İçeriğe atla

Tatlı su

Amazon River near Iquitos, Peru
Lake Baikal as viewed from the Olkhon Island
Aerial view of Everglades with sawgrass and coastal marsh
Üstten alta: Güney Amerika'daki Amazon Nehri, Rusya'daki Baykal Gölü ve Florida'daki Everglades gibi nehirler, göler ve bataklıklar, tatlı su sistemlerine birer örnektir.

Tatlı su, içerisinde düşük derişimlerde çözünmüş tuzlar ve diğer toplam çözünmüş katı maddeler bulunan, doğal olarak oluşan herhangi bir sıvı veya donmuş sudur. Deniz suyu ve acı su, tatlı su teriminden hariç tutulmakla beraber demirli su kaynakları gibi tuzsuz ve mineral açısından zengin sular, tatlı su kapsamında değerlendirilir. Tatlı su; buz örtüleri, buz tabakaları, buzullar, kar alanları ve buzdağlarındaki donmuş ve eriyen suları; yağmur, kar yağışı, dolu/karla karışık yağmur ve grezil gibi doğal yağışları; sulak alanlar, göletler, göller, nehirler, akıntılar gibi iç su kütlelerini oluşturan yüzey akıntılarını; akiferlerde, yer altı nehirlerinde ve göllerde bulunan yeraltı sularını kapsayabilir. Tatlı su, insanlar en ihtiyaç duyduğu ve kullandığı su kaynağıdır.

Su, tüm canlıların hayatta kalması için kritik öneme sahiptir. Pek çok organizma tuzlu sularda gelişebilir ancak yüksek bitkilerin ve böceklerin, amfibilerin, sürüngenlerin, memelilerin ve kuşların çoğu hayatta kalmak için tatlı suya ihtiyaç duyar.

Küçük bir İsviçre köyündeki tatlı su kaynağına bağlı bir çeşme. Önünde ise Anadolu'da yalak olarak adlandırılan taştan yapılmış küçük su havuzu yer almaktadır.

Tatlı su her zaman içilebilir değildir, yani insanlar tarafından güvenle içilebileceği anlamına gelmez. Yeryüzündeki tatlı suyun büyük çoğunluğu (yerüstü ve yeraltı suları), insan tüketimi için bir miktar arıtılmadan kullanılamaz. Tatlı su, erozyon gibi doğal olarak meydana gelen süreçler veya insan faaliyetleri nedeniyle kolayca kirlenebilir. Tatlı su, dünyadaki su kaynaklarının %3'ünden daha azını oluşturur ve bunun sadece %1'i hazır olarak bulunur. Bu %1'lik kısmın sadece %3'ü insan tüketimi için kullanılır. Tarım faaliyetleri, çevreden alınan tatlı suyun tümünün kabaca üçte ikisini kullanır.[1][2][3]

Tatlı su, yenilenebilir ve değişken fakat sonlu doğal kaynaktır. Tatlı su, denizlerden, göllerden, ormanlardan, karalardan, nehirlerden ve rezervuarlardan gelen suyun buharlaştığı, bulutlar oluşturduğu ve iç kısımlara yağış olarak döndüğü su döngüsü sayesinde yenilenir.[4] Ancak bir bölgede yerel olarak insan faaliyetleri yoluyla doğal olarak geri kazanılandan daha fazla tatlı su tüketilirse, bu durum yerüstü ve yer altı kaynaklarındaki tatlı suyun azalmasına (veya su kıtlığının artmasına) neden olabilir. Bu durum etrafta bulunan ve tatlı suyla ilişkili tüm çevresel bölgelerde ciddi hasara neden olabilir. Su kirliliği de tatlı su mevcudiyetini azaltır.

Tanımlar

Sayısal tanım

Tatlı su, milyonda 500 partikülden (ppm) daha az çözünmüş tuz içeren su olarak tanımlanabilir.[5]

Diğer kaynaklar tatlı su için 1000 ppm[6] veya 3000 ppm gibi daha yüksek tuzluluk limitleri verir.[6][7]

Ayrıca bakınız

  • Limnoloji – Karasal su ekosistemleriyle ilgilenen bilim dalı

Kaynakça

  1. ^ "Wastewater resource recovery can fix water insecurity and cut carbon emissions". European Investment Bank (İngilizce). 29 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2022. 
  2. ^ "Competing for Clean Water Has Led to a Crisis". Environment (İngilizce). 26 Ocak 2010. 19 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2022. 
  3. ^ "Freshwater Resources | National Geographic Society". education.nationalgeographic.org. 26 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2022. 
  4. ^ "The Fundamentals of the Water Cycle". www.usgs.gov. 27 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2021. 
  5. ^ "Groundwater Glossary". 27 March 2006. 28 April 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2006. 
  6. ^ a b "Freshwater". Glossary of Meteorology. American Meteorological Society. June 2000. 6 June 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2009. 
  7. ^ "Freshwater". Fishkeeping glossary. Practical Fishkeeping. 11 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2009. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Durugöl</span> İstanbulda bir göl

Durugöl, İstanbul'da bir göldür.

Havza, bir nehir ya da göl havzası, nehrin kaynağı ile sonlandığı yer arasında kalan, nehre su veren tüm alanı kapsamaktadır. Akarsuyun ana kolu ve yan kolları ile birlikte sularını topladığı ve drene ettiği bu alana akaçlama havzası da denilir.

<span class="mw-page-title-main">Nehir</span> doğal su yolu

Nehir ya da ırmak, genellikle denizlere, göllere ya da bir başka büyük akarsuya dökülen, özellikle genişliği ve taşıdığı su miktarı bakımından büyük akarsulara verilen genel isimdir. Kimi durumlarda ise bir başka suya ulaşmadan yer altında kaybolduğu ya da tamamen kuruduğu da görülmektedir. Büyük akarsular nehir ya da ırmak olarak adlandırılırken daha küçükleri ise çay ve dere olarak adlandırılırlar.

<span class="mw-page-title-main">Su</span> H2O formülüne sahip kimyasal bileşik, yaşam kaynağı

Su, Dünya üzerinde bol miktarda bulunan ve tüm canlıların yaşaması için vazgeçilmez olan, kokusuz ve tatsız bir kimyasal bileşiktir. Sıklıkla renksiz olarak tanımlanmasına rağmen kızıl dalga boylarında ışığı hafifçe emmesi nedeniyle mavi bir renge sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Limnoloji</span> iç su ekosistemleri bilimi

Limnoloji, doğal ve yapay göller ile göletlerin fiziksel ve kimyasal niteliklerini, ekolojisini, çevreyle etkileşimlerini, içlerindeki su ve enerji akımlarını ele alır.

<span class="mw-page-title-main">Göl</span> büyük ve nispeten durgun su kütlesi

Göl, karalar üzerindeki çanakları doldurmuş tatlı veya tuzlu su kütlesidir. Göller, kapalı havzaları dolduran geniş, durgun su kütlesi olarak da tanımlanır. Gölsel ortamlar, oldukça belirgin çökel türü ve çökel yapılarına sahiptirler.

<span class="mw-page-title-main">Deniz suyu</span>

Deniz suyu, denizlerde ve okyanuslarda bulunan su. Dünyadaki bütün okyanuslardaki ortalama tuzluluk yaklaşık %3.5'tur. Bu oran, her bir kilogram (ya da litre) deniz suyuda yaklaşık 35 gram çözünmüş tuz (çoğunluğu sodyum klorür iyonları olan Na+ ve Cl-) içeriğini belirtir. Deniz suyunun ortalama yoğunluğu su yüzeyinde 1.025 g/ml (1025 kg/m³)'dir. İçeriğindeki tuz taneciklerinin kütlesinden dolayı deniz suyunun yoğunluğu tatlı/saf suyun yoğunluğundan fazladır; (4oC sıcaklıkta 1.000 g/ml). Deniz suyunun donma noktası tuzluluktaki artışla orantılı düşer; %3.5 tuzluluk derecesinde yaklaşık -2oC'dir.

<span class="mw-page-title-main">Hidrosfer</span> 3 küre biçiminden bir tanesi

Hidrosfer, su küre demektir. Bir gezegenin veya doğal uydunun yüzeyinde, altında ve üstünde bulunan birleşik su kütlesine verilen isimdir. Dünya'nın hidrosferi yaklaşık 4 milyar yıldır var olmasına rağmen, şekil değiştirmeye devam etmektedir. Bu durum, deniz taban yayılması ve kara ile okyanusları yeniden düzenleyen kıt'aların kayması nedeniyle gerçekleşmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Su kirliliği</span> su kaynaklarının kirlenmesi

Su kirliliği; göl, nehir, okyanus, deniz ve yeraltı suları gibi su barındıran havzalarda görülen kirliliğe verilen genel addır. Her çeşit su kirliliği, kirliliğin bulunduğu havzanın çevresinde veya içinde yaşayan tüm canlılara zarar verdiği gibi, çeşitli türlerin ve biyolojik toplulukların yok olmasına ortam hazırlar. Su kirliliği, içinde zararlı bileşenler barındıran atık suların, yeterli arıtım işleminden geçirilmeksizin havzalara boşaltılmasıyla meydana gelir.

<span class="mw-page-title-main">Su döngüsü</span> suyun; okyanus ve denizlerden atmosfere, atmosferden yeryüzüne ve sonra yeniden deniz ve okyanuslara dönüşü

Su döngüsü yahut hidrolojik döngü, suyun Dünya yüzeyinin üstünde ve altında sürekli hareketini tanımlar. Suyun okyanus ile denizlerden atmosfere, atmosferden yeryüzüne ve yeniden deniz-okyanuslara ulaşması şeklindeki genel turu, döngüyü oluşturur. Evrenin korunumu yasası gibi, yeryüzündeki su kaynaklarının artmaz veya eksilmezliğini ifade eden bir terimdir ve bir başlangıç veya sonu yoktur.

<span class="mw-page-title-main">Acı su</span>

Acı su, suyun tuzluluk oranının, tatlı suya nazaran biraz daha tuzlu olması; ancak deniz suyu kadar tuzlu olmaması halidir. Böyle bir durum nehir ağızları, haliçler gibi tatlı suyun, tuzlu su ile birleştiği yerlerde veya hafif tuzlu fosil akiferlerde oluşabilir. Ayrıca insanların faaliyetleri de acı su üretimine neden olabilir. Tatlı su karides yetiştiriciliği için acı su havuzları yapımı veya belirli bazı sivil mühendislik projeleri için su baskınlarına karşı sahillerde açılan hendekler buna örnek olarak verilebilir. Acı su aynı zamanda tuzluluğun, güç değişim derecesi işleminin başlıca atık ürünüdür. Acı su uygun bir yönetim olmadan, çoğu karasal bitki türlerinin büyümesine düşman olduğu için çevreye zarar vermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Akvaristlik</span>

Akvaristlik veya akvaryum hobisi, evde veya işyerinde bulunan bir akvaryumda ya da bahçede bulunan bir havuzda veya gölette balık yetiştiriciliği yapılmasına, akvaryum düzenlenmesine odaklı günümüzde popüler bir hobidir. Akvaristlik hobisini yapan kişiye akvarist adı verilir.

<span class="mw-page-title-main">Toplam çözünmüş katı maddeler</span>

Toplam çözünmüş katı maddeler (ingilizce: total dissolved solids veya TDS), bir sıvıda bulunan moleküler, iyonize edilmiş veya mikro-granüler süspansiyon halinde bulunan inorganik ve organik bileşiklerin kombine içeriğinin bir ölçüsüdür. Bunu TDS metre adında bir cihaz gösterir. Genellikle, operasyonel tanımda, maddelerin iki mikrometre gözenekli bir filtreden süzülüp atılmaya yetecek kadar küçük olması gerekir. Tuzluluk, TDS tanımını oluşturan bazı iyonları içerdiğinden, toplam çözünmüş katı maddelerin normalde tatlı su sistemleri için uygunluğu tartışılmaktadır. TDS'nin başlıca uygulaması, akarsular, nehirler ve göller için su kalitesinin incelenmesidir, ancak TDS genellikle birincil kirletici olarak düşünülmemektedir. Bu, içme suyunun estetik özelliklerinin bir göstergesi olarak ve geniş bir dizi kimyasal kirleticilerin varlığının bir toplam göstergesi olarak kullanılır. Alınan sularda TDS için birincil kaynaklar, tarımsal ve konut akışı, kil zengin dağ suları, toprak kirliliğinin süzdürülmesi, endüstriyel veya kanalizasyon atık su arıtımı tesislerinden kaynaklanan su kirliliği kaynaklı noktalardır. En yaygın kimyasal bileşenler, besin maddesi akışı, genel yağmursuyu akışı ve kalsiyum, fosfatlar, nitratlar, sodyum, potasyum ve klorürdür. Çözünür bir mikro granül oluştuğu sürece, kimyasallar katyonlarca, daha az moleküllü, katyonlar, anyonlar, moleküller ya da yığışmalar olabilir.

Yeraltı barajı, kurak ve yarı kurak bölgelerde suların, toprak yüzeyi altında depolayan baraj tipidir. Yeraltı suyunun akım doğrultusu yönünde bir baraj seti yapılarak, suyun akiferde biriktirildiği yapılardır.

<span class="mw-page-title-main">Su ayak izi</span>

Su ayak izi, insanlar tarafından tüketime bağlı olarak su kullanım kapsamını gösterir. Bir bireyin, topluluğun veya işletmenin su ayak izi, birey veya topluluk tarafından tüketilen veya işletme tarafından üretilen mal ve hizmetleri üretmek için kullanılan toplam tatlı su hacmi olarak tanımlanır. Su kullanımı, birim zamanda tüketilen (buharlaştırılan) ve/veya kirlenen su hacmi olarak ölçülür. Su ayak izi herhangi bir iyi tanımlı tüketici grubu veya üreticiler için tek bir süreç veya herhangi bir ürün veya hizmet için de hesaplanabilir.

<span class="mw-page-title-main">Orog Gölü</span> Moğolistanın Bayankhongor eyaletinde bulunan bir göl

Orog Gölü ; Moğolistan'ın güney kesiminde, Moğolistan'ın Bayankhongor Eyaletine bağlı Bogd ilçesinde bulunan bir göldür.

Su kaynakları hukuku, suyun bir kaynak olarak mülkiyeti, kontrolü ve kullanımı ile ilgilenen hukuk dalıdır. Eşya hukuku ile en yakından ilgilidir ve su kalitesini yöneten kanunlardan farklıdır.

<span class="mw-page-title-main">Yüzey suyu</span>

Yüzey suyu, Dünya yüzeyinin üzerinde bulunan sudur ve mavi su olarak da adlandırılabilir. Yaygın kullanımda, genellikle büyük çoğunluğu yağış ve yakındaki yüksek alanlardan gelen akışla üretilen karasal (iç) su kütleleri için özel olarak kullanılır. İlkbaharda iklim ısındıkça, kar erimesi yakındaki akarsulara ve nehirlere doğru akar ve içme suyunun büyük bir kısmına katkıda bulunur. Buharlaşmanın bir sonucu olarak yüzey suyunun seviyesi azalır ve aynı zamanda zemine hareket eden su yer altı suyuna dönüşür. Yüzey suyunun içme suyu olarak kullanılmasının yanı sıra sulama, atık su arıtma, hayvancılık, endüstriyel kullanımlar, hidroelektrik ve rekreasyon için de kullanılmaktadır. USGS su kullanım raporlarında, yüzey suyu litre başına 1.000 miligramdan (mg/L) daha az çözünmüş katı içerdiğinde tatlı su olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Su kaynağı</span>

Su kaynağı, örneğin içme suyu veya sulama suyu kaynağı olarak insanlar için yararlı olabilecek doğal su kaynaklarıdır. Yeryüzündeki suyun %97'si tuzlu su ve sadece %3'ü tatlı sudur; tatlı suların da üçte ikisinden biraz fazlası buzullarda ve kutuplardaki buz tabakalarında donmuş hâldedir. Kalan donmamış hâldeki tatlı su, esas olarak yer altı suyudur ve yalnızca küçük bir kısmı yer üstünde veya havada bulunur. Doğal tatlı su kaynakları arasında yüzey suyu, yer altı nehirleri, yeraltı suyu ve donmuş su bulunur. Yapay tatlı su kaynaklarına örnek olarak arıtılmış atık su ve tuzdan arındırılmış deniz suyu verilebilir. Su kaynakları, insanlar tarafından tarımsal, endüstriyel, evsel, rekreasyonel ve çevresel faaliyetler için kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Yeryüzündeki su dağılımı</span> Dünya gezegenindeki su dağılımına genel bakış

Dünya atmosferindeki ve kabuğundaki suyun çoğu tuzlu deniz suyundan gelirken, tatlı su toplamın yaklaşık %1'ini oluşturur. Dünyadaki suyun büyük bir kısmı tuzlu sudur ve ortalama tuzluluk oranı ‰ 35'tir ancak bu, çevredeki karadan alınan akış miktarına göre biraz değişir. Toplamda, okyanuslardan ve marjinal denizlerden, tuzlu yeraltı sularından ve tuzlu kapalı göllerden gelen su, dünyadaki suyun %97'sinden fazlasını oluşturur, ancak hiçbir kapalı göl küresel olarak önemli miktarda su depolamaz.