İçeriğe atla

Tatabılar

Tatabılar (yahut Si (奚)), Moğol dilli[1] bir ulus.

Tarihi

Çin kaynaklarında adı Ku-mo-hsi[2] (庫 莫 奚 /库 莫 奚) ve Ku-mo-hi şeklinde transkrip edilen hiler, Kök Türkçe yazılı metinlerde Tatabı şeklinde geçmektedir. Ku-mo-hi adı “Ku-mo” ile “Hi” kelimelerinin birleşmesinden meydana gelmiştir. Bu tayfalar Çin kaynaklarında ilk olarak Ku-mo-hi və Sui hanedanlığı (589-618) döneminden başlayarak kısaca “Hi” şeklinde adlandırılır. Çinliler onlara Hi, Kök Türkler ise Tatabı derdiler. Avrasya'da bütün halklar, sık sık ad değiştirip bazen hükümdarın, bazen yaşadıkları yerin, bazen takma adlarla anılmışlardır.[3] Hilerin adının değişmesi, Çin tarihçilerinin taşıdığı kısaltma yüzündendir. Tarihte Hilerin öz adlarındaki Ku-mo kısmını işletmemelerini gerektiren bir siyasi hadise yoktur. Çin tarihçileri de Ku-mo tabirinin neden kaldırdıkları hakkında ipucu vermemişlerdir.

Büyük alip Vasiliy Bartold bu mevzu hakkında; “Orkun yazılarından anlaşılır ki, Çinliler bazen tayfaların özlerine verdikleri addan büsbütün başka bir ad da verirlermiş. Mesela Çin kaynaklarında Kitan tayfası ile birlikte daima bir “Hi” tayfası zikr olunur. Orkun kitabeleri'nde ise kitanlarla birlikte olan bu kavmin yerinde “Tatabı” adı geçmektedir. Bu iki ad arasında hiçbir benzerlik olmadığı halde Çin kaynaklarındaki “Hi” adı ile Orkun kitabelerindeki “Tatabı” adının aynı kavmin iki adı olduğunda, Avrupa alimleri aynı fikirdedirler.“[4]

Edebiyat

  • İakinf Biçurin, Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена: в 3 ч. — СПб, 1851.
  • Delgerjargal, P.,“Shi-wei Aimguudiin Ugsaa-Tüühiin Zarım Asuudal”. MUİS. NUF-iin EShB, № 8 (174) Ulaanbaatar, 2001.

Kaynakça

  1. ^ Л. Н. Гумилёв «Древние тюрки», 2003, стр.22
  2. ^ Delgerjargal,s. 33.
  3. ^ L. N. Gumilev, Hunlar, Çev. A. Batur, 3. Baskı, İstanbul, 2003, s. 107.
  4. ^ V. Barthold, Orta-Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, Hazır, K. Y. Kopraman, İ. Aka, Ankara 2006, s. 16.

Ayrıca bak

  • Hitaylar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Taoizm</span> Çin kökenli dini veya felsefi gelenek

Taoizm, Antik Çin'de ortaya çıkmıştır ve temeli Laozi'nın yazılı eseri Dao De Jing'e dayanan bir öğretidir. Dao öğretinin temelidir. Çincede yol, yürümek, konuşmak, yön, yöntem, akış vb. anlamlara işaret eder. Dao Öğretisi'nin kurucu üstadları Laozi, Çuangzi ve Liezi'dir. Bu üstadların yazıları kozmogoni yani kainat ve onun doğuşu, kainatın yasa ve ilkeleri, insan ve doğanın kainat ile bağı, toplumsal yönetişim ilişkilerinin asıl doğası üzerine kuruludur. Antik Çin'de ortaya çıkan astronomi, hekimlik ve birçok doğa bilimlerinin köksel savını oluşturmuştur. Bahar-Güz Devri ve takip eden Savaşan Eyaletler Devrinde Çin'de ortaya çıkmış Yüz Düşünce Okulu içinde yer alan en önemli birkaç akımdan biridir. Bu akımlar arasında Kongzi (Konfüçyüs) de yer almaktadır.

Türk sözcüğünün köken bilimini, sözcüğün geçirdiği düşünülen süreçleri ve bu ismi kullanan halkları ifade eder.

Tūnyokuk, Göktürk Kağanlığının yabgusudur. "Aşina" ailesinin akrabalarından Göktürk "Aşide" ailesindendir. Göktürkler ve diğer Türk göçebe imparatorluklarının kurucusu ve yönetenleri, Aşina sülalesindendir.

<span class="mw-page-title-main">Tengri</span> Eski Türk ve Moğol inançlarında yaratıcı, yaratan

Tengri, Eski Türkçede Tanrı, Gökyüzü; Eski Türklerin ve Moğolların inancı Tengricilik'te Gök Tanrı ya da Gök'ün yüce tinidir. Aynı zamanda Orhun Yazıtları'nda ilk çözümlenen sözcük olup yazılışı "𐱅𐰭𐰼𐰃" şeklindedir. Yer Tengri; Gök Tengri'nin torunu, Kayra Han'ın oğlu, Ülgen'in kardeşi ve Erlik'in amcası. Gök Tengri; ise Kayra Han'ın babası, Yer Tengri'nin dedesi, Ülgen'in dedesi ve Erlik'in büyük dedesi.

<span class="mw-page-title-main">Kırgızistan tarihi</span>

Türk tarihinin bilinen en eski kavimlerinden biri olan Kırgız Türkleri, Çin kaynaklarında “Ge-kun”, “Kie-kun”, “K’i-ku”, “Hegu” adıyla geçmektedir.

Kapgan Kağan ya da Kapağan Kağan, İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı'nın kağanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Hiung-nu</span> İlk Çağda Orta Asyada yaşamış göçebe Avrasya Türk İmparatorluğu

Hiung-nu, Türkçe tarihyazımında bilinen isimleri ile Büyük Hun İmparatorluğu veya Asya Hun İmparatorluğu, eski Çin kaynaklarına göre MÖ 3. yüzyıl ile MS 1. yüzyılın sonları arasında doğu Avrasya bozkırlarında yaşamış göçebe halklardan oluşan boylar konfederasyonudur. Bilinen ilk Türk devletidir. Hiung-nu halkı hakkındaki bütün bilgiler dağınık Çin kaynaklarına ve arkeolojik bulgulara dayanmaktadır. Dilleri hakkındaki değişik varsayımlar, Çin kaynaklarında bulunabilen çoğunluğu kişi ve unvan adları olan sözcüklere dayanmaktadır. Dillerindeki sözcüklerin Çin lehçelerindeki transkripsiyonlarına göre dillerinin Türk, İrani, Moğol, Ural, Yenisey kökenli veya yalıtık dil olduğuna ve hatta halkın çok uluslu olduğundan dilin de karışık bir dil olabileceğine dair görüşler bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çing Hanedanı</span> Doğu Asyada kurulan Çinin son imparatorluk hanedanı

Çing Hanedanı, 1644-1911 yılları arasında Çin'de hüküm sürmüş hanedandır. Kurucusu, Çin'in kuzeydoğusunda yaşayan Mançuların Aisin Gioro klanıdır; bu nedenle Mançu Hanedanı olarak da adlandırılır. Çin'in son imparatorluk hanedanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Hotan (şehir)</span> Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Çinde bir şehir

Hotan (şehir), Çin'e bağlı Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin güney batısında İpek Yolu'nun Taklamakan güney güzergâhı üzerinde yer alan tarihi bir vaha şehridir.

<span class="mw-page-title-main">Usun</span> Halk

Usun ya da Wusun ya da Vusun,, Han Hanedanı döneminde yaşamış göçebe-yarı göçebe Türk veya Hint-Avrupa kökenli bir halk. Çin kaynaklarının aktardığına göre Çin'in kuzey batısında Yüeçiler'e yakın bir bölgede yaşamış, Yüeçiler tarafından yenilgiye uğratılınca MÖ 176 yıllarında Hiung-nu'ların egemenliğine girmiş, daha sonra İli Nehri ve Issık Göl bölgesine yerleşmiş ve en azından beş yüzyıl boyunca bölgedeki gücünü korumuştur.

<span class="mw-page-title-main">Japonca</span> Doğu Asya dili

Japonca, Japonlar tarafından konuşulan Japon dil ailesine bağlı bir dildir. Başta Japonya ve Japon diasporasındakiler olmak üzere yaklaşık 128 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Japonya'da de facto millî dil olarak kabul edilip Palau'da tanınmış azınlık dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Bozkurt (mitoloji)</span> mitolojik sembol

Bozkurt, Türk, Moğol ve Altay mitolojisinde kutsal hayvan ve ulusal sembol. Boskord ve Pusgurt olarak da söylenir. Bozkaskır, Çalkurd sözcükleri yine aynı anlama gelir. Moğollar, Börteçine derler. Gökkurt veya Gökbörü, Kökbörü betimlemesi de yine niteleyici olarak kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Tatarlar</span> Doğu Asyadan köken alan etnik grup

Tatarlar veya Tatar Türkleri, "Tatar" ismini taşıyan farklı Türki etnik gruplar için kullanılan bir şemsiye terimdir.

<span class="mw-page-title-main">Dokuz Oğuzlar</span> eski bir Türk boyu.

Dokuz Oğuzlar,, Tielenin dokuz boyu.

<span class="mw-page-title-main">Karahıtaylar</span> Orta Asyada Kurulan Mogol Devleti

Karahıtaylar, Orta Asya'da Hıtay (Kitan)lar tarafından kurulan Moğol devleti. Başkenti Balasagun idi.

Orklar, J. R. R. Tolkien'in kurgusal Orta Dünya evreninde Melkor tarafından yaratılan bir ırk. Orklar, Silmarillion ve Yüzüklerin Efendisi romanlarında, karanlık güçler Morgoth, Sauron ve Saruman tarafından asker ve hizmetkâr olarak kullanılan bir ırk olarak resmedilir. Hobbit romanında orklar, baş düşmandırlar.

<span class="mw-page-title-main">Yüeçiler</span> antik bir Ortaasya halkı

Yüeçiler, antik bir Orta Asya halkıdır.

Lao-Şang, M.Ö. 174 - M.Ö. 160 arasında hüküm sürmüş Büyük Asya Hun İmparatorluğu hükümdarıdır. Babası Mete'den sonra tahta geçmiştir. Bazı tarihi kaynaklarda ismi Kiyük ve Kiyok olarak da geçmektedir. Lao-Şang döneminde Mete'nin kurduğu imparatorluk istikrarlı bir şekilde devam ettirilmiştir. Lao-Şang, Mete'nin tarih sahnesinden silmek için uğraştığı ve yok olma noktasına getirdiği Yüeçiler'i kesin olarak mağlup etmiş ve tarih sahnesinden silmiştir. M:Ö. 166-164 yılları arasında Çin vesikalıklarına göre 140.000 atlı ile Çin'in kuzeyine akınlar yapmıştır.

Dubo — Orta Asya'da eski zamanlarda yaşamış olan bir Türk boyu.

Ongin Yazıtı veya Ongi Yazıtı, 1891 yılında Nikolay Yadrintsev tarafından bulunmuştur. Yazıt, Vasili Radlof tarafından 1895 ve 1896'da üç estampaja dayanarak yayınlanmıştır. Moğolistan'daki Ongin Irmağı yakınlarında bulunduğu için bu adla anılan yazıt, bu ırmağın bir kolu olan Taramel'in yanında, Koşo Saydam Gölü'nün 160 km güneyindedir. Manitu Dağı dolaylarında bulunmakta bulunan bu yazıt Bilge İşbara Tamgan Tarkan adlı bir Türk beyi adına dikilmiştir. Yazıtta İlteriş Kağan ile Kapgan Kağan'ın adları geçmektedir. Yazıt, 8. yüzyılda dikilmiştir. Yazıt, Vasili Radlof ve Vilhelm Thomsen tarafından incelenmiştir. Yazıt üzerinde en çok ses getiren çalışma ise 1957 yılında Gerard Clauson yapmıştır. Türkiye'de ilk kez Hüseyin Namık Orkun tarafından yayınlanan yazıt, günümüzde Moğolistan'da Övörhangay Aymag'ın merkezinde Arvaiheer'deki müzede bulunmaktadır.