İçeriğe atla

Tatar edebiyatı

Tatar edebiyatı, - Tatar halkının geleneklerinden köken alan edebi eserleri içeren kavram.

Ortaçağ edebiyatı

Tatar edebiyatı eski bir tarihe dayanmaktadır. Matbaacılık öncesi dönemlerde, Arap harfleriyle yazılmış eski Tatar kitapları elle kopyalanmaktaydı. Kuran'ın el yazmaları, diğer dini kitaplar ve eğitim kitapları yaygın olarak dağıtılmıştı. Tatar el yazması kitaplar en iyi dönemlerini Tatar devletinin altın çağında, yani 14-16. Yüzyıllarda ulaşmıştır.

Günümüzde Tatar el yazması kitapların pek çok nüshası Kazan, St.Petersburg, Moskova ve Ufa'daki kütüphane ve müzelerde bulunmaktadır. Bir kısmı da Astrahan, Tümen, Orta Asya, Türkiye ve diğer ülkelerdedir. Ancak bu alandaki araştırma ve çeviri eksikliği, istatistik veriler önemli bir problem olarak halen çözüm beklemektedir.[1]

Orta Çağ'da Tatar devletlerinde, diğer Türk halklarının edebiyatınlarına, örneğin Türkistanlı Ahmed Yasevi ve Süleyman Bakirgani gibi[2] sufi bazı şairlerinin eserlerinin "Tatar edebiyatına" ait olduğu da iddia edilmektedir..

Bilinen en eski ulusal Tatar edebiyatının eserlerinden biri, 13.Yüzyılın başında ünlü şair Kul Gali tarafından yazılan Yusuf'un Öyküsü[1] kabul edilir.

16. yüzyılın ilk yarısında, Kazan Hanlığı'nın kültürünün gelişiminde Muhammedyar, Garifbek, Kul Şerif öncelikli olarak rol aldı. Kendisi de bir şair olan Kazan Hanı Muhammed Emin Bolgar, Bolgar kavmini yok etmesi nedeniyle Timur'u kızgın tonlarda anlattığı şiirler yazdı. Adalet ve merhameti yücelttiği "Tukhfai Mardan" ("Büyüklerin Hediyesi") ve "Nuri Sodur" ("Kalplerin Işığı") şiirleri de Muhammadyar'a aittir.

16. yüzyılın ikinci yarısında, Moskova'da esaret altında olan diplomat Adnash ibn Adnish 1552'de yaşanan savaş yenilgilerini anlatan "Siraj al-kolyub" ("Kalplerin Işığı") adlı incelemeyi yazdı.[2]

Folklor

Tatar sözlü yaratıcılığının en yaygın türleri şarkılardır . Tatar halk şarkıları çoğunlukla, içerik olarak birbirleriyle ilişkili olmayabilen ama kesinlikle kafiyeli olan dörtlüklerden oluşur. Tatar folkloru aynı zamanda sözler, atasözleri, peri masalları, bilmeceler yönünden de zengindir.[3]

18. Yüzyıl

Tatar dilinde ilk basılı kitap, 1722'de Rus-İran Savaşı vesilesiyle I. Petro matbaasında yayınlanan I. Petro Manifestosu idi.[1]

18. yüzyılda Mevle Kholi ve İbatulla İşhan şairlerinin eserleri önemli yer aldı.

19. Yüzyıl

Abdullah Tukay

19 - 20. yüzyılın başları Tatar basılı eserlerinin en parlak zamanıdır. Toplamda, 1801-1855 arasında Kazan'daki özel matbaalarda toplamda yaklaşık bir milyon kopya olan 577 Tatar kitabı yayınlanmıştır.Bu sayı, Rusya'daki tüm matbaalarda basılan kitapların neredeyse üçte birine tekabül etmektedir (Moskova ve St. Petersburg). Bu dönemde Tatar yayınları, kendi basılı yayınları olmayan diğer Türk halkları arasında da yaygın olarak yer buldu. 19. yüzyılın ikinci yarısında, Kazan'daki 14 matbada 500'den fazla Tatar kitabı basılmıştır. Toplam baskı sayısı yaklaşık 1.5 milyon kopyaya ulaşmıştır.[1]

19. yüzyılda Shamsuddin Sufi diğer yazarlara göre daha ön planda olmuştur. Zaki ve ardından oyun yazarı Zakir Gadi, Gali Çukriji (1826-1889), Rızaeddin Fareddin (1859-1936), Musa Jarullah Bigi (1875-?), Z. Bigeyev (1870-1902), Akmulla (1831-1895), şair I. Emelyanov (1848-1895), oyun yazarları G. Iliasi (1856-1895), Zakir Gadi ve F. Khalidi (1850-1923) ve tarihçi Merchani Chikhaberdin (1815-1889), Musa Akegitov, Kisamudin molla ve G. İlyasov ilk tiyatro eseri "Bichara Kyz" ("Mutsuz Kız")'ı yayınlamıştır.

20. Yüzyıl

20. yüzyılda Taarakku (İlerleme) gazetesinin kurucusu ve Magarif dergisinin yayıncısı olarak Ali Asgar Kemal (1878-1933) öne çıktı. 1906'da Azad (Özgürlük) ve Azad Khalyk (Özgür İnsanlar) gazetesini, 1908-1909 hiciv dergisi Yashina'yı (İllüstrasyon), 1907-1917 yılları arasında Yulduz dergisini ("Yıldız") yayınladı. 1905'te ilk modern romanı "Tatarlar", "Şehrimizin Sırları"nı yayınladı. Ayrıca Eesh (İş) ve Kızıl Bayrak ( Kızıl Bayrak) gazetelerinde çalıştı. Nikolai Gogol ve Maksim Gorki'nin eserlerini Tatarcaya çevirdi.

19. Yüzyıl sonlarında ve 20. Yüzyılın başlarında, Tatar ve Başkurt edebiyatında öne çıkanlar Mazhit Gafuri (1880-1934), etnograf Kayum Nasyri (1825-1902), şair Kryashen ve rahip Yakov'dur.[4]

1907'de Tatar halk şairi Abdullah Tukay , Tatar folkloruna dayanan Şurele şiirini yazdı. Dönemde çocuk şiirleri de dahil olmak üzere diğer birçok şiir bu yazara aitti.[5]

Sovyet edebiyatı

1923'te Rusça ve Tatar dillerinde yayınlanan haftalık Tatar hiciv ve mizah dergisi Çayan yayınlanmıştır.

Devrim döneminden sonra yazarlar , Puşkin ve Shakespeare'in şairi ve çevirmeni Naki Isanbet (1899-1992); Rıza İşmurat (1903-1995), Tatar Başkurt, Tatar tiyatrosu yönetmeni; Fatykh Karim (1909-1945) - Asaarlaar derlemesi ile şair ve partizan (1957); Lyabiba Eisanova (1923); Kerim Tinçurin (1887-1947); Abdurakhman Absalyamov (1911-1979), Gazinura (1951), Ak çiçekler (Beyaz Çiçekler, 1965) ve Mәңgelek Keshe'nin (Ebedi Adam, 1960) yazarı; Abdullah Aliş (1908-1944); Nazib Dumavi; Mirsaiyaf Amirov (1906 -?); Adele Cutui (1903-1945); Hadi Taktaş (1901-1931); Nur Bayan (1905-1945); Gumer Bashirov (1901-1999); Salikh Battal (1905-1995) - Puşkin ve Mayakovsky'nin çevirmeni; Tazi Gizzat (1895-1955); Hasan Tufan (1900-1981); nesir yazarı Kavi Najmi (1901-1957); Atilla Rasikh (1916-1996); İbrahim Gazi (1907-1971); Mirzhaydar Faizi (1891-1928); Modern Tatar şairlerinin en ünlüsü Musa Celil (1906-1944), İldar (1941), "Ekim Balosu" ("Ekim Çocukları"), "Keçkenә İptәshlәr" ("Genç Yoldaşlar"), "Barabi" ("Mart", 1925) ve " Altynchech " ("Goldilocks", 1941); Ahmed Faizi (1903-1958) ve Fatih Hüsni (1908-1996).

Daha sonra N. Nandimi (1901-1957), Garif Gubay (1907), Raphael Tudzh Vatullin (1924), Rinat Yarov (1941), Ayaz Gilyazov (1928-2002) ve Tufan Minullin (1935-2012) gibi yeni yazarlar ortaya çıktı.); Mujamit Sadri (1913); Taufik Aydi (1941-2001), Kaida da Kaderle (Recognized Where You Are, 1984), No Buldy? (Bize Ne Olur, 1991) ve Elan Ugy (Yılanın Dövme Dili, 1991).

Bazı ünlü Tatar yazarları ve şairleri

Ayrıca

Kaynaklar

  1. ^ a b c d "История возникновения и развития татарской книги" (Rusça). 1 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2021. 
  2. ^ a b "Татарский мир и двенадцать столетий татарской литературы". www.tatworld.ru. 4 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2019. 
  3. ^ "ТАТАРСКАЯ ЛИТЕРАТУРА. Дореволюционная литература". 15 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2021. 
  4. ^ "Яков Емельянов: просветитель, гражданин, поэт" (Rusça). Газета «Туганайлар» («Родные мои»). 2 Eylül 2018. 2 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2019. 
  5. ^ "Габдулла Тукай биография". Образовака. 1 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2019. 

Bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">James Joyce</span> İrlandalı yazar ve şair (1882-1941)

James Augustine Aloysius Joyce İrlandalı yazar, şair, öğretmen ve edebiyat eleştirmeni. Modernist avangart akıma katkıda bulunduğu için 20. yüzyılın en etkili ve önemli yazarlarından biri olarak kabul edilmektedir. Joyce'un Ulysses (1922) adlı romanı, Homeros'un Odisseia'indeki bölümlerinin, özellikle bilinç akışı olmak üzere çeşitli edebi tarzlarda paralelleştirildiği bir dönüm noktasıdır. Diğer bilinen eserleri kısa öykü derlemesi Dublinliler (1914) ile Sanatçının Gençlik Portresi (1916) ve Finneganın Vahı (1939) romanlarıdır. Diğer yazıları arasında üç şiir kitabı, bir oyun, mektuplar ve zaman zaman gazetecilik bulunmaktadır.

İngilizce edebiyat, İngilizce olarak icra edilen edebiyat türüdür. Bu alanda eser veren sanatçıların ille de İngiliz olması gerekmez. Polonyalı Joseph Conrad, İskoç Robert Burns, İrlandalı James Joyce, Galli Dylan Thomas, Amerikalı Edgar Allan Poe, Hint Salman Rushdie, Karayipli V.S Naipaul İngilizce olarak birçok edebi eser vermişlerdir. Diğer bir deyişle, İngilizce Edebiyat dünyada konuşulan İngilizcenin çeşitli varyasyonları ve lehçeleri gibidir. Akademik alanda, İngilizce Edebiyat, İngilizce üzerinde çalışan bazı bölümlere, ikincil ve üçüncül eğitim sistemlerine ad olabilmektedir. İngiliz Edebiyatı'ndaki çok sayıda yazar çeşitliliğine rağmen, William Shakespeare'in eserleri, İngilizce konuşan dünya genelinde en önemli noktada yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">William Butler Yeats</span> Irdandalı şair, oyun yazar

William Butler Yeats, İrlandalı şair ve oyun yazarıdır. İrlanda'da yetişen en önemli lirik şairlerden biri olmanın yanı sıra, 20. yüzyıl edebiyatının esas figürlerinden biridir. İrlanda edebiyatının rönesans sürecinin öncüsü sayılmaktadır. Abbey Tiyatrosu'nun kurucularından biri olan Yeats, 1923 yılında Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Yusuf Ziya Ortaç</span> Türk yazar

Yusuf Ziyaettin Ortaç, Türk şair, yazar, edebiyat öğretmeni, yayımcı ve siyasetçidir.

<span class="mw-page-title-main">Kazan, Tataristan</span>

Kazan, Rusya'ya bağlı Tataristan'ın en büyük şehri ve başkentidir. Volga ve Kazanka Nehirlerinin birleştiği noktada yer alan şehir, 425,3 kilometrekarelik bir alanı kaplamakta olup, nüfusu 1,3 milyonun üzerinde ve büyük metropol bölgesinde yaklaşık 2 milyona ulaşmaktadır. Kazan, Volga Federal Bölgesi'nin yanı sıra Volga üzerindeki en kalabalık şehir olarak Rusya'nın beşinci büyük şehridir.

<span class="mw-page-title-main">Aleksandr Blok</span>

Aleksandr Aleksandroviç Blok - Rus şair, oyun yazarı.

Melisa Gürpınar, Türk şair, yazardır. Şiir, oyun, roman, çocuk kitabı türlerinde eserler vermiştir.

<span class="mw-page-title-main">Björnstjerne Björnson</span> Norveçli yazar (1832-1910)

Björnstjerne Martinius Björnson, Norveçli şair ve siyasetçi. Henrik İbsen, Jonas Lie ve Alexander Kielland ile birlikte Norveç edebiyatının önde gelen dört kaleminden biri olarak kabul edilir. "Ja, vi elsker dette landet" başlıklı Norveç millî marşını yazdı. 1903 yılında Nobel edebiyat ödülüne layık görülen ilk İskandinav yazar oldu.

<span class="mw-page-title-main">Carl Spitteler</span> İsviçreli yazar (1845-1924)

Carl Friedrich Georg Spitteler İsviçreli şair ve yazar. Bir hakimin oğlu olarak dünyaya geldi. Önce tarih okudu ve sonrasında ateist inancına sahip olmasına rağmen Zürih’de ve Heidelberg’de Hristiyan ilahiyatını okudu.1879 tarihinde Rusya'da öğretmen olarak görev aldı ve daha sonra Berlin'de öğretmenliğe devam etti. Daha sonra gazetecilik ve edebiyat tutkusu, öğretmenliğinin önüne geçti ve 1890-1892 yılları arasında ise Neuen Züricher Zeitung’un yöneticiliğini yaptı.1881'de kaleme aldığı "Prometheus ve Epimetheus" başlıklı mitolojik epik şiiri ilk önemli eseri kabul edilir. Ayrıca "Olimpos'ta Bahar" önde gelen şiirleri arasında sayılır.

<span class="mw-page-title-main">Johannes Vilhelm Jensen</span>

Johannes Vilhelm Jensen Danimarkalı yazar ve şair. Birçok eleştirmen tarafından "20. yüzyılın ilk büyük Danimarkalı yazarı" olarak tanımlanır. 1900-1901 yıllarında yayımlanan "Kralın Duşüşü" ise İskandinav edebiyatının başyapıtları arasında sayılır. Danimarka'nın ilk feministlerinden, yazar Thit Jensen kızkardeşidir. "Johannes V. Jensen" adıyla tanınan yazar, 1944'te edebiyat dalında Nobel Ödülü'ne layık görüldü.

Mehmet Celal, son Osmanlı döneminin tanınmış yazar ve şairlerinden biridir. Duygusal ve hayalci şiir ve hikâyeleri ile tanınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Vasfi Mahir Kocatürk</span>

Vasfi Mahir Kocatürk. Türk şair, oyun yazarı, öğretmen, edebiyat araştırmacısı, politikacı.

<span class="mw-page-title-main">Abdullah Tukay</span>

Abdullah Muhammed Arif oğlu Tukay veya Abdullah Tukay, Tatar halk şairi, yazar ve yayımcı.

Musa Mustafa oğlu Celil(ev) İdil Tatar asıllı Sovyet şair, yazar, aktör, çevirmen.

Kürt edebiyatı, Kürtçe ile yaratılmış sözlü ve yazılı edebi eserleri kapsayan edebiyat. İslam öncesi Kürt edebiyatına dair hiçbir bilimsel bulgu ve bilgi yoktur. Kürt anlatılarının büyük bir kısmı sözlü şekilde yayılmış ve bu sözlü edebiyat bugün de sürmektedir. 20. yüzyılın başına kadar olan yazılı edebiyat ise şiir şeklindedir. Nesrin gelişmesi ise daha çok politik ve sosyal gelişmeler sayesinde olmuştur. Avrupa ülkelerine göçün artmasıyla birlikte yüzü kendi topraklarındaki gelişmelere dönük olan yeni bir tür sürgün edebiyatının da geliştiği görülmektedir.

Derdmend mahlasıyla yazmış olan şair Muhammed Zakir Muhammedsadıkoğlu Ramiyev (Rameev) klasik Tatar edebiyatının en önemli temsilcilerinden biridir. 1917 Devrimi öncesi Çarlık Rusyasının en varlıklı ailelerinden birinden geldiği için Sovyet rejimi tarafından özellikle unutturulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">E. Nesbit</span> İngiliz yazar ve şair

Edith Nesbit, İngiliz yazar ve şairdir; E. Nesbit adı altında çocuklar için kitaplarını yayımlamıştır. Altmıştan fazla çocuk edebiyatı kitabı yazmış veya yazanlarla birlikte çalışmıştır. Ayrıca siyasi bir aktivistti ve daha sonra İşçi Partisi'ne bağlı olan sosyalist bir örgüt olan Fabian Derneği'ni kuruluşunda yer almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ali Asgar Kemal</span>

Ali Asgar Kemal, Tatar yazar.

<span class="mw-page-title-main">Naki İsanbet</span>

Naki İsanbet (1899-1992) Tatar yazar, ansiklopedist, şair, oyun yazarı, çocuk kitapları yazarı, folklor uzmanı ve filolog. Tanımlayıcı ve anlatımsal Tatar sözlüklerini toplama ve derleme çalışmaları ile bilinir.

Kırım Tatar edebiyatı eserlerinin en eskileri, Altın Orda döneminde, altın çağı ise Kırım Hanlığı döneminde verilmiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.