
Dinozor (Dinosauria), ilk olarak Mezozoyik zamanda ortaya çıkan ve yaşayan tek üyeleri kuşlar olan arkozor sürüngen grubu. Dinozor adı, Richard Owen tarafından Grekçe "korkunç" anlamına gelen deinos ve "kertenkele" anlamına gelen sauros sözcüklerinin birleştirilmesinden oluşur. Dinozorlar, 243 ile 233 milyon yıl önce Geç Triyas döneminde ortaya çıkmış ve 66 milyon yıl önce kuşlar dışındaki tüm türlerinin soyu tükenmiştir. Dinozorlar, sıcakkanlı ve soğukkanlı arası özellikler gösteren mezoterm canlılardı. Mezozoyik'te oldukça başarılı biçimde tüm kıtalara yayılan dinozorlar çok farklı nişleri doldurdu. Yapılan araştırmalarda şimdiye kadar yaklaşık olarak 1.000 kadar kuş olmayan dinozor türünün yaşadığı belgelendi. Bugün dinozorların evrimsel olarak devamı olan kuşların 11.000 kadar türü vardır ki bu, yaşayan memelilerin tür sayısının (~6000) yaklaşık iki katıdır. Dinozorların nasıl yaşadığı, ne kadar çeşitlendiği ve ekosistemdeki yerleri kadar kuş olmayan dinozorların nasıl yok olduğu da bilim camiasını uzun zamandır meşgul etmektedir. Kuş olmayan dinozorları yeryüzünden silen yok oluşun aşamalı mı, yoksa yerbilimsel olarak katastrofik (ani) mi olduğu tartışmalıdır.

Pachycephalosaurus Pachycephalosauridae familyasından bir kuş kalçalı dinozor cinsidir. Tip türü, P. wyomingensis, bilinen tek türdür, ancak bazı araştırmacılar Stygimoloch cinsinin ikinci bir tür P. spinifer olduğunu veya P. wyomingensis'in genç bir örneği olduğunu öne sürmektedir. Geç Kretase döneminin Maastrihtiyen çağında, şu anda Batı Kuzey Amerika olan bölgede yaşamıştır. Kalıntıları Montana, Güney Dakota, Wyoming ve Alberta'da bulundu. Tür esas olarak tek bir kafatasından ve birkaç aşırı kalın kafatası çatısından bilinmektedir. Gelecek yıllarda daha eksiksiz fosillerin bulunacağı varsayılmaktadır.

Hadrosauridae veya hadrozorlar, geç Kretase döneminde yaşamış sorguçlu ve ördek gagalı kuş kalçalı dinozorları kapsayan bir familya.
Bu, Kuzey Amerika Kıtasında fosilleri ve kalıntıları bulunmuş dinozorların listesidir. Kuzey Amerika'da çok çeşitli dinozorların yaşadığını gösteren zengin dinozor fosil kayıtları mevcuttur. Bu en fazla çeşitliliğin bu kıtada olduğu anlamına gelmemektedir.

Coelophysis, bundan yaklaşık 216 ila 196 milyon yıl önce yaşanan Triyas devrinin ikinci yarısında, günümüz Amerika Birleşik Devletleri'nin güneybatısı ve ayrıca Güney Afrika ve Zimbabve'de yaşamış, Coelophysidae ailesinden bir bazal teropod dinozor cinsidir.

Herrerasaurus, geç Triyas yaşlı çökellerde Arjantin'de bulunmuş ilkel bir dinozor cinsi.

Teropod veya Theropoda, kertenkele kalçalı dinozorlar (Saurischia) takımına bağlı, boş kemikleri ve üç parmaklı uzuvları ile karakterize edilen bir dinozor kladı. Karga boyutundaki Microraptor cinsi ile devasa Tyrannosaurus rex gibi boyutsal açıdan çeşitliliğe sahiptirler. Modern kuşlar da Theropoda kladına bağlıdır.

Kuşların evrimi, Jura döneminde başlamış, en eski kuşlar Paraves adlı bir teropod dinozor kladından evrimleşmiştir. Kuşlar, biyolojik olarak Aves sınıfında yer alır. Yaklaşık 150 yıl önce, Geç Jura dönemine yaşamış theropod cinsi dinozor Archaeopteryx lithographica, uzun bir süre en eski kuş olarak kabul edilmiştir. Modern soy bilimciler, kuşları bir dinozor kladı olan Theropoda'ya dahil etmiştir. Yaygın kanıya göre, Aves ve yakın akrabası olan Timsahlar takımı, Archosauria (arkozor) olarak bilinen bir "sürüngen" kladının yaşayan tek üyeleridir. 66 milyon yıl önce yaşanan Kretase-Tersiyer yok oluşundan dört farklı kuş soyu hayatta kaldı ve deve kuşlarına ve akrabalarına (Paleognathae), ördeklere ve akrabalarına (Anseriformes), uçamayan kümes hayvanlarına (Galliformes) ve "modern kuşlara" (Neoaves) hayat verdi.

Saurischia, kuşları (Aves) ve kuşlarla kuş kalçalı dinozorlara göre daha yakın akraba olan tüm dinozorları barındıran iki ana dinozor grubundan biridir.

Avemetatarsalia, 1999 yılında Britanyalı paleontolog Michael Benton tarafından, timsahlardan çok kuşlara daha yakın olan tüm taç grubu arkozorlar için oluşturulmuş bir kladdır. Ayrıca Panaves terimi de timsahlardan çok kuşlarla daha yakın akraba olan tüm yaşayan veya soyu tükenmiş hayvanlar için kullanılır. Hemen hemen tüm avemetatarsaliyenler, benzer bir ayrıma sahip Ornithodira alt grubunun üyeleridir. Ornithodira, dinozorların ve teruzorların son ortak atası ve onun soyundan gelenler olarak tanımlanır.

Avialae, yaşayan tek dinozorlar olan mevcut kuşları (Aves) ve yakın akrabalarını içeren bir kladdır. Genellikle tüm teropod dinozorların çağdaş kuşlarla deinonychosaurlardan daha yakın akraba olanlarını sınıflandırmada kullanılır. Aves sınıfından olmayan Avialae üyelerine de sıklıkla kuş denir.

Tetanurae, günümüz kuşlarına Ceratosaurus'tan daha yakın akraba olan tüm teropod dinozorları içeren, geniş bir dinozor grubudur. Tetanurae, Triyas'ın sonlarında muhtemelen kardeş grubu Ceratosauria'dan ayrıldı. Tetanuranlar fosil kayıtlarında ilk olarak Erken Jura devri'nde, yaklaşık 190 myö, ortaya çıktı ve Orta Jura döneminde küresel olarak dağıldı.

Dracohors, dinozorları ve silesauridleri içeren dinosauriform arkozorların bir dalıdır. Bilinen en eski dracohortiyen, Orta Triyas döneminin Anisiyen çağında yaklaşık 245 milyon yıl öncesine tarihlenen Asilisaurus'tur. Andrea Cau'ya (2018) göre, dracohortiyenlerin sinapomorfileri şunlardır:

Eodromaeus, Arjantin'in Geç Triyas döneminde yaşamış, bazal teropod olduğu önerilmiş soyu tükenmiş bir dinozor cinsidir. Bilinen en eski dinozorların çoğu gibi, Kuzeybatı Arjantin'deki Ischigualasto-Villa Unión Havzası'nın Karniyen dönemindeki Ischigualasto Oluşumu'ndan geliyor. Keşfi üzerine, bir bazal sauropodomorf olarak yeniden yorumlanan çağdaş Eoraptor'un yerini alan en eski gerçek teropodlardan biri olduğu iddia edilmiştir.

Parareptiller, küçük kertenkele benzeri canlıların yanı sıra, bazıları sivri uçlar ve zırh plakaları ile kıllanan daha büyük hayvanları içeren sıra dışı sürüngenler grubuydu. Diğer sürüngenlerin çoğundan farklı olarak, birçok parareptilin kafasının arkasında fenestrae adı verilen delikler yoktu. Bu pencere açıklıkları, dinozorlar gibi daha gelişmiş sürüngenlerin kafataslarını hafifletmeye yardımcı oldu. Pek çok parareptil otçul, künt, peg benzeri dişlere sahip gibi görünürken diğerleri muhtemelen böcekleri ve diğer eklembacaklıları yemiştir. Muhtemelen en ilkel parareptil grubu, Geç Permiyen Güney Afrika'dan gelen kertenkele benzeri milleretidlerdi. Geleneksel olarak, kafataslarının arkasında da pencereleri olmayan kaplumbağalar parareptiller arasında yer alır. Parareptiller ilk olarak geç Karbonifer dönemde ortaya çıktılar ve Triyas-Jura soy tükenme olayında yok oldular.

Dinosauriformes, dinozorları ve onların en yakın akrabalarını içeren bir arkozor sürüngen kladıdır. Tüm dinosauriformlar, kısaltılmış ön ayaklar ve kısmen ila tamamen delikli bir asetabulum, geleneksel olarak dinozorları tanımlamak için kullanılan kalça yuvasındaki delik gibi çeşitli özelliklerle ayırt edilir. Bilinen en eski dinosauriform türü, yaklaşık 245 milyon yıl önce, orta Triyas döneminin Anisiyen yaşı kadar erken yaşamış olabilecek bir silesaurid olan Asilisaurus'tur.

Lagosuchus, Arjantin'in Geç Triyas döneminden soyu tükenmiş bir avemetatarsalian arkozor cinsidir. Lagosuchus'un tip türü olan Lagosuchus talampayensis, erken Karniyen yaşlı Chañares Formasyonu'ndan elde edilen küçük bir kısmi iskelete dayanmaktadır. L. talampayensis'in holotip iskeleti oldukça parçalıdır, ancak Lagosuchus'un dinozorlarla yakından ilişkili olası bir dinozor türü olduğunu düşündüren bazı özelliklere sahiptir.

Alwalkeria, Geç Triyas'ta Hindistan'ta yaşamış bir bazal saurischian dinozor cinsidir. Küçük, iki ayaklı bir omnivordu.

Coelophysidae, ilkel etçil theropod dinozorlarının bir familyasıdır. Çoğu türün boyutu nispeten küçüktü. Familya Geç Triyas ve Erken Jura dönemlerinde gelişti ve çok sayıda kıtada bulundu. Coelophysidae'nin birçok üyesi, hız için inşa edilmiş uzun, ince kafatasları ve hafif iskeletlerle karakterize edilir. Bir üye, Coelophysis, bir dinozorda bilinen en eski kürkü gösterir.
Camelotia, günümüz İngiltere'sinin Geç Triyas veya Erken Jura döneminden gelen bir sauropodomorf dinozor cinsidir. Paleontologlar, hangi aileye ait olabileceği konusunda bölünmüş durumdalar; geçmişte, Camelotia genellikle prosauropodlara atanmıştır, ancak bu ilkin dinozor grubu sürekli bir değişim içindedir. Cins artık ilk gerçek dev otçul dinozorları içeren Melanorosauridae ailesinin bir üyesi olarak düşünülüyor.