntılar gün ışığına çıkarılmış yazıtsal materyaller, kadim Çin tarihsel metinleri ve çeşitli Güney Çin lehçelerinde var olan na-Çin etkilerinde bulunmuştur. Tay dili, Tay-Kaday dil ailesindeki en çok konuşulan dil olup, kadim Güney Çin bölgesinde konuşulan dil(ler)in kökenlerini saptamak üzere tarihsel karşılaştırmalı dilbiliminde kapsamlı bir şekilde kullanılmıştır. Qin ile Han öncesi zamanlarda Çince haricindeki bir dili gösteren ve muhafaza edilmiş tek doğrudan kayıtlardan biri, MÖ 528 yılında Çince karakterlerle ses çevirisi yapılmış ve Shuo Yuan [en] eserinin 善说 Shanshuo bölümünde yer alan Yueren Ge [en]'dır. 1980'li yılların başında Zhuang dilbilimci Wei Qingwen, bu eserde kullanılmış Çince karakterlerin rekonstrükte edilmiş Eski Çince telaffuzlarıyla ortaya çıkan sözcüklerin çağdaş Zhuang diline çok benzediğini keşfetti.[3] Bunun ardından Zhengzhang Shangfang (1991), karşılaştırma için Wei'nin içgörüsünü kullandı, lâkin Tay ortografisinin 13. yüzyıla dayanmasından ve eski telaffuzları muhafaza etmesinden ötürü karşılaştırmayı Tay ortografisini kullanarak gerçekleştirmeyi seçti.[4]

Ayrıca bakınız

Dipnot

  1. ^ A1 bir ton işaretidir.

Kaynakça

  1. ^ Edmondson, Jerold A. The power of language over the past: Tai settlement and Tai linguistics in southern China and northern Vietnam. Studies in Southeast Asian languages and linguistics, Jimmy G. Harris, Somsonge Burusphat and James E. Harris, ed. Bangkok, Thailand: Ek Phim Thai Co. Ltd. http://ling.uta.edu/~jerry/pol.pdf 16 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (see page 15)
  2. ^ Pittayaporn, Pittayawat (2014). Layers of Chinese Loanwords in Proto-Southwestern Tai as Evidence for the Dating of the Spread of Southwestern Tai 27 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. MANUSYA: Journal of Humanities, Special Issue No 20: 47–64.
  3. ^ Edmondson 2007, s. 16.
  4. ^ Zhengzhang 1991, ss. 159–168.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Taoizm</span> Çin kökenli dini veya felsefi gelenek

Taoizm, Antik Çin'de ortaya çıkmıştır ve temeli Laozi'nın yazılı eseri Dao De Jing'e dayanan bir öğretidir. Dao öğretinin temelidir. Çincede yol, yürümek, konuşmak, yön, yöntem, akış vb. anlamlara işaret eder. Dao Öğretisi'nin kurucu üstadları Laozi, Çuangzi ve Liezi'dir. Bu üstadların yazıları kozmogoni yani kainat ve onun doğuşu, kainatın yasa ve ilkeleri, insan ve doğanın kainat ile bağı, toplumsal yönetişim ilişkilerinin asıl doğası üzerine kuruludur. Antik Çin'de ortaya çıkan astronomi, hekimlik ve birçok doğa bilimlerinin köksel savını oluşturmuştur. Bahar-Güz Devri ve takip eden Savaşan Eyaletler Devrinde Çin'de ortaya çıkmış Yüz Düşünce Okulu içinde yer alan en önemli birkaç akımdan biridir. Bu akımlar arasında Kongzi (Konfüçyüs) de yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çince</span> Çin ve çevresinde konuşulan bir dil

Çince, Çin anakarası ve çevresinde yaşayan bir milyardan fazla kişi tarafından konuşulan Eski Çinceden türemiş dillerin oluşturduğu diller grubudur. Dünyadaki her beş kişiden birinin anadili olarak konuştuğu Çince, lehçeleriyle birlikte dünyada en çok konuşulan dildir. Çince ve lehçeleri Büyük Çin olarak adlandırılan Çin anakarası, Hong Kong, Makao, Tayvan ve Malezya, Endonezya, Tayland, Singapur, Myanmar, Vietnam, Güney Kore gibi Doğu ve Güneydoğu Asya ülkelerinde konuşulmaktadır. Çince, dünyanın en çok konuşulan dil olmasına bağlı olarak Birleşmiş Milletler'in altı resmî dilinden biridir. Aynı zamanda Çin, Tayvan, Singapur, Hong Kong ve Makao'nun resmî dilidir.

<i>Tao Te Ching</i> Çince klasik eser

Dao De Jing M.Ö. 6. yy.'da, Antik Çinli bilge Laozi tarafından yazıldığı düşünülen klasik bir metindir. Eserin özgün adı Laozi dir. İki bölümden oluşur: Dao ve De. Dao evren anlayışının en temel metni sayılır. Dao/Tao, Yol demektir. De/Te, Laozi geleneğinde, yolun kendiliğindenliğinin ayırdımına varmak ve uyumsamak; Kongzi geleneğinde, erdem anlamında kullanılır. Jing/Ching, klasik eser demektir. Eserin, bambu çubuklara yazılmış halde en eski örneği 1963-74 yılları arasında Mawangdui arkeolojik kazı sitesinde, antik mezarlardan yeryüzüne çıkarılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Japonca</span> Doğu Asya dili

Japonca, Japonlar tarafından konuşulan Japon dil ailesine bağlı bir dildir. Başta Japonya ve Japon diasporasındakiler olmak üzere yaklaşık 128 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Japonya'da de facto millî dil olarak kabul edilip Palau'da tanınmış azınlık dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Çay (içecek)</span> su ve çay yapraklarının demlenmesiyle yapılan sıcak içecek

Çay, çeşitli bitkilerin yapraklarının, çiçeklerinin, köklerinin, gövdelerinin, kabuklarının, tohumlarının kaynatılmasıyla veya haşlanmasıyla elde edilen bir içecek türüdür. Çay, çalının yapraklarının fermantasyonu, ısıtılması, kurutulması ve bazen diğer meyve veya bitkilerle karıştırılması sonucu hazırlanır.

<span class="mw-page-title-main">Vietnamca</span> Dil

Vietnamca, Vietnam Cumhuriyeti'nin ulusal ve resmî dilidir. Vietnam'da yaşayan insanların % 86'sının ve denizaşırı ülkelerde yaşayan azınlık durumunda yaklaşık 3.000.000 kişinin anadilidir. Yakın tarihe kadar Çin yazı sistemini kullanmakta olan Vietnamcanın sözcük dağarcığı büyük ölçüde Çinceden etkilenmiştir. Vietnamcanın bugünkü yazı sistemi Latin abecesinin uyarlanmış biçimine dayanır. Sözcüklerde anlam ayrılığı ton ile yapıldığından bu tonları gösteren 5 farklı ayırıcı im bulunur.

<span class="mw-page-title-main">İç Moğolistan</span> Çinin kuzeydoğusunda özerk bölge

İç Moğolistan ya da resmî adıyla İç Moğolistan Özerk Bölgesi, Çin Halk Cumhuriyeti'ne bağlı bir özerk bölge. Ülkenin kuzey ve kuzeydoğusunda bulunur. Kuzeyde Moğolistan, doğuda Heilongjiang, Jilin ve Liaoning, güneyde Hebei, Şansi ve Şensi yönetim bölgeleri ile Ningxia özerk bölgesi, batıda da Gansu yönetim bölgesi ile çevrilidir. Yüzölçümü 1.183.000 km², yönetim merkezi Huhhot'tur. Nüfus; 24.049.155 (2020).

<span class="mw-page-title-main">Google Çeviri</span> Çeviri aracı

Google Çeviri, İnternet sayfalarını, metinleri veya yüklemiş olduğunuz belgeleri ücretsiz çeviren bir araçtır. Google tarafından sağlanır. İlk olarak 28 Nisan 2006 tarihinde, Arapça ile İngilizce arası çeviri yaparak hizmete girmiştir. Bir web arayüzü, Android ve iOS için mobil uygulamalar, geliştiricilere tarayıcı eklentisi ve yazılım uygulamaları oluşturmada yardımcı olan bir API sunar. Google Translate, çeşitli seviyelerde 100'den fazla dili destekliyor ve Mayıs 2013 itibarıyla günlük 200 milyondan fazla kişiye hizmet veriyor.

<span class="mw-page-title-main">Tayca</span>

Tayca ya da Merkez Tay dili, tarihî olarak Siyamca olarak bilinirdi, Merkez Tay halkıyla Çin asıllı Tayların büyük çoğunluğu tarafından konuşulan bir dil. Kra-Dai dil ailesinin Tay dalına ait. Tayland devletinin tek resmî dilidir.

Zhuangca ya da Zhuang dili, Çin'de yaşayan Zhuang halkının konuştuğu çeşitli lehçelere verilen isimdir. Zhuangcayı konuşanların çoğu, Zhuangcanın resmi dil olduğu Guangksi Zhuang Özerk Bölgesi'nde yaşar. Asilimasyon yoluyla bu dilin yayılımı geri alınıyor.

<span class="mw-page-title-main">Çin'de konuşulan diller</span>

Ethnologue verilerine göre Çin'de toplam 298 yaşayan dil konuşulmaktadır. Bu dillerin birçoğu, Çin'deki tanınmış etnik gruplar tarafından konuşulur. Çin'deki en yaygın dil yedi ana lehçe grubuna bölünür ve Hanyu olarak bilinir. Çin'de bu dille ilgili çalışmalar, kendine özgü bir akademik disiplin olarak düşünülmektedir. Hanyu kapsamına giren lehçe grupları, birbirinden hem morfolojik hem de fonetik açıdan o kadar çok farklılık gösterir ki farklı bölgelerde konuşulan lehçeler karşılıklı olarak anlaşılmaz. Çince, Moğolca, Tibetçe, Uygurca ve Zhuangca, Çin'de en çok öğrenilen ve hükûmetten en çok destek gören dillerdir.

<span class="mw-page-title-main">Çin'de din</span> Çin içerisindeki birçok din

Çin, dünyanın en eski ve sürekli öğreti ve felsefi geleneklerinin beşiği olmuştur. Çin'de batıdaki anlamıyla bire bir örtüşen bir din anlayışı hiç olmamıştır. Milattan önce 6. yüzyıldan itibaren görülmeye başlayan düşünce okulları kendi içinde özgün olarak sürekli gelişmiştir. Bu yüzden Çin'de inanç sistemleri olarak Çin kültürünü tarihi boyunca şekillendiren Konfüçyüsçülük, Taoizm ve çok sonradan gelen Budizm düşünce okulları sıralanır. Bu iç içe geçmiş düşünce okulları kendi aralarında kökten farklı bir evren anlayışı taşımazlar ancak klasik anlamıyla batıda ortaya çıkan Musevilik, Hristiyanlık ve Müslümanlık dinlerinden kökten ayrıdırlar. Bu düşünce okulları öncesinde de Çin'in hem toplayıcı ve avcı şamanik toplumlarında hem de yerleşik tarım toplumları döneminde kainatın doğuşuyla ilgili anlatılan masal ve efsanelerde evrenin; klasik dinlerde olduğu gibi bir yaratıcı tarafından yaratılmasından çok her şeye hamile olan ve hiçbir şeyin henüz bir biçimi olmadığı karanlık bulamaç bir şeyden doğduğu inançları yer bulmaktadır. Bu bulamaç, karanlık hiçbir nesnenin henüz şekil almadığı ama her şeye hamile olunan bu hale masallarda Hundun, düşünce okullarında Dao denmektedir. Dao'dan Gök ve Yer yani somut ve soyut olan her şey doğar, yin ve yang değişim ilkeleriyle her şey biçim alır ve dönüşür. Günümüzde Kuantum Kuramı'nın kozmogoni görüşleri Çin'de ortaya çıkan bu evren anlayışına daha yakın durmaktadır. Gök uzayı, yer ise yıldızlar, gezegenler gibi yoğun her şeyi temsil etmektedir. Dao düşünce okulunda Gök ve Yerin ham doğası yani kendiliğindenlik hali olan Zìrán (自然)'a uyması çabasız çabayı uygulaması en uygun yönetim olarak anlatılırken, Konfüçyüsçü okullara göre ise Gök ve Yer ilişkisi hiyerarşik ele alınır, erdem ve görevlere önem verilir, dolayısıyla devletin yönetimi ve halk ile ilişkisi buna uymalıdır anlayışı hakim olmuştur. Çin imparatorları, özellikle Konfüçyüs okuluna göre Gök gibi olmalıydılar ve bu yüzden "Göğün Vekaleti"ni (Tianming) talep edip Çin efsanevi ve geleneksel pratiklerine katılırlardı. Yaygın inanç sistemi bu şekilde kendini gösterirken sonraki yüz yıllarda Batıda ortaya çıkan dinler Çin'de yayılmak istemiş olsa da halk arasında bu inanç sistemleri çok rağbet görmemiştir. Ancak günümüzde sayıları fazla olmasa da Çin'de Hristiyanlık ve müslümanlık da yaşamaktadır. 1949 Mao Zedong devriminden beri Çin, bir ateist ve Marksist kurum olan Çin Komünist Partisi tarafından yönetilmektedir. Bu dönemde bilimsel bir zemini olmayan hiçbir görüşe izin verilmedi. Dini hareketler ve kurumlar önce hükûmet kontrolü altına alındı, sonra Kültür Devrimi (1966-1976) sırasında baskıya uğradı. Devrimin yumuşama döneminde geleneksel öğretiler ve sonradan gelen dini örgütlere haklar verilmeye başlanmıştır. Hükûmet henüz beş tane öğreti ve dini resmen tanımaktadır: Budizm, Taoizm, İslam, Protestanlık ve Katoliklik. 21. yüzyılın başında kurumsal idarelerde Konfüçyüsçülük ve Çin halk gelenekleri giderek daha fazla tanınma kazanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Şanlar</span>

Şanlar,, Tai Long ya da Tai Yai olarak da bilinir, Güneydoğu Asya'da yaşayan Tay etnik grubu.

<span class="mw-page-title-main">Yünnan</span>

Yünnan, Çin'in güneybatısında bulunan bir eyalet. Yüzölçümü yaklaşık 394.000 km2, 2010 itibarıyla yaklaşık 46 milyon kişilik nüfusa sahip. Eyaletin başkenti, kendisi de eskiden "Yünnan" olarak bilinen Kunming şehri. Yünnan eyaleti kuzeyde Siçuan eyaleti, kuzeydoğuda Guizhou eyaleti, doğuda Guangksi Zhuang Özerk Bölgesi, güneydoğuda Vietnam, güneyde Laos, batıda Birmanya ve kuzeybatıda Tibet Özerk Bölgesi ile sınır paylaşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Tay-Kaday dilleri</span>

Tay-Kaday veya Kra-Day dilleri, Güney Çin, Kuzeydoğu Hindistan ve Güneydoğu Asya'da konuşulan tonlamalı bir dil ailesidir. Bu aileye ait Tayca ve Laoca, Tayland ve Laos'ta resmi dildir. Yaklaşık 93 milyon insan, %60'ı Tayca olmak üzere Kra-Day dillerini konuşmaktadır. Ethnologue, ailede 95 dili listeler ve bunlardan 62'sini Tay dilleri dalına atamaktadır.

Vietnam alfabesi Vietnamca dilinin yazılmasında kullanılan modern yazı sistemidir. Latin dillerinin alfabeleri, özellikle Portekiz alfabesinden alınmış bazı digraflar ve dokuz aksan işareti veya aksan kullanır. Bu diyakritik işaretler aynı sesli harfte iki tane görülebildiği için yazılı Vietnamcayı Latin alfabelerinin yerelleştirilmiş varyantları arasında kolayca tanınabilir kılar.

<span class="mw-page-title-main">Taylar</span>

Taylar, Merkez/Güney Tayları, Siyamlılar ya da Thai noi halkı, dar anlamıyla, Merkez ve Güney Tayland'daki en yaygın etnik grubu teşkil eden bir Tai halkıdır. Güneydoğu Asya, Güney Çin ve Kuzeydoğu Hindistan'a yerli olan büyük etnolinguistik Tay grubunun bir parçası olan Taylar, Tay-Kaday dil ailesine ait Merkez Tay dilini konuşurlar. Tayların çoğu Theravada Budizmi inancını uygular.

<span class="mw-page-title-main">Dai halkı</span>

Dai halkı, Çin Halk Cumhuriyeti devletinin resmî olarak tanıdığı 56 etnik gruptan biri. Çin'in Yünnan Eyaleti'ne bağlı Xishuangbanna Dai Özerk İli ile Dehong Dai ve Jingpo Özerk İli'nde yaşayan ve Tay dillerini konuşan farklı etnolinguistik grupları kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Sui halkı</span>

Sui ya da Shui halkı, çoğu Çin Guizhou eyaletinde yaşayan bir etnik grup. Çin Halk Cumhuriyeti devletinin resmî olarak tanıdığı 56 etnik gruptan birini teşkil eder.

Mulaolar, Çin'de bulunan bir etnik grup. Çin Halk Cumhuriyeti devletinin resmî olarak tanıdığı 56 etnik gruptan birini teşkil ederler. 2010 yılı itibarıyla Çin'de 216.257 Mulao var; bunların neredeyse %80'i Guangşi eyaletinde yaşamaktadır. Hechi iline bağlı Luocheng Mulao Özerk İlçesi, Guangşi'deki Mulaoların büyük bir kısmını barındırır.